Bude iz Bamijana
| Bude iz Bamijana | |
|---|---|
 | |
| Svetska baština Uneska | |
| Zvanično ime | Budine statue u Bamijanu |
| Mesto | Bamijan, Avganistan |
| Koordinate | 34° 49′ 55″ S; 67° 49′ 36″ I / 34.832041666667° S; 67.826802777778° I |
| Površina | 105, 22.525 ha (11.300.000, 2,4246×109 sq ft) |
| Kriterijum | Kulturno dobro: i, ii, iii, iv, vi |
| Upis | 2003. (27. sednica) |
| Ugroženost | 2003  – |
| Veb-sajt | http://whc.unesco.org/en/list/208 |
Budine statue u Bamijanu nalazile su se u dolini Bamijan (Avganistan) na visini od oko 2.500 m. Dolina dela planine Hindukuša od "Koh-i-Baba" i nalazi se oko 230 km severozapadno od Kabula. 2001. Talibani su ih uništili uprkos protestima iz celog sveta. To su bile najveće statue uspravnog Bude na svetu. Kulturni predeo i arheološki ostaci doline Bamijan su 2003. godine upisani na UNESKO-v Spisak mesta Svetske baštine u Aziji i Australaziji i odmah su dospele na spisak ugroženih mesta Svetske baštine.
Statue su isklesane u 6. veku u crvenom peščaru. Arheolozi smatraju, da se vreme nastajanja manje statue može datirati oko 500., a velike oko 550. godine. Manja je visoka oko 34,5 metara, a velika 55 m. O tome u literaturi postoje različiti podaci, što proizlazi iz korišćenja različitih mernih jedinica kao i različitih metoda merenja.[1][2] Pretpostavlja se da se, skrivena pod zemljom, nalazi jedna još veća statua ležećeg Bude. Ta statua bi bila značajno više izložena atmosferskim uticajima od onih u nišama stena, pa bi verovatno bila i vrlo oštećena. Kineski redovnik Xuanzang (često i Hsuan-Tsang) je 632. god. na putu prema Indiji prošao dolinom Bamijan, i u svom izveštaju spominje da je u dolini vidio ležećeg Budu, navodeći da je bio dug oko 300 m. Prema nekim izvorima, stanovnici doline su, bojeći se njenog uništenja nakon propasti Sasanida u 7. veku, statuu sakrili.
Istorija
[uredi | uredi izvor]
Statue su nastale pod uticajem gandarske umetnosti [3], koja se razvila u istoimenoj pokrajini na severozapadu Indije. To područje razvilo se u značajno kulturno središte pod uticajem kulture Indije na jugu, Kine na istoku i raznih naroda na zapadu i severozapadu. Uz to, od sredine 1. veku p. n. e. ovde se smenjuju i različiti vladari, pa tako nakon persijanaca Ahemenidske dinastije dolazi Aleksandar Veliki, zatim Baktri, Kuši i Beli Huni. Kad je područje Gandare postalo deo indijskog Maurijskog carstva, budizam se širi i postaje dominantan.
U vreme nastajanja statua Bude, područje je bilo pod vladavinom Belih Huna. Kralj Kaniška, koji je vladao područjem Bamijana u 1. veku, prihvatio je budizam i postavio osnove da dolina postane cilj redovnika i hodočasnika. Dolina se nalazila na putu od Baktrije do doline reke Kabul, na raskršću trgovinskih i hodočasničkih putova između Kine i prostora Persije i Sredozemlja - što je južni ogranak puta svile, kao i najvažnijih putnih veza između Indije i trgovačkih središta središnje Azije, Samarkanda, Buhare i Taškenta. To je doprinelo kako kulturnom, tako i materijalnom blagostanju regije što je omogućilo izgradnju divovskih Budinih statua. Prema izveštaju Xuanzanga, statue su prvobitno bile presvučene zlatom i ukrašene dragim kamenjem.
Duž puta svile u središnjoj Aziji nastala su brojna različito velika i značajna naselja, gradovi i carstva, koji su do prodora islama u ovo područje od 7. veka bili obeleženi budizmom. Bamijan je u 6. veku bio jedan od većih budističkih centara gde je živelo više hiljada budističkih redovnika. U steni u koju su uklesane statue, nalazile su se isto tako uklesane pećine u kojima su redovnici živjeli i molili se, a bile su ukrašene bogatim freskama i štukaturama. Oko statua uklesani su hodnici i galerije. Jedan tim japanskih arheologa procenio je broj tih stambenih pećina na 900. Jedna starija hronika navodi broj od 12.000 takvih pećina u celom području Bamijana.
Kako je islam potiskivao budizam, statue su gubile na značenju i vrlo rano postaju cilj pljačke (ikonoklazam) jer predstavljanje likova ljudi nije bilo poželjno. Tako su statue prvo izgubile ukrase i nakit, zatim lica i ruke, između ostalog u pokušajima uništenja u 17. veku.
Bez obzira na to, do okupacije Sovjeta 1979. god. Bamijan je bio značajno međunarodno turističko odredište. U vreme ratova koji su sledili iza toga, plato na vrhu do 100 metara visokih stena sa statuama bio je često predmet ogorčenih borbi, jer se s njega mogla dobro kontrolisati dolina na jugu. Tako su se na tom položaju smenjivale Sovjetske jedinice, mudžahedini i na kraju talibani. Pećine su korišćene kao magacini za oružje. U septembru 1998. talibani su razorili lice manjeg Bude. U februaru i martu talibani su 28 dana uzalud pokušavali uništiti statue gađajući ih iz topova, tenkova i raketama. Nakon toga, po naređenju mule Mohameda Omara statue su minirane i 12. marta 2001. godine, razorene.[4] nakon što ih je talibanska vlada proglasila da predstavljaju idole.[5]
Razaranje nisu uspeli sprečiti brojne intervencije UNa i kako zapadnih tako i islamskih vlada i organizacija. Pored statua u Bamijanu, uništeni su i gotovo svi budistički predmeti u Kabulskom muzeju. To je bilo nenadomestivo blago rane budističke umetnosti regije Gandara od 1. veka p. n. e.
Obnova
[uredi | uredi izvor]Danas ostaci leže u i ispred niša, koje su takođe oštećene, i preti opasnost da se i one uruše. O eventualnoj obnovi statua postoje kontroverzna mišljenja. Stanovnici tog područja izjašnjavaju se za njihovu obnovu. Restauriranje bi omogućilo da ostanu kulturni spomenik, a i podsticalo bi turizam. Drugi smatraju da sve treba ostati tako kako je sad, da bude upozorenje, spomenik ljudskom varvarizmu.
Za sada nije doneta konačna odluka, a timovi švajcarskih i nemačkih stručnjaka prikupljaju, obrađuju i spremaju obrađene i identifikovane delove statua u skladište ispred velike statue.
Izvori
[uredi | uredi izvor]- ^ Research of state and stability of the rock niches of the Buddhas of Bamiyan in "Completed Research Results of Military University of Munich" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. mart 2016)
- ^ „Computer Reconstruction and Modeling of the Great Buddha Statue in Bamiyan, Afghanistan” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 16. 12. 2013. g. Pristupljeno 9. 10. 2013.
- ^ Morgan 1956, str. 43.
- ^ Bamiyan Valley
- ^ „Why the Taliban are destroying Buddhas”. Usatoday.com. 22. 03. 2001. Pristupljeno 9. 10. 2013.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Morgan, Kenneth W. (1956). The Path of the Buddha: Buddhism Interpreted by Buddhists. Motilal Banarsidass Publ. str. 43—. ISBN 978-81-208-0030-4.
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]
- teozofska stranica sa slikama Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. март 2005)
- Bude iz Bamyana i druge fotografije iz Afganistana
- Umjetnici o obnovi afganistanskih Buda. BBC News, 9. 08. 2005.
- "The Giant Buddhas" stranica na tri jezika (engleski, njemački, francuski) - film o uništenju divovskih statua. Autor Christian Frei, Švicarska (2005).
- "Svjetski apeli Talibanima da prestanu uništavati Budine statue" Архивирано на сајту Wayback Machine (24. decembar 2007). CNN, 3. 03. 2001. (New York)
.svg){kind=small}
| Državne | |
|---|---|
| Geografske | |
| Ostale | |