Akadsko carstvo

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Akadsko carstvo
Akadija
Akad

Akadsko carstvo
Geografija
Kontinent Azija
Regija Mesopotamija
Prestonica Akad
Društvo
Službeni jezik akadski
Religija sumerska mitologija
Istorija
Istorijsko doba stari vek
 — Osnivanje 2334. p. n. e.[1]
 — Ukidanje 2193. p. n. e.
Geografske i druge karakteristike
Površina  
 — ukupno 800.000 km² (2334. p. n. e.) km²
Zemlje prethodnice i naslednice
Prethodnice: Naslednice:
Rani dinastički period (Mesopotamija) Guti (narod)
Treća dinastija Ura

Akadsko carstvo je bilo prvo jedinstveno antičko carstvo na teritoriji Mesopomatije koje je osnovao akadski vladar Sargon I kada je ujedinio akadske gradove, a zatim pokorio međusobno zavađenje Sumere. Prestonica je bio Akad.[2] Akadom se prvobitno zvao severni deo Mesopotamije, naseljen Sumerima, gde je u doba Akadske dinastije (oko 2350. p. n. e.) počeo prevladavati semitski element. U kasnije doba vladari treće dinastije u Uru nazivali su se kraljevi Sumera i Akada. Bilo je više gradova u Akadu, od kojih su najvažniji Sipar, Vavilon i Kiš.[3]

Akadsko carstvo je dostiglo svoj politički vrhunac između 24. i 22. veka pre nove ere, nakon osvajanja njegovog osnivača Sargona od Akada. Pod Sargonom i njegovim naslednicima, akadski jezik je nakratko nametnut susednim osvojenim državama kao što su Elam i Guti. Akad se ponekad smatra prvim carstvom u istoriji, iako značenje ovog pojma nije precizno, a postoje i raniji sumerski navodi.[4][5]

Osnivanje[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Sargon od Akada

Osnivač kraljevstva bio je Sargon Ι.[6][7] Sargonovo poreklo bilo je skromno. Otac mu je bio uzgajivač urmi. Nekako je dospeo na dvor kiškog kralja Urzababe gde se uzdigao do pozicije nocioca kraljevog pehara.[8] Iz nepoznatih razloga, bogovi su naredili pad Urzababe i dolazak na vlast Sargona. Sumerski tekst kaže da je Sargon vladao 55 godina, od 2334. do 2279. godine p. n. e.[9] Učvrstivši se na prestolu, Sargon pokreće pohod na zapadni Iran, ali i ka severu. Uspešno je ratovao sa tadašnjim moćnim državama kao što su Mari, Ebla i dalje ka zapadu sve do „Kedrove šume i Srebrnih planina“ (današnji Liban i planine Taurus). Porazio je i zarobio kralja Uruka, Lugal-Zagezija. Gradovi Elama su takođe poraženi i opljačkani. Vavilon, koji tada još uvek nije bilo značajno mesto, Sargon je razorio. Uspešno je ratovao i na jugu, a prema nekim izvorima je prešao i na Kipar. Time je ujedinio Mesopotamiju i osnovao prvo carstvo u istoriji. Ono je obuhvatalo teritorije Elama, Suzu, Sumera, Akada, severne teritorije od Akada i Siriju.[10]

Vrhunac[uredi | uredi izvor]

Kraljevi Akada

Sargona su nasledila dvojica sinova — Rimuš i Maništušu. O njima nema mnogo podataka, ali se zna da su očuvali uspehe očevih pohoda i učvrstili vlast dinastije. Rimuš je uspešno ugušio ustanke koji su izbili nakon očeve smrti. Vodio je tri pohoda protiv Elama (Hišerprašer ΙΙ). Njegov brat i naslednik svakako je vladao Elamom. Maništušu je nasledio sin Naram-Sin (2254-2218. p. n. e.). Pod Naram-Sinom Akadsko carstvo doživljava vrhunac moći. Naram-Sin je podigao brojne garnizone od severne Sirije do zapadnog Iraka. Njegovu vladavinu karakteriše i graditeljska delatnost. Vodio je uspešne pohode ka zapadu protiv Eble što otvara pitanje do koje mere je ova oblast bila sastavni deo carstva. Bohaskejski natpis navodi da se protiv Naram-Sina udružilo sedamnaest kraljeva i da ih je sve porazio.

Dve tablice nađene u Telu (Girsu) navode kako je Naram-Sin uzeo novu titulu — „kralj sve četiri strane sveta“, tj. univerzuma. Time je sebe proglasio božanstvom. Kao božanstvu su mu se morali obraćati i sveštenici i narod.

Opadanje i propast[uredi | uredi izvor]

Kasnije povesti o Naram-Sinu govore o velikim pobunama protiv njega koje je sa uspehom ugušio. Naram-Sin je poginuo u sukobu sa Gutima i njihovim vođom Enridavizirom. Nasledio ga je sin Šar-kali-šari koji se na vlasti uspeo održati dvadeset i pet godina (2153—2129). Vladavinu je započeo u lošim uslovima. Uruk i Elam su se još u vreme njegove vladavine proglasili nezavisnim. Ustanovljeno je tradicionalno objašnjenje da su Guti sa Zagrosa uništili Akad čija je svrha bila da objasni nagli pad dinastije nakon smrti Naram-Sina. Međutim, dinastija je zavržala vlast i nakon Šar-kali-šarove vladavine. Nakon njegove vladavine nastupa kratak period anarhije tokom koje su se u tri godine izmenila četvorica vladara (Irgigi, Imi, Nanum i Ilulu). Anarhiju je okončao kralj Dudu. Dudu i Šudurulu bili su poslednji vladari Akadskog kraljevstva. Ukupno su vladali četrdeset i šest godina. Nekolicina mesnih vladara uspostavila su nezavisnost gradova u južnoj Mesopotamiji tako da se teritorija Dudua i Šudurulua smanjila na neposrednu okolinu grada.

Država[uredi | uredi izvor]

Akadsko kraljevstvo bila je strogo centralizovana država. Prestonica carstva bio je grad Akad koji do danas nije tačno lociran. Obično se pretpostavlja da je u kasnijim vremenima teritorija današnjeg Iraka koja se protezala od Bagdada do Nipura nazivana Akadom dok je teritorija od Nipura do Zaliva nazivana Sumerom. Osvojenim oblastima vladali su kraljevi namesnici koji su nosili titulu „ensi“. Neka mesta imala su i vojnog zapovednika koji je komandovao malim garnizonom.

Stvaranjem Akadskog carstva, semitski jezik koji se govorio u tom području, poznat kao akadski jezik,[11][12][13] potiskuje sumerski[14][15][16] i dominira područijima Mesopotamije dve hiljade godina. U Akadskom carstvu koristio se njegov poseban oblik, tzv. staroakadski jezik. Sumerski jezik i dalje ostaje književni jezik i jezik religijskih obreda.

Akad u Bibliji[uredi | uredi izvor]

Akad se pominje u Bibliji u Knjizi postanja, gde se navodi kao jedan od Nimrudovih gradova (usp. Post 10,10).

Akadski vladari[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Sumerski popis kraljeva
Vladar Naslednik Dužina vladavine Približno vreme vladavine Komentar
Sargon od Akada Urzubabin nosilac pehara, osnivač Akadskog kraljevstva 40 godina oko 2270–2215. p. n. e. (prema kasnijim hronologijama)
Rimuš od Akada Sargonov sin 9 godina oko 2214–2206. p. n. e.
Maništušu od Akada Stariji brat Rimuša 15 godina oko 2205–2191. p. n. e.
Naram-Sin od Akada Maništušuov sin 56 godina oko 2190–2154. p. n. e.
Šar-Kali-Šari sin Naram-Sina 25 godina oko 2153–2129. p. n. e.
Ko je kralj? Ko nije kralj?
četvorica vladala tri godine oko 2128–2125. p. n. e.
Dudu od Akada 21 godina oko 2125–2104. p. n. e.
Šudurulu Duduov sin 15 godina oko 2104–2083. p. n. e. Guti osvajaju Akad
Akad priključen Unugu (Uruku)

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Size and Duration of Empires Growth-Decline Curves, 3000 to 600 B.C.” (PDF). Social Science Research. Arhivirano (PDF) iz originala 2022-10-09. g. 
  2. ^ Ilijin, Dušan; Katić, Tatjana (2013). Istorija za prvi razred gimnazije svih smerova. Beograd: Zavod za udžbenike. str. 36. ISBN 978-86-17-18229-6. 
  3. ^ Mish, Frederick C., ur. (1983). „Akkad”. Webster's ninth new collegiate dictionary (9th izd.). Springfield, MA: Merriam-Webster. ISBN 0-87779-508-8. 
  4. ^ F Leo Oppenhiem – Ancient Mesopotamia
  5. ^ Liverani (1993), p. 3. "The factual criticism is that empires existed even before Akkad: or more properly that the term and concept of 'empire' has been recently applied (on not worse grounds than in the case of Akkad) to other older cases, from the Uruk of the late-Uruk period to the Ebla of the royal archives, to the very state formations of the Sumerian south in the period called in fact 'proto-imperial'. In no case is the Akkad empire an absolute novelty [...] 'Akkad the first empire' is therefore subject to criticism not only as for the adjective 'first' but especially as for the noun 'empire'.
  6. ^ „Sargon inscriptions”. cdli.ucla.edu. 
  7. ^ also "Sargon the Elder", and in older literature Shargani-shar-ali and Shargina-Sharrukin. Gaston Maspero (ed. A. H. Sayce, trans. M. L. McClure), History of Egypt, Chaldea, Syria, Babylonia and Assyria (1906?), p. 90.
  8. ^ Bauer, Susan Wise (2007). The History of the Ancient World: From the Earliest Accounts to the Fall of Rome. W. W. Norton & Company. ISBN 9780393070897 — preko Google Książki. 
  9. ^ The date of the reign of Sargon is highly uncertain, depending entirely on the (conflicting) regnal years given in the various copies of the Sumerian King List, specifically the uncertain duration of the Gutian dynasty. The added regnal years of the Sargonic and the Gutian dynasties have to be subtracted from the accession of Ur-Nammu of the Third Dynasty of Ur, which is variously dated to either 2047 BC (Short Chronology) or 2112 BC (Middle Chronology). An accession date of Sargon of 2334 BC assumes: (1) a Sargonic dynasty of 180 years (fall of Akkad 2154 BC), (2) a Gutian interregnum of 42 years and (3) the Middle Chronology accession year of Ur-Nammu (2112 BC).
  10. ^ Van de Mieroop, Marc. A History of the Ancient Near East: ca. 3000–323 BC. Blackwell, 2006, ISBN 978-1-4051-4911-2. p. 63.
  11. ^ Black, Jeremy A.; George, Andrew; Postgate, J. N. (2000-01-01). A Concise Dictionary of Akkadian. Otto Harrassowitz Verlag. str. 10. ISBN 9783447042642. Arhivirano iz originala 2021-05-11. g. Pristupljeno 2020-10-15. 
  12. ^ John Huehnergard & Christopher Woods, "Akkadian and Eblaite", The Cambridge Encyclopedia of the World's Ancient Languages. Ed. Roger D. Woodard (2004, Cambridge) Pages 218–280
  13. ^ Deutscher, Guy (2007). Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation. Oxford University Press US. str. 20—21. ISBN 978-0-19-953222-3. 
  14. ^ Joan Oates (1979). Babylon [Revised Edition] Thames and Hudston, Ltd. 1986 p. 30, 52–53.
  15. ^ The A.K. Grayson, Penguin Encyclopedia of Ancient Civilizations, ed. Arthur Cotterell, Penguin Books Ltd. 1980. p. 92
  16. ^ Piotr Michalowski, "Sumerian," The Cambridge Encyclopedia of the World's Ancient Languages (2004, Cambridge), pg. 22

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Akadsko carstvo na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Акадско_царство&oldid=27552815”