Stojan Janković

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Stojan Janković
Datum rođenja1635.
Mesto rođenjaŽegar, kod Obrovca
Datum smrti23. avgust 1687.(1687-08-23) (51/52 god.)
Mesto smrtiDuvno

Stojan Mitrović Janković, u srpskoj narodnoj pesmi češće izgovaran kao Janković Stojan (Žegar, kod Obrovca, oko 1635. — Duvno, 23. avgust 1687)[1] bio je jedan od vođa uskoka u Ravnim Kotarima u 17. veku, poglavar i upravnik morlaka Srba, serdar Kotara, kavaljer sv. Marka, konjički kapetan, zapovednik tvrđave Ostrovice.

Poreklo[uredi | uredi izvor]

Stojan Janković je sin Janka Mitrovića (1613—1659), harambaše, glavnog poglavara morlačke narodne vojske u Kandijskom ratu, čiji otac Mitar je iz Žegara. Mitrovići su se doselili zajedno sa drugim Žegaranima 1647. u Budim kod Posedarja na mletačkoj teritoriji.[2] Njegova porodica slavila je slavu Đurđevdan.

Imena Stojan Janković u onovremenim dokumentima[uredi | uredi izvor]

U onovremenim dokumentima iz 17. veka, u kojima su patronimična imena tada, bila uobičajena, Stojan Janković, kao dostojan naslednik imena i slave svoga velikoga oca, imenuje se različito:[3]

  • U jednom od dokumenata, iz 1650. godine imenuje se kao: figlio di harambassa Gianco Mitrovich, nominato Stoian.
  • U drugima kao: harambassa Stoian Giancovich, carambassa Mitrovich, Stoian Mitrovich figlio di Gianco... sardar de Morlacchi, Stoiam Mitrovich zardar de Murlachi...
  • Docnije, po dobijanju mletačke viteške titule, on se imenuje kao: cavalier Stogiam Mitrovich, kavalier Gianco Stogiam.[4]
  • Dok se za Stojan Jankovića najčešće koristi patronim: kavalier Gianco, kavalier Janco Stogian Mitrovich... Nemački izvori ga, pamte pod imenom: Ritter Janco.[5]
  • Od prelaska 1648, pa do 1666. on je živeo u Budinu, gde je 1666. godine, pao u svoje legendarno ropstvo o kojem peva i čuvena srpska epska pesma. Stojan je tada bio harambassa di Posidaria.

Vojni uspesi[uredi | uredi izvor]

Stojan Janković proslavio se kao vođa dalmatinskih Srba u borbi protiv Osmanskog carstva. Borio se u više ratova protiv Turaka, među kojima su najpoznatiji kandijski (1645—1669) i morejski rat (1683—1699). U februaru 1666. je zarobljen kod Obrovca na reci Cetini, gde je u borbi poginulo mnogo Turaka, između ostalih i alajbegovi (zapovednici konjice) Atlagić, Čengić i Baraković. Nakon zarobljavanja Janković je odveden u Carigrad, ali je uspeo da se oslobodi nakon 14 meseci.

Istakao se u borbama tzv. „Svetog saveza“ protiv Turaka. Poznato je da je u borbama više puta pobedio turske snage, kada je ubijeno i više turskih vojnih zapovednika, među kojima je neke i lično posekao. Među njima su Ali-beg Durakbegović, Redžep-aga Filipović, aga Velagić, aga Pajalitović i Ibrahim-aga Kovačević.[2]

Za vojne zasluge i pokazanu hrabrost 1670. Mletačka republika odlikovala je Stojana Jankovića zlatnom kolajnom sv. Marka, vrednom 100 dukata i dolamom, imenovan je za kavaljera (viteza) sv. Marka i dobio je posede u novoosvojenim oblastima u Islamu Grčkom sa "400 gonjala zemlje“.

Istakao se i u borbama u Hercegovini, a 1686. je oslobodio grad Sinj, Liku i Krbavu. Godinu dana kasnije (1687) je poginuo tokom napada na Duvno.

Opevan je u srpskoj narodnoj epskoj pesmi „Janko od Kotara i Mujin Alil“, „Ženidba Stojana Jankovića“, „Ropstvo Janković Stojana“[6], kao i u drugim narodnim pesmama.

Porodica i potomstvo[uredi | uredi izvor]

Stojan Janković imao je dva brata i jednu sestru. Mlađi brat Ilija Janković borio se protiv Turaka, a mletačka vlast nije uspela da ga uklopi u svoj vojno-upravni sistem. Odmetao se u vreme mira i napadao je tursku teritoriju. U jesen 1683. pokrenuo je velik ustanak protiv Turaka u Dalmaciji nakon turskog poraza kod Beča. Predvodeći svoje čete učestvuje u pohodima na Liku i Bosnu. Otrovali su ga Mlečani 1693. godine.

Kula Jankovića, utvrđenje u kojem je živio Stojan Janković i njegovi potomci, sada u vlasništvu familije Desnica.

Neki hrvatski istoričari pokušavaju Stojana Jankovića, budući da je delovao na teritoriji današnje republike Hrvatske, da proglase hrvatskim uskokom i za to navode podatak da se Stojan Janković 17. avgusta 1676. g. venčao sa (grkokatolkinjom) Antonijom Reci (Antonia Rezzi) "po obredu svete katoličke crkve". Međutim, reč je o tome da u Zadru ni dan-danas ne postoji grkokatolička crkva, a pošto grkokatolici priznaju jurisdikciju pape, Stojan Janković se sa Antonijom Reci venčao u katoličkoj crkvi, što ne znači da je promenio veru ili da pre toga nije bio srpske nacionalnosti i pravoslavne vere. To jasno dokazuje MKR od 23. aprila 1674. g. u MK 1637-1893. Pravoslavne crkve u Zadru (na čuvanju u Zbirci matičnih knjiga u „Državnom arhivu Zadar“), gde stoji: Zorzi Aluise, figlio de Stogian Giancouichi e di donna Vinca, sua consorte, „Đurađ Alojz, sin Stojana Jankovića i njegove supruge, gospođe Vinke“,[7]. Vinka je njegova prva žena, koju je ubio u nastupu ljubomore ili zato što ju je uhvatio u preljubi 1676. g. Sve ovo konačno potvrđuje podatak da prvo dete sa Antonijom Reci, Josifa, Stojan Janković krsti u pravoslavnoj crkvi. To nam pokazuje MKR pomenute crkve od 30. septembra 1677, gde stoji: Josepho, figlio del cauaglièr Stogian Giancouichi e di donna Antonia, sua consorte, „Josif, sin kavaljera Stojana Jankovića i njegove supruge, gospođe Antonije“.[8]

Pravoslavna crkva Svetog Đorđa, Janković-crkva, izgrađena 1675.

Drugi, najmlađi brat Stojana Jankovića, Zaviša Janković (1649—1702), serdar, kavaljer sv. Marka, serdar Kotara, kapetan Obrovca, čelnik morlaka, vodio je ratne pohode u Liku i Bosnu i dovodio doseljenike u Dalmaciju. Posebno se istakao u osvajanju Knina i Sinja, gde je i ranjen. Bio je u kontaktima sa srpskim patrijarhom Arsenijem Čarnojevićem. Imao je veliko imanje, mlinove, kuće i dućane, a pred kraj života kupio je pola ostrva Oliba. Njegova kćerka Jelena udala se za grčkog potpukovnika Teodorina Dede, koji je poneo ime Mitrovića i njihove titule, pošto nije ostalo više muškog potomstva od braće Janković-Mitrović.

Linija Janković-Dede nastavila imala je muško potomstvo do Ilije Dede Jankovića (1818—1874), čija kćerka Olga se udala za Vladimira Desnicu pa su Desnice nasledile porodicu Dede Janković. Ilija Deda Janković (inače iz Zadra) je bio 1858. godine u Rijeci pretplatnik srpske ćirilične knjige „Cveće srbskih pesama“.[9] Sin Vladimira i Olge Desnice je Uroš Desnica, odlikovan viteštvom (kavaljerstvom), senator, član Srpske stranke u Dalmaciji i dr, koji je sa Fani Luković iz porodice Lukovića iz Prčnja, imao sina Vladana Desnicu.[10]

Zanimljivosti[uredi | uredi izvor]

Potomak Jankovića su Ilija Dede Janković i Vladan Desnica, srpski pisac.[10]

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Srpski biografski rečnik I tom, A ‐ B, Vojin S. Dabić, Matica srpska, Novi Sad (2004) (jezik: srpski)
  2. ^ a b Baština dvora Jankovića, Istorijski muzej Srbije, Beograd 2006. pp. 92.
  3. ^ Jovanović, N.M. (2002): Knez među književnicima i književnik među kneževima, Zbilja br.81-82-83, Beograd : Rivel Ko, 9-12
  4. ^ Desnica, B. (1991): Stojan Janković i uskočka Dalmacija , Beograd : Srpska književna zadruga
  5. ^ Jačov, M. (1990): Srbi u mletačko – turskim ratovima u XVII veku, Beograd : Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve
  6. ^ Epske narodne pesme, Uskoci, pp. 17-43, Beograd, 1965.
  7. ^ https://familysearch.org/ark:/61903/3:1:3QSQ-G99X-KZ2J?i=36&wc=9R2H-ZJ3%3A391644701%2C391797901%2C391797902%3Fcc%3D2040054&cc=2040054&cat=674716 -- Državni arhiv Zadar, Zbirka matičnih knjiga, Pravoslavna crkva, Župa Sv. Ilija (Zadar), Matična knjiga, 1637-1893, MKR 23. 4. 1674.
  8. ^ https://familysearch.org/ark:/61903/3:1:3QSQ-G99X-KZPS?i=42&wc=9R2H-ZJ3%3A391644701%2C391797901%2C391797902%3Fcc%3D2040054&cc=2040054&cat=674716 -- Državni arhiv Zadar, Zbirka matičnih knjiga, Pravoslavna crkva, Župa Sv. Ilija (Zadar), Matična knjiga, 1637-1893, MKR 30. 9. 1677.
  9. ^ Dimitrije Mihajlović: „Cveće srbskih pesama“, Sremski Karlovci 1858.
  10. ^ a b Rodoslov Jankovića i Desnica vid. Baština dvora Jankovića, Istorijski muzej Srbije, Beograd 2006, str. 92

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Стојан_Јанковић&oldid=27700212”