Barski sabor (1199)

Vukan Nemanjić, kralj Dalmacije i Duklje, za čijeg je vladanja Barska nadbiskupija bila ozvaničena od strane Rima (1199)

Barski sabor (1199) je bio lokalni crkveni sabor rimokaltoličkog sveštenstva sa primorskog područja Duklje, koji je održan 1199. godine u gradu Baru, za vrijeme vladavine Vukana Nemanjića, kralja Dalmacije i Duklje. Na saboru je okončan proces institucionalnog konstituisanja Barske nadbiskupije, koja je ozvaničena odlukom tadašnjeg rimskog pape Inoćentija III. U radu sabora učestvovali su i papski legati, koji su uručili palijum Jovanu, prvom od strane Rima zvanično priznatom barskom nadbiskupu. Na saboru je donet niz odluka o unutrašnjoj crkvenoj disciplini.

Crkveno pitanje

Rimski papa Inoćentije III, za čijeg je pontifikata Rim ozvaničio Barsku nadbiskupiju (1199)

Nakon proterivanja vizantijske vlasti iz primorskih oblasti Duklje, odnosno Zete oko 1185. godine, srpski veliki župan Stefan Nemanja je sve oslobođene oblasti uključio u sastav Velikožupanske Srbije. Nedugo potom, za namjesnika u primorskim oblastima postavljen je Nemanjin najstariji sin Vukan, koji je nakon očeve abdikacije u korist Vukanovog brata Stefana (1196) nastavio da vlada u pomenutim oblastima, noseći titulu kralja Dalmacije i Duklje.

Za razliku od unutrašnjih oblasti, koje su bile pravoslavne i podložne raškom episkopu, u primorskim krajevima je preovladavao rimokatolicizam. U to vrijeme, sve biskupije u primorskim oblastima Duklje, odnosno Zete još uvijek su bile pod jurisdikcijom dubrovačkih nadbiskupa. Pošto se Dubrovnik nije nalazio pod srpskom vlašću, državni razlozi su nalagali da se u Vukanovim oblastima izvrši preuređenje crkvene uprave, putem osnivanja posebne nadbiskupije, čije bi se sjedište nalazilo u nekom gradu koji je bio unutar granca Vukanove udeone države.

U cilju rješavanja crkvenog pitanja, Vukan je tokom 1198. godine stupio u prepisku sa novim rimskim papom Inoćentijem III (1198-1216). Već početkom 1199. godine, papa je odgovorio upućivanjem svojih legata, kapelana Jovana i ipođakona Simeona, sa nalogom da ispitaju crkvene prilike u Vukanovim oblastima. Tim povodom, posebna papska pisma upućena su ne samo Vukanu, već i njegovom bratu, velikom županu Stefanu. Iako je papa bio spreman da barskom biskupu Jovanu odmah dodeli nadbiskupski palijum, dodatnim provjerama je potvrđeno da se Barska biskupija nalazila pod jurisdikcijom Dubrovačke nadbiskupije, usljed čega je papa izdao novi nalog svojim legatima, naredivši da se to pitanje podrobno ispita.

Sazivanje i rad sabora

Radi rješavanja crkvenog pitanja, sazvan je lokalni crveni sabor, koji je održan tokom iste 1199. godine u Baru. Na saboru je učestvovalo nekoliko biskupa i drugih istaknutih sveštenika, sajedno sa papskim legatima. Nakon pretresanja raznih pitanja, usvojeno je nekoliko odluka koje su se ticale crkvene discipline, a takođe je rješeno i pitanje crkvenog uređenja, nakon čega su papski legati uručili nadbiskupski palijum Jovanu barskom, koji je time i zvanično postao nadbiskup, sa jurisdikcijom nad biskupijama u Ulcinju, Svaču, Skadru, Drivastu, Sardu i Pulatu.

Saborske akte su potpisali: papski kapelan Jovan, papski ipođakon Simeon, barski nadbiskup Jovan, protoprezviter arbanski Dominik, biskup skadarski Petar, biskup pulatski Jovan, biskup drivastski Petar, biskup svački Dominik, biskup ulcinjski Natalije i biskup sardski Teodor.

Zvaničnim uzdizanjem Bara na stepen nadbiskupije znatno je sužen opseg nadležnosti dubrovačkih nadbiskupa, što nije prošlo bez posljedica, pošto se tadašnji drivastanski biskup Jovan već tokom poljeća 1199. godine zaputio u Dubrovnik, potvrdivši svoju privrženost jurisdikciji dubrovačkog nadbiskupa. Tim povodom, izvršen je uvid u ranije povelje koje je Dubrovnik dobio od Rima, a koje su svjedočile o dotadašnjoj nadležnosti Dubrovačke nadbiskupije. Zbog pristajanja uz Dubrovnik, biskup Jovan je izgubio svoj položaj u Drivatsu, a na njegovo mjesto je postavljen biskup Petar, koji je učestvovao u radu barskog sabora, priznajući time nadležnost novoustanovljene Barske nadbiskupije.

Barski sabor je imao veliki značaj za uređenje Rimokatoličke crkve u držvi Nemanjića. Pored toga što je održavanjem sabora zaokružen porces ozvaničenja i institucionalnog konstituisanja novoustanovljene Barske nadbiskupije, time je ujedno postavljena i osnova za nastanak dugotrajnih sporova sa susjednom Dubrovačkom nadbiskupijom, koja se nije lako pomirila sa sužavanjem svoje dotadašnje jurisdikcije, što je došlo do posebnog izražaja sredinom 13. vijeka, kada pokrenut niz procesa koji su doveli do eskalacije crkvenog spora između Dubrovnika i Bara.

Vidi još

• Barska nadbiskupija
• Istorija Barske nadbiskupije
• Spisak barskih nadbiskupa
• Katolička crkva u Crnoj Gori
• Zeta u doba Nemanjića
• Srbi katolici

Literatura

• Blagojević, Miloš (2006). „Titule prinčeva iz kuće Nemanjića u XII i XIII veku”. Manastir Morača. Beograd: Balkanološki institut SANU. str. 33—44. 
• Blagojević, Miloš (2011). „Nemanjići i državnost Duklje-Zete-Crne Gore” (PDF). Zbornik Matice srpske za istoriju. 83: 7—24. 
• Božić, Ivan (1950). „O položaju Zete u državi Nemanjića”. Istoriski glasnik. 3 (1-2): 97—122. 
• Bubalo, Đorđe (2011). „Titule Vukana Nemanjića i tradicija Dukljanskog kraljevstva”. Đurđevi stupovi i Budimljanska eparhija: Zbornik radova. Berane: Episkopija budimljansko-nikšićka. str. 79—93. 
• Živković, Tibor (2004). Crkvena organizacija u srpskim zemljama: Rani srednji vek. Beograd: Istorijski institut; Službeni glasnik. 
• Kalić, Jovanka (1979). „Crkvene prilike u srpskim zemljama do stvaranja arhiepiskopije 1219. godine”. Sava Nemanjić-sveti Sava: Istorija i predanje. Beograd: SANU. str. 27—53. 
• Kovačević, Jovan (1955). „Tradicija o Dukljanskom kraljevstvu kod Nemanjića”. Istoriski časopis. 5: 291—294. 
• Komatina, Ivana (2016). Crkva i država u srpskim zemljama od XI do XIII veka. Beograd: Istorijski institut. 
• Mitrović, Katarina (2017). „Kraljevstvo od iskona: Barska (arhi)episkopija i Duklja”. Srpska kraljevstva u srednjem veku. Kraljevo: Grad Kraljevo. str. 47—83. 
• Mitrović, Katarina (2019). „Barska (arhi)episkopija u državi Bodinovih naslednika”. Crkvene studije. 16 (2): 477—499. 
• Porčić, Nebojša (2020). „Vukan Nemanjić - krunisani i miropomazani kralj?”. Stefan Prvovenčani i njegovo doba. Beograd: Istorijski institut. str. 63—80. 
• Stanković, Vladan D. (2014). „Od Duklje do Bara: Stvaranje Barske arhiepiskopije”. Crkvene studije. 11: 275—283. 
• Ćirković, Sima (1970). „Zeta u državi Nemanjića” (PDF). Istorija Crne Gore. 2 (1). Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 3—93. 
• Ćirković, Sima (1981). „Unutrašnje i spoljne krize u vreme Nemanjinih naslednika”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 263—272.