Hram Vaskrsenja Hristovog

Hram Vaskrsenja Hristovog
Hram Vaskrsenja Hristovog (Crkva Svetog Groba)
Hram Vaskrsenja Hristovog Lokacija na mapi Izraela
Osnovne informacije
Lokacija	Jerusalim, Izrael
Koordinate	31.778444° S; 35.22975° I / 31.778444; 35.22975
Religija	pravoslavlje
Arhitektonski opis
Arhitekt(i)	Nikolaos Komnenos
Tip arhitekture	crkva, bazilika
Stil arhitekture	romanska arhitektura, barok
Osnivač	Konstantin Veliki
Završetak izgradnje	335.
Specifikacije
Kapacitet	8.000
Broj kupola	3
Materijali	kamen, drvo

Ulaz u Hram Vaskrsenja Hristovog

Hram Vaskrsenja Hristovog, takođe poznat i kao hram Groba Gospodnjeg ili crkva Vaskrsenja Hristovog (crkva Svetog Groba), jeste crkva koja se nalazi na brdu Golgota, unutar zidina Starog grada Jerusalima, Svetoj zemlji, i smatra se centrom hrišćanskog sveta.

Mesto na kome je hram Vaskrsenja Hristovog, je na brdu Golgota (Kalvarija), na kome je razapet, gde je kasnije pogreben, a zatim i vaskrsao Isus Hristos.

Danas je hram Vaskrsenja Hristovog sedište grčkog pravoslavnog patrijarha jerusalimskog, kontrola celog objekta (kompleksa) podeljena između nekoliko hrišćanskih crkava gde postoji podela nad upravom pojedinih delova crkve, kapela, oltara, takođe postoje posebna pravila, kojih se svi pridržavaju vekovima.

• Hram Vaskrsenja Hristovog u Jerusalimu i crkva Rođenja Hristovog u Vitlejemu, se smatraju kao najvažnija hrišćanska svetilišta.

Istorija

Vizantijski period (početak gradnje hrama)

Mozaik Car Konstantin i majka Sveta Jelena (Petrograd, Rusija)

Konstantin Veliki svojim Milanskim ediktom 313. godine zaustavio je progon hrišćanstva. Godine 324. Konstantin pobeđuje Likinija i postaje samodržac Rimskog carstva. Dvadesetog maja 324. godine počinje sa radom Prvi vaseljenski sabor u Nikeji. Na ovom saboru učestvovao je i jerusalimski episkop Makarije, koji je nekoliko puta razgovarao sa Konstantinom o svetim mestima na Golgoti, gde je stradao Isus Hristos, koje je bilo mesto hrišćanskih hodočašća.. U to vreme je sveta Jelena majka cara Konstantina pohodila je oblast Golgotu, sa zadatkom da nađe Časni krst. Tada je na Golgoti car Hadrijan postavio paganske statue sa namerom da spreči hodočašća hrišćana. Međutim sveta Jelena je u jednoj pećini našla Časni krst koji je kasnije položen na jednu upokojenu ženu, koja je vaskrsla, i time je pokazana sila Časnog krsta. Posle ovog divnog čuda, mesto Raspeća i pogrebenja Isusa Hrista postalo je dostupno svima.

Prema svedočenju Jevsevija Kesarijskog, navodi se pismo koje je Konstantin Veliki uputio Episkopu jerusalimskom Makariju, kome je dao nacrt crkve Vaskrsenja na Golgoti i veliku slobodu Makariju prilikom izgradnje.

Po Teodoritu Kirskom, sveta Jelena je predala Konstantinovo pismo episkopu Makariju. Sokrat u svojoj Crkvenoj istoriji svedoči da je crkva podignuta po planu arhitekte Zinovija. Elementi ovog projekta sačuvani su i u kasnijim rekonstrukcijama.

Radovi na crkvi Vaskrsenja su završeni 325. godine, a osvećenje je bilo 13. septembra 336. godine u vreme Sabora u Tiru. Prva crkva Vaskrsenja poznata je kao Konstantinova bazilika, a delimičan opis o njenom nastanku zapisan je u delu „Život svetog Konstantina od Jevsevija Kesarijskog“.

Plan bazilike iz 4. veka

Persijski i arapski period

Godine 614. persijski kralj Hozroj II osvojio je Jerusalim. Tom prilikom Jerusalim je doživeo strašna razaranja. Brojni hrišćani stradali su od Persijanaca i njihovih saradnika Judeja. Tada je razrušeno više od trista manastira u Jerusalimu i okolini. Istu sudbinu doživele su i crkve u gradu - crkva Presvete Bogorodice na svetom Sionu, izgrađena u vreme cara Justinijana u spomen Uspenja Presvete Bogorodice na Maslinskoj gori.

Crkva Vaskrsenja Hristovog je takođe bila meta mržnje zoroastrijanaca, pa je bila spaljena. Persijanci su iz crkve pokrali sve najvrednije darove starije od trista godina, koje su crkvi Vaskrsenja darovali Konstantin Veliki i carica Jelena, a i carica Evdokija. Najvrednija ukradena dragocenost bio je Časni Krst, koji se nalazio na zlatnom postolju na Golgoti i bio je zapečaćen patrijarškim pečatom. Ovaj događaj je uzdrmao hrišćanski svet. Časni Krst je sa svim drugim dragocenostima, odnesen u glavni grad Persijskog carstva, a jerusalimski patrijarh Zaharija odveden je u ropstvo.

U ovo vreme, Modest iguman manastira svetog Teodosija, uz pomoć aleksandrijskog patrijarha Jovana Milostivog, činio je sve da pomogne i uteši palestinske hrišćane. Sam je mnoge zarobljenike otkupio iz ropstva i brinuo se da prehrani mnoštvo sirotinje, a monaštvo da vrati u manastire. Ponovnu izgradnju crkve Vaskrsenja, Modest je počeo sa monahom Antiohom, sakupljajući pomoć na čitavom Istoku. U tom velikom podvigu pomagao im je sveti Jovan Milostivi, šaljući ne samo novac, već i mnoge radnike i potrebne materijale za izgradnju crkve Vaskrsenja.

Radovi na crkvi Vaskrsenja završeni su 626. godine. Međutim, zbog velikog siromaštva koje je vladalo u čitavoj oblasti, crkva nije obnovljena u istom sjaju kao prvi put. Predanje kaže da je prvi čovek koji se krstio u obnovljenoj crkvi Vaskrsenja bio jedan persijski vojnik, kasniji velikomučenik Anastasije Persijanac. Kada je vizantijski car Iraklije pobedio Persijance, oslobodio je patrijarha jerusalimskog Zahariju, a sam je uzeo Časni Krst i doneo ga u Konstantinopolj, a potom ga 630. godine vratio u Jerusalim. Taj događaj se praznuje kao Vozdviženje Časnoga Krsta i od tada se u svim pravoslavnim crkvama 14. septembra praznuje taj jedinstveni događaj. Nova crkva Vaskrsenja bila je izgrađena u vizantijskom stilu, a istorijske podatke o njenoj obnovi u vreme Iraklija, nalazimo u putnim zapisima Arkulfa iz 1680. godine.

Odnosi jerusalimskih hrišćana i muslimanske vlasti zavisili su najviše od odnosa između Kalifata i vizantijskih careva. Godine 969. jedna razjarena grupa muslimana upala je u crkvu Vaskrsenja i potpuno je demolirala, izražavajući nezadovoljstvo prema nekim odlukama tadašnjeg cara Nikifora II Foke. Tom prilikom jerusalimski patrijarh Jovan IV stradao je mučenički, plamenom sažežen. Godine 995. Egiptom je zavladao Hakim Ibn Amrilah, čija je majka bila hrišćanka. Istorija ga pamti kao jednog nepostojanog i nepredvidivog tiranina. Progonio je hrišćane sa mnogo većim fanatizmom od njegovih prethodnika, želeći time da prikrije svoje hrišćansko poreklo. Najveći izraz njegove mržnje prema hrišćanima rezultovao je razorenjem crkve Vaskrsenja 1010. godine. Tek sa dolaskom Hakimovog sina Dareha, dolazi do obnove crkve Vaskrsenja, uz dogovor sa vizantijskim carem Romanom Trećim. Obnova biva završena 1048.

Hrišćanski period

Grb Svetog Groba

Godine 1099. dolaze hrišćani pred zidove Jerusalima. Pregovarajući sa muslimanima zaključen je sporazum o zaštiti hrišćanskih svetinja, a 16. jula iste godine Jerusalim pada u ruke Franaka i njihovog vođe Gotfrida. Njihova vlast će trajati osamdeset osam godina. Za ovo vreme Latini su pazili na crkvu i uz pomoć vizantijskih careva održavali je i čuvali od promena njenu građevinu. Oni su se posvetili prvenstveno obnovi latinskog patrijarhata u čemu im je takođe pomogao vizantijski car Manuil Komnen. Godine 1187. Saladin progoni krstaše i postaje vladar Jerusalima. Saladin je u cilju obezbeđenja crkve zazidao sva vrata osim glavnih i postavio prozore na kupoli crkve. Uz to, Saladin je naredio da se uzme krst sa crkve Vaskrsenja, koji je krasio kupolu i dozvolio da on bude nošen ulicama grada. Štete na crkvi bi bile i veće da nije bilo pravovremene intervencije vizantijske diplomatije. Car Isakije Angel o svemu je obavestio i samog sultana, posle čega Saladin izdaje dekret, po kome sve crkve u svetim mestima ponovo postaju vlasništvo Romeja. Ovaj dekret će kasnije biti postavljen na samom ulazu u crkvu. Od tada pa sve do 1229. godine, pravoslavni hrišćani su imali vlast nad crkvom Vaskrsenja. Te 1229. godine, nemački car Fridrih II Barbarosa osvaja Palestinu i postaje vladar u Jerusalimu. Ponovo dolazi do povratka latinskog klira, a pravoslavnima će sve do 1244. godine biti ukinuta sva prava i oni će za to vreme trpeti velike strahote. Egipatski sultan Saleh Egijup, 1244. godine osvaja Svetu zemlju i vraća pravoslavnima vlast nad svetim mestima, predajući ključ crkve Vaskrsenja grčkom patrijarhu. Godine 1390. crkva Vaskrsenja biva potpuno obnovljena i renovirana uz pomoć grčkog cara Jovana Kantakuzina.

Otomanski i kasniji period

Umetničko delo, štampano 1882

Posle pada Konstantinopolja nastaje teži period sve do 1517. kada dolazi otomanski sultan u Jerusalim i svojim hatišerifom garantuje prava i vraća vlast nad crkvama i svetim mestima jerusalimskom patrijarhu Doroteju. Međutim, nastaju trzavice oko toga ko će posedovati ključ crkve. Sultana Selima nasleđuje njegov sin Sulejman, koji će ključ crkve Vaskrsenja predati na čuvanje muslimanima i ta tradicija je sačuvana do danas.

Godine 1537. potpisan je mir između Evropljana i Otomanske imperije, posle čega u Svetu zemlju stižu franciskanski monasi.

Crkva Vaskrsenja je ponovo obnovljena 1720. godine, u vreme patrijarha Hrisanta, s tim što su predstavnici svake konfesije obnavljali deo crkve koji je pripadao njima, dok je Sveti Grob ostao kao što je i bio. Godine 1808. godine, nepažnjom jednog jermenskog mornara izbija požar na ikonostasu jermenske kapele. Požar se veoma brzo proširio, a u njegovom gašenju učestvovali su franciskanci i monasi bratstva Svetoga Groba. Međutim, plamen se toliko proširio da je uskoro stigao i do kupole. Od vatrene stihije u crkvi je sačuvan samo Grob Gospodnji. Patrijarh jerusalimski Polikarp zajedno sa vaseljenskim patrijarhom Kalinikom i drugima počinje obnovu crkve, uprkos teškoćama koji su činili nepravoslavni i nehrišćani, ponovno osvećenje je bilo 13. septembra 1810. A 1842 ponovo je crkvu obnovili Grci, uz delimičnu pomoć Francuza.

Posle Krimskog rata, Rusija, Francuska i Turska odlučuju da zajedno obnove crkvu, zadržavajući status quo po pitanju vlasništva crkve. Ovi radovi su počeli 1867. godine i trajali su ukupno dve godine. Time su zaključeni najznačajniji dosadašnji radovi na Hramu Vaskrsenja Hristovog u Jerusalimu.

Današnje stanje

Kapela Svetog Groba (Crkvica pod kupolom (Rotonda) hrama Vaskrsenja Hristovog)

Hram Hristovog Vaskrsenja (Crkva Groba Gospodnjeg), je danas veliki arhitektonski kompleks pod kupolom (Rotonda), na Golgoti i mestu Raspeća. Na centralnom delu ispod kupole Hrama Vaskrsenja Hristovog, nalazi se manja Crkvica (kapela) Groba Hristovog.

U sklopu kompleksa hrama Vaskrsenja Hristovog je i sedište grčkog Pravoslavnog Patrijarha Jerusalimskog.

Pod velikom kupolom se nalazi više crkvica, kapela Groba Hristovog (kapela Svetog Groba), druge kapele, galerije, prostorije i kripte, različitih stilova, koje su podeljene između pravoslavne (kojoj pripada najveći deo), katoličke, jermenske, koptske i drugih hrišćanskih zajednica.

Na samom ulazu u baziliku se nalazi kamen-ploča Miropomazanja, na kojoj je bilo spušteno telo Hristovo nakon raspeća, Kalvarija (sa dve kapele: Latinska i Grčka), kapela Groba Gospodnjeg, koja se nalazi u centru Rotonde zvane “Anastasis” – grč. „Vaskrsenje“, Kapela pronalaska Svetog Krsta, i Kapela Svete Jelene. U sredini Rotonde, najveće prostorije Crkve se nalazi mala kamena kapela, koja čini ostatak pećine u kojoj je bilo položeno telo Hristovo i zove se Edikule ili Kuvuklija. U Kuvukliji je Hrist Vaskrsao. Kuvuklija-Edikule ili grob Gospodnji je prazan, jer je Hristos vaskrsao.

Postoje i posebna pravila ponašanja u crkvi, koja svi poštuju i poznati su po nazivu Status quo, koje sve zajednice poštuju. Ipak se ponekad dešavaju nesporazumi i konfliktne situacije između različitih konfesija, kad jedna od strana prekrši neko od pravila ponašanja. Inače ključeve hrama Vaskrsenja Hristovog po tradiciji čuvaju dve muslimanske porodice (još iz vremena Saladina) koje svaki dan otvaraju vrata hrama.

Stražari Hristovog Groba

Jerusalimski Patrijarh sa svojim bratstvom, episkopima, sveštenstvom, monasima i dr. vodi Bratstvo Svetog groba. Ovo bratstvo ima zadatak da čuva pravoslavnu veru i sveta mesta u Svetoj zemlji, i da se zalažu za pravoslavlje. U okviru bratstva postoji i podgrupa koji se zovu “stražari”, odnosno posebna grupa monaha iz manastira Sv. Konstantina i Jelene. Ovi monasi imaju zadatak da čuvaju kapelu Groba Hristovog i ostala sveta mesta, i da brane veru. Tu će biti najmanje jedan “stražar” kod kapele Anđela. Ta tradicija je uspostavljena još od posete Svete Jelene 326 godina.

Sveti oganj

Svake godine se uoči Vaskrsa, na Veliku subotu, kod Hristovog Groba, pravoslavni patrijarh moli Bogu da pošalje Blagodatni oganj na njega i hodočasnike.

• Zanimljivo je i to da se u neposrednoj blizini svetog hrama Vaskrsenja Hristovog i Grčke patrijaršije, i danas nalazi zadužbina kralja Milutina, Srpski manastir svetih Arhangela u Jerusalimu.

Galerija

Grob Isusa Hristosa

• 
  Kupola Hrama (1822—1881)
• 
  Crkva Vaskrsenja Hristovog, 1856.
• 
  Ulazak u Crkvu Vaskrsenja Hristovog, 1898.
• 
  Ulaz u Crkvu Vaskrsenja Hristovog, 2010.
• 
  Mesto gde se smatra da je umro (razapet) Isus, sada je tu Pravoslavni oltar
• 
  Kamen pomazanja
• 
  Anđeoski kamen
• 
  "Pantrokator“ na kupoli Bazilike
• 
  Grčki oltar na Kalvariji
• 
  Stepenice za Golgotu
• 
  Soba Blaga. U centru je Istinski Krst, i ostale relikvije
• 
  Katalikon
• 
  Kapela Svete Jelene
• 
  Vrata na Crkvi Vaskrsenja Hristovog
• 
  Krst na Hramu Vaskrsenja Hristovog
• 
  Hodočasnici iz Mađarske, Rumunije i Srbije ulaze u Grob Gospodnji dana 16. oktobra 2009.
• Unutrašnjost Crkve, snimak
• Unutrašnjost, snimak 2

Spoljašnje veze

• O Svetoj zemlji, Jerusalimu i Sinaju na www.svetazemlja.info