Čitalište beogradsko

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Čitalište beogradsko
Srpsko čitalište u Beogradu
Zgrada u kojoj je bilo Čitalište (levo) i zdanje „Kod jelena”, gde se nalazila Ilirska Kasina (desno), Anastas Jovanović, 1865.
Osnivanje24. februar 1846.
(po starom kalendaru)
ZatvaranjePrvi svetski rat
LokacijaBeograd
 Kneževina Srbija
Koordinate44° 49′ 06″ S; 20° 27′ 11″ I / 44.8182492° S; 20.4530473° I / 44.8182492; 20.4530473
AdresaGlavna čaršija, kasnije Dubrovačka ulica (današnja Ulica kralja Petra 7)

Čitalište beogradsko, Beogradsko čitalište ili kako se po osnivanju zvalo „Srpsko čitalište u Beogradu” bilo je prva javna čitaonica u obnovljenoj Srbiji, a takođe i jedna od najstarijih srpskih ustanova. Osnovano je 2. januara 1846. godine, pet godina pošto je Beograd postao prestonica Kneževine Srbije.[1]

Osnivanje Čitališta beogradskog[uredi | uredi izvor]

Ideja o osnivanju Čitališta javila se još 1843. godine, o čemu je krajem iste godine pisao Miloš Popović, urednik Novina srbskih.[2] Zalaganjem Jeliseja Vukajlovića, sekretara Uprave varoši Beograda, zajedno sa prijateljima, najviđenijim ljudima u tadašnjoj Srbiji, 30. decembra 1845. godine osnovan je Odbor za osnivanje Čitališta. Prvog dana naredne godine, 1. januara 1846. članovi Odbora za osnivanje Čitališta podnose molbu Popečiteljstvu vnutrenjih djela (Ministarstvu unutrašnjih poslova), a već sutradan, 2. januara 1846. Odbor donosi i „Pravila Srbskog čitališta u Beogradu” koja su takođe podneta na odobrenje Popečiteljstvu vnutrenjih djela. Ispod "Pravila" potpisani su: Miša Anastasijević, najbogatiji i najuticajniji čovek u Srbiji tog vremena, njegov zet Radovan P. Damjanović, pomoćnik ministra Popečiteljstvu vnutrenjih djela i ustavobranitelj, Đorđe Popadić, trgovac, Gligorije Jovanović, Milovan Spasić, upravitelj osnovnih škola, Dimitrije Danić, trgovac, Maksim Simonović, profesor Kneževskog liceja, Janać Kumanudi, trgovac, Petar Radovanović, upravitelj osnovnih škola, Pavle Ars. Popović, sekretar Sovjeta, Jelisej Vukajlović, Rista Veličković, trgovac i Jovan Minić, načelnik Kontrole. Nedelju dana kasnije, 9. januara Popečiteljstvo je dalo saglasnost i osnivanje društva je odobreno 17. januara 1846. godine.[1]

Istorija Čitališta beogradskog[uredi | uredi izvor]

„Pravila Srbskog čitališta u Beogradu”

Čitalište beogradsko je svečano otvoreno 24. februara (po starom kalendaru)[2] 1846. godine. Tom prilikom su govorili Raja Damjanović o Čitalištu i Maksim Simonović o „potrebi sloge među Srbima, bez obzira gde žive”. Čitalište je otvoreno u prisustvu najistaknutijih ljudi iz Srbije i stranih konzula.[1]

„Slovu pri otvoreniju Čitališta srbskog u Beogradu” Maksima Simonovića:

„Vaša pak Gospodo ! bratska ljubov i sloga osnovala je ovo zavedenije, koje mi danas kao Srpsko-Beogradsko-Čitalište toržestveno otvaramo, zavedenije malo, mlado i nejako, kao što je obično svaka stvar u početku; al sloga i bratska ljubov od maleni stvari velike gradi kao što no veli latinska poslovica. (...) Lepo je istina biti kosmopolitom, to, valja, da i Srbin bude; al, kao što drugi rade, tako i on tek da najvole ono, što je njegovo, to da ponajbolje diže i pomaže, jer se on samo s onim, što je njegovo, može dičiti i ponositi (...) Čuvajmo dakle, sklanjajmo i negujmo sve, što je naše, da nam se niko od našeg stada ne izgubi, da nam ni jedan zdrav listak od našeg rasta ne otpadne. — Ljubimo i sklanjajmo svakoga, koji na srbskoj zemlji i pod srbskim nebom živi, koji ispoveda ustav, kome je nadležna vlast srpska, koji po mogućstvu srbskom napretku revnuje, i cveće za venac srbske slave bere; ljubimo takvoga i sklanjajmo ga, ma da se je on na kom mu drago kraju sveta rodio, on je sad Srbin, prirođeni Srbin, i Srbija mu je sad milo otečestvo”.[1]

Čitalište beogradsko nalazilo se u u školskoj zgradi koja se nalazila iznad današnje Saborne crkve (danas se na tom mestu, u kralja Petra br. 7 nalazi škola „Kralj Petar Prvi“)[3]. Bilo je smešteno u dve lepo nameštene i ukrašene sobe. Prema „Pravilima”, član Čitališta mogao je biti svaki Srbin, ali je bilo i članova drugih narodnosti koji su bili prijatelji srpskog naroda, a kao gosti mogli su dolaziti i đaci. Članovi su dolazili u Čitalište ne samo da bi čitali novine i knjige, već i da bi se upoznavali i jačali međusobne veze.[4]

Čitalište je imalo i biblioteku, muzej sa galerijom slika.[2] Biblioteka Čitališta beogradskog je dugo bila jedina javna biblioteka u obnovljenoj Srbiji, a knjige su nabavljane kupovinom, poklonima, a dobijani su i primerci knjiga štampanih u Tipografiji Dimitrija Davidovića. U broju 14 za 1847. godinu Novine Čitališta beogradskog donose vest da je „sam Petar Petrović Njegoš darovao čitaonicu Čitališta beogradskog sa deset primeraka svog najnovijeg stihotvorskog dela Gorski Vijenac”.[1] Bibliotekom su se služili kako članovi Čitališta, tako i đaci Liceja i Bogoslovije, a prvi ju je sredio dr Milovan Spasić. U muzeju su se, osim slika, čuvale i zbirke novca i ikona.[4]

Čitalište se izdržavalo od članarine i dobrovoljnih priloga. Kralj Aleksandar Obrenović bio je zaštitnik Čitališta i pomagao ga je sa 300 dinara godišnje.[5] Više puta je dolazilo u krizu, naročito 1857. kada je bio pokušaj ponovnog otvaranja Ilirske kasine.[4] Kako bi se povećao broj čitalaca 1866. godine otvara se ispostava Čitališta kod Voznesenske crkve, ali je već posle godinu dana, zbog nedostatka sredstava, ova ispostava zatvorena. Godine 1894. sastavljen je i predlog da Čitalište svu svoju imovinu ustupi Opštini beogradskoj i nastavi sa radom pod njenim okriljem,[6] ali ovaj pokušaj nije urodio plodom. Godine 1896. pokušajno je osavremenjivanje Čitališta, ali bezuspešno, pa ono nastavlja da slabi. Još jedan pokušaj aktiviranja učinjen je i 1912.[4] Čitalište je prestalo sa radom tokom Prvog svetskog rata. Tokom rata Čitalište je nastradalo, pa su posle rata preostale knjige predate Društvu Sveti Sava,[5] a rad čitališta nije obnovljen.

Beogradsko čitalište u Biblioteci grada Beograda[uredi | uredi izvor]

Godine 1980. Biblioteka grada Beograda obnovila je Beogradsko čitalište, a 1991. i Novine Beogradskog čitališta, kao nastavljača tradicije Novina čitališta Beogradskog.[7] Tradiciju Čitališta beogradskog u Biblioteci grada Beograda nastavlja Odeljenje periodike, koje se nalazi na Studentskom trgu 19. Ovo odeljenje sadrži bogat fond serijskih publikacija i predstavlja jedinu javnu čitaonicu dnevne štampe u Beogradu. Fond ovog Odeljenja čini više od oko 1.500 naslova časopisa i novina ukoričenih u blizu 30 hiljada svesaka, koji se mogu koristiti samo u čitaonicama. Odeljenje periodike u proseku godišnje poseti više od 15 hiljada korisnika.[8]

Novine Čitališta beogradskog[uredi | uredi izvor]

Novine Čitališta beogradskog, izdanje od 14. januara 1849. (poslednji broj)

Godinu dana nakon osnivanja Čitališta pokrenute su i Novine Čitališta beogradskog. Novine je pokrenuo poseban Odbor, sastavljen od članova društva. Prvi broj pojavio se u petak 3. januara 1847. Novine su izlazile jednom nedeljno, svakog petka, na dva lista u formatu kvarta. Donosile su vesti iz Srbije i sveta. Izlazile su redovno dve godine, a u 1849. izašla su samo dva broja. Pretplata na godinu je bila 1 talir, a za članove Čitališta 3 cvancika.[1]

Glavni članci: Novine Čitališta beogradskog i Novine Beogradskog čitališta

Značaj i uticaj Čitališta beogradskog[uredi | uredi izvor]

Čitalište beogradsko, kao jedna od najstarijih ustanova kulture u obnovljenoj Srbiji, odigralo je značajnu ulogu u istoriji Beograda i srpskog naroda.[2] Otvaranje Čitališta bio je veliki kulturni događaj u Beogradu. u svom kasnijem delovanju ono je pomagalo i rad na osnivanju pozorišta, u njemu su održavana različita predavanja i časovi stranih jezika, a tu su prikupljane i pretplate za srpske knjige.[4]

Svojim delovanjem Čitalište je postalo svetionik za celo Srpstvo. Pomagalo je razvoju književnosti i umetnosti, kao i unapređenju zanatstva, poljoprivrede i stočarstva. Po ugledu na beogradsko počela su da se osnivaju Čitališta širom Srbije.[1] Od 1854. godine Čitalište beogradsko pomaže čitalištima u unutrašnjosti i pozajmicom ili ustupanjem duplikata novina i knjiga. Tokom bune 1848-1849. prihvatalo je izbeglice iz Vojvodine i pomagalo im.[4]

Značajnu ulogu imale su i Novine Čitališta beogradskog i uprkos tome što su izlazile u veoma kratakom periodu ostvarile su snažan uticaj na kulturni, prosvetni, pa čak i politički život u Srbiji. Delovanje Novina je bilo od velike koristi srpskom narodu za vreme bune 1848-1849.[1]

Biblioteka grada Beograda je 1980. obnovila Beogradsko čitalište, a 1991. i Novine Beogradskog čitališta. Danas su Novine Beogradskog čitališta najpre list posvećen stvaranju, izdavanju, čitanju i tržištu knjiga.[1]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g d đ e ž z Nešić, Staniša (2008). Novine Čitališta beogradskoga : 1/3. januar 1847—2/14. januar 1849. Beograd: Biblioteka grada Beograda. ISBN 978-86-7191-134-4. Arhivirano iz originala 19. 04. 2018. g. Pristupljeno 4. 5. 2018. 
  2. ^ a b v g Durković Jakšić 1995, str. 14
  3. ^ Nušić 1984, str. 14
  4. ^ a b v g d đ Istorija Beograda 2 1974, str. 775-776
  5. ^ a b Durković Jakšić 1995, str. 16
  6. ^ Durković Jakšić 1995, str. 15-16
  7. ^ Nešić, Staniša (oktobar—decembar 2011). „20 godina„Novina Beogradskog čitališta“” (PDF). Novine Beogradskog čitališta. 46-49: 2. Pristupljeno 25. 2. 2022. 
  8. ^ „Jedina čitaonica dnevne štampe u prestonici”. Danas. 27. 6. 2008. Pristupljeno 25. 2. 2022. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Читалиште_београдско&oldid=27050192”