Osnovna geološka karta SFRJ

Osnovna geološka karta SFRJ je grafički prikaz geološke građe Jugoslavije na topografskoj osnovi. Izrađena je za celu teritoriju SFRJ, u cilju utvrđivanja geološke građe države, regionalne prospekcije mineralnih sirovina, stvaranja osnove za izradu specijalnih geoloških karata i projektovanja radova i obrade problema koji se zasnivaju na rezultatima geoloških istraživanja.

Osnovna geološka karta izrađena je na topografskoj osnovi razmere 1:25 000, po listovima griničke podele, i sadrži sve detalje koji se mogu prikazati u datoj razmeri. Na osnovu podataka originala Osnovne geološke karte izrađuje se pregledna geološka karta u razmeri 1:100 000 po listovima griničke podele. Ona ne sadrži sve podatke koji postoje na karti 1:25 000, nego su oni redukovani shodno razmeri i nameni karte. Materijal osnovne geološke karte, koji predstavlja rezultate i dokumentaciju regionalnih geoloških istraživanja za jedan list razmere 1:100 000, sastoji se od 16 listova geološke karte razmere 1:25 000 sa obaveznim prilozima, i jednog lista pregledne geološke karte 1:100 000, zatim od tumača i dokumentacije.

Osnovna geološka karta sadrži sledeće elemente:

• površine rasprostranjenja sedimentnih, magmatskih i metamorfnih stena, raščlanjenih po starosti, sastavu i sklopu, i izdvojenih geološkom granicom sa naznakom karaktera;
• strukturne elemente;
• mesta pojavljivanja, istraživanja i eksploatisanja mineralnih sirovina;
• ostale geološki važne pojave (hidrogeološke, inženjerskogeološke i geomorfološke).

Izrada Osnovne geološke karte

Osnovna metoda izrade karte je geološko kartiranje. Geološko kartiranje predstavlja sistematsko ispitivanje geološke građe terena, i sastoji se od terenskog rada, laboratorijske obrade materijala i izrade karte sa grafičkim prilozima i tumačem. Kartiranje obuhvata pripremni period, terenska ispitivanja, obradu materijala i podataka, i prikaz rezultata u obliku karte i tumača sa grafičkim prilozima.

Izrada Osnovne geološke karte planirana je dugoročno, i to tako da se sukcesivno kartiraju listovi, počevši od jednog ili nekoliko centara u okviru svake geotektonske jedinice, u skladu sa ekonomskim značajem oblasti. Jednovremeno kartiranje listova koji nemaju međusobnu prostornu vezu, niti vezu sa već obrađivanim područjem, nije bilo po pravilima izrade OGK.

Kartirana jedinica

Kartirana jedinica je stenska masa u kojoj dalje nisu vršena nikakva izdvajanja, pa se na karti označavaju jednom bojom, oznakom i simbolom. Izrada OGK je projektovana tako da karta sadrži što više kartiranih jedinica, i da se izdvoje svi elementi, koji su po geološki opravdanim kriterijumima mogući.

U sedimentnim stenama se kartirane jedinice izdvajaju po starosti i sastavu. Izdvajanje je vršeno do najmanjih stratigrafskih i litoloških jedinica, koje se na karti mogu izdvojiti. Kartirane jedinice u magmatskim stenama izdvojene su na osnovu sastava, petrografskog sklopa i starosti, kao i po sekundarnim promenama. U metamorfnim stenama su kartirane jedinice izdvojene po sastavu, sklopu i starosti.

Kartirane jedinice se na geološkoj karti označavaju simbolima, brojevima i litološkim oznakama. Simboli su slovno-brojčane oznake, koje kod sedimenata pokazuju starost, kod magmatita i metamorfita sastav (a po mogućnosti i starost), a kod kvartarnih sedimenata genetski tip i starost. Boja kod sedimenata označava starost, a kod magmatita i metamorfita sastav. U okviru kartiranih jedinica prikazanih jednom bojom, starije sedimentne jedinice imaju tamniju boju od mlađih, dok starije magmatske jedinice imaju svetliju boju od mlađih. Litološke oznake prikazuju sastav stena. One se upotrebljavaju ili kao samostalne šrafure, ili kao dopuna boje.

Starost kartiranih jedinica označava se na geološkoj karti sledećim simbolima i bojama:

Simboli za starost se, osim za sedimentne, koriste i u simbolima magmatskih i metamorfnih stena, ako im je starost poznata. U tom slučaju se simbol za starost stavlja iza simbola za vrstu stene. Kod serija, u kojima je starost pojedinih vrsta stena jasna iz samog položaja u seriji ili kompleksa, označavanje starosti nije obavezno.

Kartiranje sedimentnih stena

Sedimentne stene su na Osnovnoj geološkoj karti izdvojene po starosti i sastavu, do najmanjih stratigrafskih i litoloških jedinica koje se na karti mogu izdvojiti. Pri kartiranju sedimentnih stena određena je starost, sastav, paleontološke karakteristike i uslovi taloženja, korelisane su sa odgovarajućim tvorevinama bliže ili dalje okoline, izmeren i ispitan stub i dokumentovani svi ovi podaci.

Starost sedimentnih stena određena je u prvom redu ispitivanjem i određivanjem faune i flore. Ukoliko stene nisu sadržale organske ostatke, starost je ispitana ostalim metodama korelacije (sedimentološka korelacija, uklopci stena poznate starosti, odnosi prema magmatskim stenama poznate starosti).

Starost serije smatrana je potpuno dokazanom ako su u njenim najvišim i najnižim delovima nađene karakteristične paleontološke asocijacije. Zadovoljavajućim paleontološkim dokazima starosti smatrane su karakteristične asocijacije i provereni karakteristični fosili, nađeni u seriji, kao i položaj serije u kontinuiranim sedimentacionom nizu između dve serije dokazane starosti.

Sastav sedimentnih stena određivana je sedimentno-petrografskom analizom, a po mogućnosti i terensko-laboratorijskim pomoćnim metodama. Terenska odredba sastava sedimentnih stena nije se uzimala kao validna dokumentacija sastava. Na geološkim kartama, profilima i stubovima, sastav sedimentnih stena označava se litološkim oznakama. Prema potrebi, oznake se prilagođavaju stvarnom izgledu stena, pri čemu se uvek vodi računa o kosoj slojevitosti i talasastoj slojevitosti, ili se oznake kombinuju među sobom, npr. kod peskovitih krečnjaka, glinovitog peščara, dolomitičnog krečnjaka, itd.

Za svaku seriju sedimenata meren je i izrađivan najmanje jedan pregledan stub u okviru svakog lista Osnovne geološke karte. Ukoliko je površina na kojoj je otkrivena jedna površina u potpunosti ili delimično pokrivena, stub je izrađivan samo za one delove serije koji su bili dostupni površinskom posmatranju. Ukoliko neki list zahvata više geotektonskih jedinica, ili više oblasti sa različitim razvojem jedne serije, stub je izrađivan za svaku jedinicu pojedinačno.

Prilikom kartiranja sedimentnih stena posebna pažnja obraćana je na mogućnost njihove ekonomske primene (građevinski i ukrasni kamen) i na tragove postojanja ležišta mineralnih sirovina (kaustobioliti, sedimentna ležišta gvožđa i mangana, boksit, fosfati).

Kartiranje kvartarnih tvorevina

Kvartarne tvorevine su na Osnovnoj geološkoj karti izdvajane samo ako pokrivaju starije stene na većem prostoru, ako im je debljina veća od 5 metara, ili ako su od posebnog značaja (za ležišta mineralnih sirovina, eroziju, hidrogeologiju). Čak i u slučaju da je debljina kvartarnih sedimenata veća od 5 metara, ali u isto vreme ovi sedimenti pokrivaju važne kontakte ili kartirane jedinice, u tom slučaju je njihova pojava prikazivana samo oznakama preko prikaza prekvartarnih tvorevina.

U prostorima u kojima kvartarne tvorevine prekrivaju velike površine, na mestima gde je to moguće, izrađivane su dve verzije geološke karte: otkrivena, koja prikazuje geološku građu bez kvartarnog pokrivača, i pokrivena, sa kvartarnim pokrivačem.

U kvartarnim tvorevinama, kartirane jedinice su izdvajane pre svega prema geneteskom tipu, a po mogućstvu i prema starosti. Starost kvartarnih jedinica označena je simbolom i to samo u slučajevima kada je detaljno poznata.