Skadarska mitropolija
| Skadarska mitropolija Μητρόπολη της Σκόδρας | |
|---|---|
| Osnovni podaci | |
| Osnivanje | 4. vijek (propala početkom 7. vijeka) |
| Kanonsko priznanje | kanonski priznata |
| Autonomija | mitropolija, od 535. godine u sastavu Arhiepiskopije Justinijane Prime |
| Predstojatelj | skadarski mitropolit |
| Sjedište | Skadar |
| Kanonska jurisdikcija | provincija Prevalitana |
| Statistika | |
Skadarska mitropolija (grč. Μητρόπολη της Σκόδρας) je bila drevna crkvena oblast (mitropolija) sa sjedištem u poznorimskom i potonjem ranovizantijskom gradu Skadru (grč. Σκόδρα, lat. Scodra). Imala je nadležnost nad svim episkopijama na području provincije Prevalitane, koja je u antičko doba obuhvatala sjeverni dio današnje Albanije, najveći dio današnje Crne Gore i jugozapadni dio današnje Srbije. Nastala je tokom 4. vijeka, nakon uvođenja mitropolitskog sistema, a postojala je sve do početka 7. vijeka, kada je propala usljed najezde Avara i Slovena. Pored samog Skadra kao sjedišta mitropolije, postojali su i drugi crkveni centri među kojima su poseban značaj imale episkopije u antičkim gradovima Duklji i Lješu.[1][2][3]
Poznorimski period[uredi | uredi izvor]
Pojava ranog hrišćanstva na istočnim obalama Jadranskog mora vezuje se za prve vjekove hrišćanske istorije, ali postojana crkvena uprava se na tim područjima ustalila tek nakon uvođenja mitropolitskog siistema u 4. vijeku. Kao jerarh glavnog grada provincije Prevalitane, episkop Skadra je tada dobio mitropolitsku vlast nad svim episkopima u toj provinciji, čime je stvorena skadarska crkvena oblast, odnosno Skadarska mitropolija, koja je u istoriografiji takođe poznata i kao Prevalitanska mitropolija.[4][2][3][5][6]
Nakon konačne podjele Rimskog carstva (395), provincija Prevalitana je zajedno sa svojom Skadarskom mitropolijom i njenim episkopijama potpala pod vlast istočnorimskih, odnosno vizantijskih careva, koji su stolovali u Konstantinopolju.[7] Među tadašnjim skadarskim mitropolitima najpoznatiji je Senecion (lat. Senecio), koji je učestvovao u radu Trećeg vaseljenskog sabora (431). U to vrijeme, sve mitropolije u poznorimskom Iliriku priznavale su prvenstvo solunskog arhiepiskopa, koji je od rimskog pape dobio naslov i službu oblasnog vikara (lat. vicarius, grč. ἔξαρχος).[8][9]
Ranovizantijski period[uredi | uredi izvor]
Do značajnih promjena u crkvenom uređenju na širem području ranovizantijskog Ilirika došlo je za vrijeme vladavine cara Justinijana I (527–565), kada je stvorena nova Arhiepiskopija Justinijana Prima, sa sjedištem u istoimenom gradu (lokalitet Caričin grad, kod današnjeg Lebana u Srbiji). Toj autokefalnoj arhiepiskopiji je prilikom osnivanja (535) bila dodjeljena crkvena nadležnost nad nekoliko pokrajina, među kojima je bila i Prevalitana, tako da je skadarski miropolit sa svojim episkopima od tada bio pod jurisdikcijom arhepiskopa Prve Justinijane.[10][11]
Tokom 6. i 7. vijeka, provincija Prevalitana se našla među ranovizantijskim oblastima koje su u više navrata bile pustošene od strane Slovena, a potom i Avara. Provincija je propala oko 615. godine, a u to vrijeme su postradale i drevne episkopije u gradovima širom Prevalitane, uključujući i antički Skadar.[12][13][14]
Potom je nastupio period poduže zapustjelosti, a u međuvremenu je došlo do pokrštavanja Srba, koji su na tom području nakon doseljavanja stvorili svoju kneževinu Duklju.[15]
Nasljeđe[uredi | uredi izvor]
Nakon ponovnog jačanja vizantijske vlasti i postepenog širenja Dračke teme prema sjevernim oblastima tokom 9. vijeka, stvoreni su preduslovi za obnovu pojedinih episkopija.[16][17]
Prvo je obnovljena episkopija u Lješu, koja je u drevnim vremenima pripadala bivšoj Skadarskoj mitropoliji, ali je prilikom obnavljanja na početku 10. vijeka stavljena pod nadležnost Dračke mitropolije. Isto rješenje je nešto kasnije primjenjeno i prilikom obnove arhijerejskog sjedišta u samom Skadru, gdje je postavljen običan episkop, pod jurisdikcijom dračkog mitropolita. Time je postalo izvjesno da Skadarska mitropolija neće biti obnovljena, pošto je njenu oblast preuzela Dračka mitropolija, pod čijom su jurisdikcijom krajem 10. i početkom 11. vijeka obnovljene stare i osnovane nove episkopije na tom području (Pilotska, Drivastanska, Barska, Dukljanska).[18][9][19]
Iako su se pomenute episkopije kasnije ugasile, usljed ekspanzije rimokatoliciznma na tim prostorima tokom 11. i 12. vijeka, obnova pravoslavlja je u tim oblastima pokrenuta u vrijeme prvog srpskog arhiepiskopa svetog Save, koji je 1219. godine, nakon dobijanja crkvene autokefalnosti, odlučio da se na primorskim područjima, koja su u ranijim vremenima pripadala bivšim episkopijama iz sastava drevne Skadarske mitropolije i proširene Dračke mitropolije (Dukljanska, Barska, Skadarska, Drivastanska, Pilotska), ustanovi nova Zetska episkopija koja je time postala i baštinica starijeg pravoslavnog nasleđa na tim prostorima, što je uticalo i na dodjeljivanje istaknutog mjesta među svetosavskim episkopijama.[20][21] [22]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Kovačević 1967a, str. 242-243, 256-266.
- ^ a b Mijović 1978, str. 641-678.
- ^ a b Mijović 1987, str. 59-94.
- ^ Kovačević 1967a, str. 242-243, 256-257.
- ^ Popović 1996.
- ^ Popović 2004.
- ^ Kovačević 1967a, str. 231-242.
- ^ Kovačević 1967a, str. 242-243, 257-260.
- ^ a b Petrović 1991, str. 131-135.
- ^ Kovačević 1967a, str. 260-266.
- ^ Turlej 2016, str. 47-86.
- ^ Kovačević 1967b, str. 279-444.
- ^ Kovačević 1981, str. 109-124.
- ^ Popović 1984, str. 181-243.
- ^ Komatina 2014, str. 33–46.
- ^ Ferluga 1964, str. 117-132.
- ^ Ferluga 1986, str. 65-130.
- ^ Dragojlović 1990, str. 201-209.
- ^ Komatina 2016, str. 68-73.
- ^ Stamatović 2006, str. 5-12.
- ^ Radović 2010, str. 7-13.
- ^ Komatina 2016, str. 286-287.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Dragojlović, Dragoljub (1989). „Crkvene prilike u Dalmaciji od razaranja Salone do obnove Splitske nadbiskupije”. Balcanica. 20: 211—226.
- Dragojlović, Dragoljub (1990). „Dyrrachium et les Évéchés de Doclea jusqu'a la fondation de l'Archevéche de Bar”. Balcanica. 21: 201—209.
- Kovačević, Jovan I. (1967a). „Provincija Prevalis” (PDF). Istorija Crne Gore. 1. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 241—277.
- Kovačević, Jovan I. (1967b). „Od dolaska Slovena do kraja XII vijeka” (PDF). Istorija Crne Gore. 1. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 279—444.
- Kovačević, Jovan I. (1981). „Doseljenje Slovena na Balkansko poluostrvo”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 109—124.
- Komatina, Ivana (2016). Crkva i država u srpskim zemljama od XI do XIII veka. Beograd: Istorijski institut.
- Komatina, Predrag (2014). „Identitet Dukljana prema De administrando imperio”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 51: 33—46.
- Mijović, Pavle (1978). „Ranohrišćanski spomenici Praevalisa”. Arheološki vestnik. 29: 641—678.
- Mijović, Pavle (1987). Pradavne i davne kulture Crne Gore. Titograd: Leksikografski zavod.
- Mirković, Miroslava (1981). „Centralne balkanske oblasti u doba poznog carstva”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 89—105.
- Petrović, Radmilo (1991). „Dračka mitropolija u svetlu arheoloških nalaza”. Stanovništvo slovenskog porijekla u Albaniji. Titograd: Istorijski institut. str. 131—135.|chapter-url=https://www.rastko.rs/rastko-al/zbornik1990/rpetrovic-dracka.php}}
- Popović, Vladislav (1984). „Byzantins, Slaves et autochtones dans les provinces de Prévalitane et Nouvelle Épire” (PDF). Villes et peuplement dans l'Illyricum protobyzantin. Roma: École française. str. 181—243.
- Popović, Radomir V. (1996). Le Christianisme sur le sol de l'Illyricum oriental jusqu'à l'arrivée des Slaves. Thessaloniki: Institute for Balkan Studies.
- Popović, Radomir V. (2004). Hrišćanstvo na tlu istočnog Ilirika pre doseljenja Slovena. Beograd.
- Radović, Amfilohije (2010). „Drevnohrišćanski temelji Zetske episkopije - Mitropolije crnogorsko-primorske”. Drevnohrišćansko i svetosavsko nasleđe u Crnoj Gori. Beograd: Pravoslavni bogoslovski fakultet. str. 7—13.
- Stamatović, Aleksandar D. (2006). „Hrišćanska crkva na tlu današnje Crne Gore prije doseljavanja slovenskih plemena”. Pravoslavlje u Crnoj Gori. Cetinje: Svetigora. str. 5—12.
- Turlej, Stanisław (2016). Justiniana Prima: An Underestimated Aspect of Justinian’s Church Policy. Krakow: Jagiellonian University Press.
- Ferluga, Jadran (1964). „Drač i Dračka oblast pred kraj X i početkom XI veka”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 8 (2): 117—132.
- Ferluga, Jadran (1986). „Drač i njegova oblast od VII do početka XIII veka”. Glas SANU. 343 (5): 65—130.
