Memorijalni kompleks u Idvoru

45.19° S; 20.51247° I / 45.19; 20.51247

Ukoliko ste tražili nešto drugo, pogledajte članak Memorijalni kompleks.

Memorijalni kompleks u Idvoru
Pupinova zadužbina u Idvoru - Narodni dom Mihajla I. Pupina
Opšte informacije
Mesto	Idvor
Opština	Kovačica
Država	Srbija
Vreme nastanka	1936.
Tip kulturnog dobra	Znamenito mesto od izuzetnog značaja
Nadležna ustanova za zaštitu	Zavod za zaštitu spomenika kulture

Spomenik pupinu u parku ispred Narodnog doma

Memorijalni kompleks u Idvoru je osnovan u Idvoru, u spomen na rad i zasluge srpskog naučnika, pronalazača, profesora na Univerzitetu Kolumbija i dobrotvora Mihajila Pupina (1854-1935). Predstavlja znamenito mesto i zaštićeno nepokretno kulturno dobro od izuzetnog značaja. Utvrđen je za nepokretno kulturno dobro - znamenito mesto 1957. godine, a od izuzetnog značaja 1990. godine.

U okviru kompleksa se nalazi Hram Blagovesti Presvete Bogorodice, crkva u kojoj je Pupin kršten. Škola, zadužbina i crkva se nalaze u centralnom seoskom parku.

Mihajlo Pupin

Glavni članak: Mihajlo Pupin

Mihajlo Pupin je rođen u banatskom Idvoru, u blizini Pančeva, 9. oktobra 1854, a umro je 12. marta 1935. godine u Sjedinjenime Američkim Državama. Sa 19 godina je otišao u Ameriku, gde je pohađao Kolumbija koledž u Njujorku. Stručno obrazovanje stekao je na univerzitetima u Kembridžu i Berlinu. Nakon završetka studija postaje profesor teorijske fizike i elektromehanike Kolumbija univerziteta. Kao jedan od najpoznatijih fizičara i elektroničara u svetu, sa ukupno 24 patentirana pronalaska, između ostalih sekundarnih H zraka, ili Pupinovih kalemova, pomoću kojih se omogućava prenos telefonskih razgovora na velike daljine. Godine 1920. odlikovan je Edisonovom nagradom za doprinos razvoju nauke. Svoj život opisao je u delu „From Immigrant to Inventor” (u Jugoslaviji objavljenog pod naslovom „Sa pašnjaka do naučenjaka”), za koje je 1924, godine nagrađen Pulicerovom nagradom. Svetski poznate fizičke laboratorije čuvenog Kolumbija univerziteta nose Pupinovo ime. Boraveći u Americi aktivno je učestvovao u životu tamošnjih Srba, a svojim uticajem pomogao Srbiji u aktivnostima oko ujedinjenja i određivanja granica posle I svetskog rata.

Sadržaj kompleksa

Kompleks u Idvoru, mestu u opštini Kovačica, se sastoji od rodne kuće Mihajla Pupina, Osnovne škole i Zadužbine – Narodnog doma Mihajla Pupina. U objektima kompleksa nalaze se različite muzejske postavke muzejske postavke, a u parku ispred zadužbine spomenik Mihajlu Pupinu, rad vajara Aleksandra Zarina.

Rodna kuća i Osnovna škola su rekonstruisane 1979. godine, kada je uz Narodni dom sagrađena zgrada Doma kulture. Sanacija i adaptacija rodne kuće je izvršena u periodu od 2002. do 2004, a rekonstrukcija Narodnog doma i Škole tokom 2005. i 2006. godine.

Rodna kuća Mihajla Pupina

Rodna kuća Mihajla Pupina

Rodna kuća Mihajla Pupina je deo kompleksa, i predstavlja Srpsku Banatsku kuću sa polovine 19. veka. Nalazi se nedaleko od centra sela i služila je u stambene svrhe do 1979. godine, kada je stavljena u javnu funkciju, kao muzej.

Kuća je smeštena na jednoj od pravougaonih parcela, do glavne ulice, tipične za ušorena banatska sela iz perioda austro-ugarske vladavine. Građena kao razvijeniji tip panonske kuće, poznate kao „kuća na brazdu“. To je Banatska kuća koja se proteže dužinom imanja, sa karakterističnom fasadom. Pravougaone je osnove, sagrađena na regulacionoj liniji ulice i postavljena užom stranom ka ulici. Sa ulične strane kuća ima jednu veću sobu sa dva prozora i jednu manju sa jednim prozorom. Na veću prostoriju nadovezuje se kuhinja koja je centralna prostorija kuće, iza koje je, ka dvorištu, još jedna soba. U obe veće sobe nalaze se zidane peći koje su se ložile iz kuhinje, a u kuhinji je bilo otvoreno ognjište. Iza male sobe sa ulice nalazi se ulazni trem sa stubovima od opeke. Zidana je u opeci, omalterisana i obojena, pokrivena dvovodnim krovom sa biber crepom i ima zabatni zid ka ulici, oblikovan karkteristično za vojvođanske kuće. Unutrašnjost oslikava svakodnevni život u vreme kada je Mihajlo Pupin živeo u njoj. Nameštaj ne pripada Pupinovim roditeljima, ali je autentičan za vreme koje je naučnik proveo u rodnoj kući. Mala soba sa ulice nameštena je kao radna soba i tu je izloženo nekoliko fotografija iz života Mihajla Pupina.

Kuća je prvi put rekonstruisana 1979. godine, kada je postala deo muzejskog kompleksa, a 2004. je izvršena nova rekonstrukcija, u čast 150. godišnjice rođenja velikog naučnika.

Rodna kuća jednog od najuspešnijih Srba u dijaspori danas predstavlja mesto svojevrsnog hodočašća. Uređena je kao muzejska postavka i etno-kuća.

• 
  Đeram u dvorištu kuće
• 
  Centralna prostorija sa ognjištem
• 
  „Muška” soba
• 
  „Ženska” soba
• 
  Spomen soba Mihajla Pupina
• 
  Mural na kome je predstavljen kompleks, poklon slikara naivaca iz Kovačice

Stara škola

Hram Blagovesti Presvete Bogorodice, crkva u kojoj je Pupin kršten i u čijem dvorištu je sagradio Narodni dom

U zgradi stare škole, podignute 1843. godine smešten je Muzej posvećen liku i delu Mihajla Pupina. Muzejsku postavku izradio je Muzej Vojvodine 1979. godine i od tada se nije menjala. Postavka prikazuje životni put velikog naučnika, od odrastanja u roditeljskom domu, do priznanja i slave za naučna dostignuća, kako u Americi tako i u otadžbini. Postavka je relativno skromna, ali dovoljno informativna za sve one koji žele nešto da saznaju o Pupinu i njegovom radu.

Zgrada Stare škole je sagrađena 1843. godine. U njoj se školovao Mihajlo Pupin. To je tipski objekat, namenski građen u obrazovne svrhe. Zgrada se nalazi na obodu seoskog parka, u neposrednoj blizini Narodnog doma. Zgrada je pravougaonog oblika, i to dužom stranom, na kojoj je ulaz, okrenuta ka parku, a kraćom stranom ka Ulici Ive Lole Ribara. To je prizemna građevina zidana od opeke sa drvenom međuspratnom i krovnom konstrukcijom, pokrivena biber crepom. U osnovi je simetrična sa centralnim hodnikom, dve učionice, pomoćnim prostorijama i dva trema na dvorišnoj strani. U učionici u kojoj je muzejska postavka nalazi se zidana peć. Sve prostorije imaju drveni pod, dok je u ulaznom hodniku pod od šestougaone opeke. Fasada je jednostavna, u skladu s vodećim ukusom u austrijskoj provinciji tog vremena. Nosi naznake uprošćenog neoklasicizma - ravni natprozornici s imitacijom svodnih kamenova, jednostavni venac i parapetne ploče. Na prednjoj (severnoj) fasadi se razlikuju centralna, malo izbačena i dve bočne celine. Fasada je izdeljena lezenama između prozora, pri čemu su lezene središnjeg dela fasade dodatno dekorisane pločama u plitkoj rustici. Dvokrilna vrata glavnog ulaza ukrašena su geometrijskim elementima. Zadnja fasada je sasvim jednostavna, bez dekoracije, sa centralno postavljenim ulazom i dva trema nadvišena sa po tri segmentna luka. Godine 1979. u učionici desno od ulaza Muzej Vojvodine je uradio postavku posvećenu liku i delu Mihajla Pupina, a u drugoj učionici 2012. godine seoski učitelj je, u saradnji sa lokalnim Domom kulture, uradio etno-postavku, izložbu starih predmeta koji su se nekada koristili u selu. Ostali delovi objekta se ne koriste.

Narodni dom Mihajla I. Pupina

Bista Mihajla Pupina u pročelju iznad ulaza u Narodni dom, rad Ivana Meštrovića

Zadužbina - Narodni dom Mihajla I. Pupina

Svečana sala sa 150 mesta

Izložba posvećena Pupinu u novoj zgradi Doma kulture

Narodni dom Mihajla I. Pupina predstavlja zadužbinu koji je veliki naučnik ostavio Idvoru i Idvorcima. Namera zadužbinara je bila da objekat dobije funkciju narodnog univerziteta, odnosno da bude baštovanska i voćarska škola, što se do danas nije ostvarilo. Otvorena je 1936. godine, nepunu godinu dana posle smrti Mihajla Pupina i bio je, za to vreme, najlepša i najsavremenija građevina u okolini, ali nikad nije dobio funkciju narodnog univerziteta, koju mu je veliki naučnik predvideo. Dom je sagrađen u neposrednoj blizini seoske crkve, Hrama Blagovesti Presvete Bogorodice, koja je takođe zaštićena kao nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture.

Nameru da u svom rodnom mestu Idvoru, o svom trošku, sagradi Narodni dom Mihajlo Pupin je prvi put izneo U časopisu „Privrednik“ za novembar i decembar 1933. godine, u članku „Baštovanska industrija“. Ovaj dom, po njegovim rečima „ne bi bio samo čitaonica, nego i škola u kojoj bi se Idvorska mladež, pa i stariji Idvorci, poučavali u negovanju voća i povrća i u drugim poljoprivrednim poslovima“, što znači da je trebalo da postane narodni univerzitet. Mesto pored crkve i škole izgledalo mu je odgovarajuće za Narodni dom, pa je sklopio dogovor sa crkvenom opštinom da ustupi deo crkvene porte za gradnju. Pod pokroviteljstvom beogradskog udruženja „Privrednik“ osnovao je Fond „Mihajlo Pupin“ za unapređenje poljoprivrednih nauka, koji je raspolagao i njegovim novcem kod Srpsko-amerikanske banke za izgradnju i održavanje Narodnog doma. Kada je izgradnja počela, Pupin je brinuo o svim građevinskim, tehničkim i finansijskim detaljima, kopanju arteškog bunara, svakoj izmeni projekta i njenom koštanju, troškovima izdržavanja drugim pojedinostima. Pupin nije doživeo da svoj poslednji veliki posao, Narodni dom u Idvoru, završi. Umro je u toku njegove gradnje. Kada je završen, Dom je bio najlepša i najsavremenija građevina u širem okruženju. Pošto nije bilo Mihajla Pupina da usmerava njegovu prosvetnu delatnost u zemljoradnji, pre svega voćarstvu, Dom je uvek bio neka vrsta narodnog univerziteta. Tavorio je u tom svojstvu sve do obeležavanja 150. godišnjice Pupinovog rođenja, 1979. Tada je osnovana Zadužbina Mihajla Pupina kao posebna ustanova.

Zadužbina je podignuta po ideji arhitekte Henrija Hornbostela. Zdanje je izgrađeno u akademskom stilu, pod uticajem neoklasicizma i asocijacijom na svedene antičke hramove. Svojim stilom i gabaritom, objekat se ističe u tipično banatskom ruralom kontekstu. Glavna fasada podeljena je po dužini, sa četiri pilastra, a unutar središnjeg dela izdvaja se portal sa pravougaonim dekorativnim ramom i zabatom u gornjem delu objekta. Portal je flankiran dovratnicima i nadvratnikom od pečene keramike koji su naknadno dodati 70-ih godina i delo keramičarke Dalije Prvački. U predelu arhitrava je natpis: „NARODNI DOM MIHAJLA I. PUPINA”, a u niši ispod postavljena je bista Mihajla Pupina, rad vajara Ivana Meštrovića. Pročelje se završava klasičnim grčkim timpanonom.

Zgrada je građena od opeke, sa krovom od biber crepa. Ima razuđenu osnovu, sa velikom svečanom salom sa 150 mesta, galerijom i binom. Sala je izuzetno akustična. U pozadini objekta se nalaze prostorije predviđene za smeštaj đaka i profesora, učionica i kancelarija. Pored ovih prostorija zdanje je imalo biblioteku, generator za električnu struju, radio i razglas u celom Idvoru. Dom je imao i kanalizaciju koja i danas funkcioniše. Danas se u prostorijama u pozadini Doma nalaze biblioteka i kancelarijski prostor Doma kulture „Mihajlo Pupin”.

Sve do 1979. godine Narodni dom je funkcionisao kao Dom kulture a jedno vreme, posle Drugog svetskog rata, služio je i kao magacin za otkup žita. Godine 1979, povodom 125-godišnjice od rođenja njegovog zadužbinara, uz Narodni dom je, po projektu Bogdana Bogdanovića, dograđen novi deo Doma kulture „Mihajlo Pupin“, građevina od armiranog betona, u kojoj se nalazi sala sa 300 sedišta i pratećim prostorijama.

Turizam

Memorijalni kompleks uvršten je u turističku ponudu Srbije. Tura obuhvata obilazak Pupinove rodne kuće, muzejske postavke u staroj školi i Narodnog doma Mihajla I. Pupina. Ture vode stručni vodič, kustosi Muzeja Pupina, koji za različite uzraste posetilaca imaju razrađen različit program, što posetu čini interesantnom za same turiste. Turistički obilazak Idvora obuhvata i grobove roditelja Mihajla Pupina na groblju koje se nalazi na zapadnom kraju sela i Stari krst, koji se nalazi na mestu prvobitnog naselja Idvor, koje se nalazilo severno od današnjeg. Krst je podignut 1839. godine na mestu stare crkve.

Svake godine Memorijalni kompleks obiđe više od 10.000 posetilaca, najviše đaka na ekskurzijama, a Idvorci se trude da ostvare Pupinovu želju da njihovo mesto postane centar znanja.

Oktobarski susreti pronalazača u Idvoru

Od 1979. godine u Idvoru se održavaju Oktobarski susreti pronalazača. Na Oktobarskim susretima dodeljuje se veći broj nagrada i priznanja za naučni rad, pronalazaštvo i doprinos očuvanju sećanja na velikog naučnika. Nagrade dobijaju i učenici osnovnih i srednjih škola iz čitavog Banata koji su na državnim i međunarodnim takmičenjima postigli zapažene uspehe.

Vidi još

• Mihajlo Pupin
• Muzej Pupina
• Spisak znamenitih mesta u Srbiji

Reference

---

Napomena: Sadržaj ovog članka je jednim delom ili u celosti preuzet sa http://www.sanu.ac.rs. Nosilac autorskih prava nad materijalom je dao dozvolu da se isti objavi pod slobodnom licencom. Dokaz o tome se nalazi na OTRS sistemu, a broj tiketa sa konkretnom dozvolom je 2009072410055859.

Spoljašnje veze

• „Memorijalni kompleks — Spomenici kulture u Srbiji”. SANU. 
• „Nepokretna kulturna dobra od izuzetnog značaja”. Zvanični veb-sajt. Zavod za zaštitu spomenika kulture u Pančevu. Arhivirano iz originala 23. 08. 2020. g. Pristupljeno 21. 8. 2020. 
• Republički zavod za zaštitu spomenika kulture - Beograd
• „Zavičajni kompleks Mihajlo Idvorski Pupin”. Idvor.rs. Arhivirano iz originala 01. 10. 2020. g. Pristupljeno 21. 8. 2020. 
• „Pupinov Idvor na mapi sveta”. Mondo. 5. 10. 2013. Pristupljeno 21. 8. 2020. 
• „Memorijal posvećen Mihajlu Pupinu”. Danas. 17. 4. 2014. Pristupljeno 21. 8. 2020. 
• „Galerija: Novi izgled Narodnog doma Mihajla Pupina”. Kovačica info. 6. 8. 2019. Pristupljeno 21. 8. 2020. 
• Tucić, Ilija. „Idvor – Sa pašnjaka do naučenjaka”. Vojvođanski magazin. Pristupljeno 23. 8. 2020.