Jovan Damaskin

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Jovan Damaskin
Jovan Damaskin (arapska ikona iz 19. veka.)

Jovan Damaskin (grč. Ἰωάννης Δαμασκήνος, lat. Iohannes Damascenus, oko 676–749) bio je znameniti sirijski monah i teolog iz 8. veka.[1] Veliki sistematičar patrističkog učenja, pisao je protiv nestorijanaca, jakovita i manihejaca, a najvažniji polemički spis mu je uperen protiv ikonoboraca. Takođe, smatra se jednim od najvećih crkvenih pesnika.[2]

Polimat čija su polja interesovanja i doprinosa uključivala pravo, teologiju, filozofiju i muziku, dobio je ime Hrisoroas (Χρυσορρόας, doslovno „struji zlatom“, tj. „zlatni govornik“). Napisao je dela koja tumače hrišćansku veru, i komponovao je himne koje se i danas koriste u liturgijskoj praksi u istočnoj hrišćanskoj veri širom sveta, kao i u zapadnom luteranizmu na Vaskrs.[3]

On je jedan od otaca istočne pravoslavne crkve i najpoznatiji je po snažnoj odbrani ikona.[4] Katolička crkva ga smatra doktorom crkve, koji se često naziva doktorom Velike Gospe zbog njegovih spisa o Uznesenju Marije.[5] Takođe je bio istaknuti eksponent perihoreze, i koristio je koncept kao tehnički termin da opiše kako međusobno prožimanje Hristove božanske i ljudske prirode, tako i odnos između ipostasi Trojice.[6] Jovan se nalazi na kraju patrističkog perioda dogmatskog razvoja, a njegov doprinos je manje u vidu teoloških inovacija nego što predstavlja sažetak razvoja vekova pre njega. U katoličkoj teologiji on je stoga poznat kao „poslednji od grčkih otaca“.[7]

Glavni izvor informacija o životu Jovana Damaskina je delo koje se pripisuje Jovanu Jerusalimskom, koji je u njemu identifikovan kao patrijarh Jerusalimski.[8] Ovo je izvod prevoda iz jednog ranijeg arapskog teksta na grčki. Arapski original sadrži prolog koji se ne nalazi u većini drugih prevoda, a napisao ga je arapski monah Mihailo, koji je objasnio da je odlučio da napiše njegovu biografiju 1084. jer nijedna nije bila dostupan u njegovo vreme. Međutim, izgleda da je glavni arapski tekst napisao neki raniji autor negde između ranog 9. i kasnog 10. veka.[8] Napisan sa hagiografske tačke gledišta i sklon preuveličavanju i nekim legendarnim detaljima, nije najbolji istorijski izvor za njegov život, ali se naširoko reprodukuje i smatra se da sadrži elemente izvesne vrednosti.[9] Hagiografski roman Varlam i Josafat, delo je iz 10. veka[10] koje se pripisuje monahu po imenu Jovan. Tek znatno kasnije je nastala tradicija da je to je bio Jovan Damaskin, ali većina naučnika više ne prihvata ovo određivanje. Umesto toga, mnogi dokazi upućuju na Jevtimija Atoskog, Gruzijca koji je umro 1028.[11]

Biografija[uredi | uredi izvor]

Jovan je rođen i odrastao u Damasku. Poreklom je iz bogate hrišćanske porodice, koja je živela pod islamskom vlašću u Damasku.[12][13] Njegov otac, Sardžun ibn Mansur, bio je visoki finansijski činovnik u službi halifata, a po nekim navodima kasnije je i Jovan postao ministar na dvoru arapskog halife.[14] Njegov deda, Mansur ibn Sardžun, bio je istaknuti vizantijski zvaničnik u Damasku, koji je bio odgovoran za poreze u regionu tokom vladavine cara Iraklija, a takođe je služio i pod carem Mavrikijem.[15][16] Izgleda da je Mansur odigrao ulogu u kapitulaciji Damaska pred trupama Halida ibn al-Valida 635. godine nakon što je obezbedio povoljne uslove za predaju.[15][16] Evtihije, melkitski patrijarh iz 10. veka, pominje ga kao jednog visokog zvaničnika koji je učestvovao u predaji grada muslimanima.[17]

Plemensko poreklo Mansura ibn Sarjuna, Jonovog dede, nije poznato, ali biograf Danijel Sahas je spekulisao da bi ime Mansur moglo da implicira poreklo od arapskih hrišćanskih plemena Kalb ili Taglib.[18] Ime je bilo uobičajeno među sirijskim hrišćanima arapskog porekla, a Evtihije je primetio da je guverner Damaska, koji je verovatno Mansur ibn Sardžun, bio Arapin.[18] Međutim, Sahas takođe tvrdi da to ime ne znači nužno arapsko poreklo i da su ga mogli koristiti oni koji nisu Arapi, kao što su semitski Sirijci.[18] Dok Sahas i biografi F. H. Has i Andrev Lout tvrde da je Mansur bilo arapsko ime, Rejmond le Koz tvrdi da je „porodica bez sumnje bila sirijskog porekla“;[19] zaista, prema istoričaru Danielu J. Janosiku, „oba aspekta bi mogla da budu istinita, jer da je njegovo porodično poreklo zaista sirijsko, njegov deda [Mansur] je mogao da dobije arapsko ime kada su Arapi preuzeli vladu.“[20] Kada su Siriju osvojili muslimanski Arapi 630-ih godina, dvor u Damasku je zadržao veliki broj hrišćanskih državnih službenika, među njima i Jovanovog dedu.[15][17] Jovanov otac, Sardžun (Sergius), nastavio je da služi omejadskim halifima.[15] Prema Jovanu Jerusalimskom i nekim kasnijim verzijama njegovog života, nakon očeve smrti, Jovan je takođe služio kao službenik na halifskom dvoru pre nego što je otišao da postane monah. Ova tvrdnja, da je Jovan zapravo služio na muslimanskom sudu, dovedena je u pitanje pošto se on nikada ne pominje u muslimanskim izvorima, koji međutim pominju njegovog oca Sardžuna (Sergiusa) kao sekretara u halifskoj administraciji.[21] Osim toga, Jovanovi spisi nikada ne pominju bilo kakvo iskustvo na muslimanskom sudu. Smatra se da se Jovan zamonašio u Mar Sabi, a da je zaređen za sveštenika 735. godine.[15][22]

Početkom 8. veka Jovan postaje monah u manastiru sv. Save (Mar Saba) kod Jerusalima, zatim sveštenik i teolog Jerusalimske patrijaršije.[14]

Bio je veoma plodan crkveni pesnik; poznati su njegovi kanoni za praznike Hrista, Bogorodice i važnijih vizantijskih svetaca, uključujući i kanon ispevan u čast njegovog slavnog pesničkog prethodnika, Romana Slatkopojca. Njegova uloga je odlučujuća u formiranju Oktoiha, jedne od glavnih liturgijskih knjiga vizantijske crkve, a istovremeno i zbirke crkvenih pesma. Redaktor je kanona kao pesničke forme: skrativši ga na tri do četiri strofe (tropara), dao mu je konačnu strukturu. Takođe se okušao i u književnoj formi vizantijskog romana.

Kako govori Jovan Damaskin, ljudima se anđeli javljaju uvek u obličju svojih tela, mada ne onakvi kakvi jesu, u punom i zastrašujućem bleštavilu, već u ljudima prilagođenom sjaju, a takođe mogu poprimiti oblik kakav Bog zaželi od njih, npr. čoveka, oblaka ili ognjenog/svetlonosnog stuba. Oni ljude zastupaju kod Boga, moleći se za ljude i uz ljude, te ljudima donose Božije darove.

Najverovatnije je umro u manastiru svetog Save Osvećenog (Mar Saba), jugoistočno od Jerusalima. Kao svetitelj cele crkve slavi se 4. decembra.

Filozofija[uredi | uredi izvor]

U filozofiji se koristio eklektički platonskom i aristotelovskom terminologijom, kao oruđima za precizno izražavanje hrišćanske dogme. U teologiji je stvaralački sledovao sintezu velikih crkvenih otaca Aleksandrije i Kapadokije, zatim pseudo-Dionisija Areopagita i Maksima Ispovednika.[14]

Dela[uredi | uredi izvor]

Ioannis Damasceni Opera, 1603
  • Izvor znanja (Πηγὴ γνώσεως), u tri sveske: 1) Dijalektika (filozofska poglavlja o terminologiji) 2) O jeresima (opis i kritika jeresi) i 3) O pravoslavnoj veri (izlaganje biblijsko-patrističkog učenja). Smatra se njegovim glavnim delom.[14] Srpski prevod: Prepodobni Jovan Damaskin, "O jeresima", Šibenik, 2012. Prevod: Slobodan Prodić.
  • Sacra Parallela (Τὰ ἱερά), zbirka mudrih izreka
  • rasprave sa nestorijancima, monofizitima, monotelitima, manihejcima
  • besede protiv ikonoboraca, čija je argumentacija bila odlučujuća za celokupnu teologiju pristalica ikona.

Pored teoloških spisa, pisao je i crkvene himne koje su još uvek u upotrebi u pravoslavnim manastirima širom sveta.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ M. Walsh, ed. Butler's Lives of the Saints (HarperCollins Publishers: New York, 1991), p. 403.
  2. ^ Jovan Damaskin (pravoslavlje.net)
  3. ^ Lutheran Service Book (Concordia Publishing House, St. Louis, 2006), pp. 478, 487.
  4. ^ Aquilina 1999, str. 222
  5. ^ Rengers, Christopher (2000). The 33 Doctors of the Church. Tan Books. str. 200. ISBN 978-0-89555-440-6. 
  6. ^ Cross, F.L (1974). "Cicumincession". The Oxford Dictionary of the Christian Church (2 ed.). Oxford University Press. 
  7. ^ O'Connor, J.B. (1910) "John of Damascus was the last of the Greek Fathers. His genius was not for original theological development, but for compilation of an encyclopedic character. In fact, the state of full development to which theological thought had been brought by the great Greek writers and councils left him little else than the work of an encyclopedist; and this work he performed in such manner as to merit the gratitude of all succeeding ages". In Orthodox Christianity, the concept of "fathers of the Church" is used somewhat more loosely, with no exhaustive list or end date, with a number of theologians younger than John Damascene generally included.
  8. ^ a b Sahas 1972, str. 32
  9. ^ Sahas 1972, str. 35
  10. ^ R. Volk, ed., Historiae animae utilis de Barlaam et Ioasaph (Berlin, 2006)
  11. ^ Barlaam and Ioasaph, John Damascene, Loeb Classical Library 34.
  12. ^ Bowersock, Glen Warren (1999). Late Antiquity: A Guide to the Postclassical World (na jeziku: engleski). Harvard University Press. str. 222. ISBN 978-0-674-51173-6. 
  13. ^ Griffith 2001, str. 20
  14. ^ a b v g Jovan Damaskin, Enciklopedija živih religija, Nolit. . Београд. 2004. ISBN 978-86-19-02360-3. 
  15. ^ а б в г д Brown 2003, стр. 307
  16. ^ а б Janosik 2016, стр. 25
  17. ^ а б Sahas 1972, стр. 17
  18. ^ а б в Sahas 1972, стр. 7
  19. ^ Janosik 2016, стр. 26
  20. ^ Janosik 2016, стр. 26–27
  21. ^ Hoyland 1996, стр. 481
  22. ^ McEnhill & Newlands 2004, стр. 154

Литература[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Jovan Damaskin na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Јован_Дамаскин&oldid=27554870”