Pređi na sadržaj

Štrajk albanskih rudara u Trepči 1989.

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Štrajk albanskih rudara u Trepči 1989. bio je štrajk glađu koji su pokrenuli albanski radnici rudnika Trepča 20. februara 1989. zbog smanjenja autonomije Socijalističke Autonomne Pokrajine Kosovo usvajanjem amandmana na Ustav Socijalističke Republike Srbije u martu iste godine.[1] Štrajk je ubrzo dobio podršku u Sloveniji i Hrvatskoj, dok su u Beogradu održani protesti protiv albanskog, slovenačkog i hrvatskog rukovodstva. Okončan je hospitalizacijom 180 rudara i ostavkom čelnika Saveza komunista Kosova — Rahmana Morine, Alija Šukrije i Husamedina Azemija.[1][2]

Pozadina[uredi | uredi izvor]

Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija bila je federalna republika koju je činilo šest republika, uključujući Socijalistička Republiku Srbija, koja je imala dvije autonomne pokrajine, Vojvodinu i Kosovo. Stanovništvo Kosova su uglavnom činili Albanci, a Ustav Jugoslavije iz 1974. dao je Kosovu nivo autonomije bez presedana, ali nakon smrti Josipa Broza Tita 1980, srpski političari su počeli da dovode u pitanje kosovsku autonomiju.

Nakon nemira na Kosovu 1981, koje je Savez komunista Kosova proglasio proizvodom albanskog nacionalizma, Srbija je reagovala namjerom da smanji moć Albanaca u pokrajini i isticanjem tvrde da se Srbi primoravaju na napuštanje pokrajine prije svega rastućom albanskom populacijom, a ne stanjem privrede. U novembru 1988. 2000 albanskih rudara protestvovalo je za očuvanje autonomije marširajući od južnih rudnika do Prištine, uz podršku još 6000 drugih građana na tom putu.[3]

Štajkovi 1989.[uredi | uredi izvor]

Savez komunista Srbije pod rukovodstvom Slobodana Miloševića se uključio u proces smjene pokrajinskih rukovodstava poznat kao „antibirokratska revolucija”, pri čemu su mjesni političari smijenjeni, a na njihove dužnosti postavljeni lojalni Miloševiću.[1] Kako je Skupština Srbije pripremala ustavne promjene kojima bi se formalno smanjio nivo pokrajinske autonomije, oko 1350 rudara rudnika Trepča je 20. februara 1989. započelo štrajk glađu u podzemnom rudniku sa sličnim zahtjevima za očuvanje autonomije pokrajine uz ostavke kosovskih političara lojalnih Miloševiću. Poslije najave štrajka Linda Abraši, ćerka direktora rudnika, kontaktirala je novinara Gorana Milića, koji je održao intervjue sa rudarima u podzemnim rudnicima. Kako je Milić smatrao da je emitovanje intervjua na Televiziji Beograd malo vjerovatno, uspio je da ih emituje uz asistenciju drugog novinara Branislava Vukašinovića, koji se u to vrijeme nalazio u Skoplju.[1] Poslije emitovanja, čelnici TV Beograda naredili su Miliću da se vrati u Beograd, a izvještaj o štrajku rudara bio je njegov posljednji sa Kosova.

U Beogradu su mediji i srpski političari optužili Azema Vlasija, predsjednika SKK, kao podstrekača štrajkova, iako je on negirao bilo kakvu umiješanost u događaje. Milošević je pripremio plan koji bi mu omogućio da pošalje policijsko pojačanje na Kosovo, ali nije imao većinu u Predsjedništvu Jugoslavije potrebnu za glasanje.[2] Stipe Šuvar je pregovarao sa rudarima kao predstavnika SKJ.[4] Poslije otprilike nedjelju dana, oko 180 rudara je hospitolizovano.[1]

Uveče 27. februara 1989, Rahman Morina, Ali Šukrija i Husamedin Azemi, čelnici promiloševićke frakcije na Kosovu, podijeli su ostavke. Kasno uveče, Predsjedništvo se sastalo i odlučilo o „posebnim mjerama” za Kosovo koje su efektivno uvele neograničeno vanredno stanje.[2]

Ostalo je samo 50 štrajkača, onih koji su se zabarikadirali unutar rudnika Stari trg, na 850 m ispod zemlje. U ponoć se Jedinica milicije za specijalna dejstva spustila kroz vatrogasne šahtove, pošto su liftovi bili onemogućeni i započela hapšenje štrajkača.[5]

Pomenute „posebne mjere” dovele su do prebacivanja 1500 pripadnika savezne milicije pod srpski rukovodstvom na Kosovo, gdje su započeli kampanju ponovnog uspostavljanja građanskog poretka.[2]

Posljedice[uredi | uredi izvor]

Dna po okončanju štrajkova slovenački odbor za ljudska prava i Društvo slovenačkih književnika održali su masovni miting u Cankjevom domu, na kojem je osuđen srpski intervencionizam na Kosovu i izražena podrška štrajkačima. Tokom mitinga Jožef Školč, predsjednik Saveza socijalističke omladine Slovenije (SSOS), uporedio je položaj Albanaca u Jugoslaviji sa položajem Jevreja tokom Drugog svjetskog rata, dok je Milan Kučan, predsjednik Saveza komunista Slovenije, štrajk označio kao odbranu Jugoslavije.[1] SSOS je predstavio i bedž na osnovu Davidove zvijezde sa tekstom „Kosovo, moja domovina”. Kao odgovor na slovenačke akcije, u Beogradu je održan protest koji je privukao oko milion ljudi, dok je Udruženje književnika Srbije (UKS) prekinulo odnose sa Društvom slovenačkih književnika.[6] Beogradski demonstranti su tražili odbacivanje ostavke Morine, Šukrije, Azemija i hapšenje i pogubljenje Vlasija.[2] U znak protesta albanski članovi UKS-a su napustili organizaciju i optužili srpske književnike za podršku represiji nad Albancima.[7]

Otprilike mjesec dana po okončanju štrajka, Skupština Kosova je okružena tenkovima, a srpska milicija i poslanici su dovedeni da glasaju za efektivno ukidanje pokrajinske autonomije.[8] Većina albanskih poslanika bila je uzdržana kako bi se proces poništio, jer je za ustavne amandmane bila potrebna dvotrećinska većina, međutim proglašeno je usvajanje amandmana.[3] Pokrajinski status nije formalno ukinut jer je Miloševiću bio potreban njegov glas da bi stekao uticaj u Predsjedništvu Jugoslavije.[8][9]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g d đ Kurspahić 2003, str. 49.
  2. ^ a b v g d Meier 1999, str. 84–5.
  3. ^ a b Ramet 2010, str. 361.
  4. ^ „40,000 Protest to Back Yugoslav Miners' Strike”. Los Angeles Times. 25. 2. 1989. Pristupljeno 3. 2. 2024. 
  5. ^ Pivljanin, Ranko (28. 11. 2015). „Komandosi uvek spremni za žestoku akciju”. Blic.rs (na jeziku: srpski). Pristupljeno 3. 2. 2024. 
  6. ^ Ramet 2006, str. 364.
  7. ^ Jovic 2009, str. 334–5.
  8. ^ a b Judah 2008, str. 56.
  9. ^ Krieger 2001, str. 522.

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Kurspahić, Kemal (2003). Prime time crime: Balkan media in war and peace. Washington, DC: United States Institute of Peace Press. ISBN 9781929223381. 
  • Meier, Viktor (1999). Yugoslavia: a history of its demise (1. izd.). London: Routledge. ISBN 9780415185967. 
  • Ramet, Sabrina P. (2010). Central and Southeast European Politics since 1989. Cambridge University Press. ISBN 9781139487504. 
  • Ramet, Sabrina Petra (2006). The three Yugoslavias: State-building and legitimation 1918-2005. Bloomington (Ind.): Indiana university press. ISBN 9780253346568. 
  • Jovic, Dejan (2009). Yugoslavia: a state that withered away. West Lafayette, Ind: Purdue University Press. ISBN 9781557534958. 
  • Judah, Tim (2008). Kosovo: what everyone needs to know. Oxford: Oxford university press. ISBN 9780195376739. 
  • Krieger, Heike (2001). The Kosovo Conflict and International Law: An Analytical Documentation 1974-1999. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9780521800716. 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Штрајк_албанских_рудара_у_Трепчи_1989.&oldid=27433448”