Grigorije Palama
| Sveti Grigorije Palama | |
|---|---|
 | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 1296. |
| Mesto rođenja | Konstantinopolj, |
| Datum smrti | 14. novembar 1359. |
| Mesto smrti | Solun, |
| Svetovni podaci | |
| Poštuje se u | Pravoslavna crkva, Istočne katoličke crkve |
| Kanonizacija | 1368, Konstantinopolj |
| Glavno svetilište | Crkva svetog Grigorija Palame u Solunu |
| Praznik | Druga nedelja uskršnjeg posta i 14. novembar |
| Sporno | Isihastički spor |
Grigorije Palama (gr: Γρηγόριος Παλαμάς; 1296-1359) je bio romejski teolog, atoski monah i jedno vreme solunski arhiepiskop. Palama u pravoslavnoj teologiji razrađuje učenje o isihazmu i božanskim nestvorenim energijama.
Život
[uredi | uredi izvor]Grigorije Palama vodi poreklo iz jedne plemićke maloazijske porodice, koja je pripadala višem službeničkom sloju Vizantijskog carstva. Njegov otac Konstantin je bio veoma pobožan i pred smrt se zamonašio. Iako su vaspitavani na dvoru i stekli su dobro obrazovanje, sva tri brata i obe sestre su se povukli u manastir.[1]
Grigorije je još kao dete dolazio u dodir sa svetogorskim monasima i mističkim pustinjacima. Godine 1318. u svojoj 21. godini otišao je na Svetu goru. Nekoliko godina kasnije, pod uticajem svoga učitelja Grigorija Vizantinca, sagradio je sebi keliju u malom seocetu kod Verije i živeo je strogo isposničkim životom oko 5 godina, okružen samo desetinom pustinjaka. Bio je isihasta i veliki deo života je proveo u potpunom ćutanju. Boravio je 5 dana u toku sedmice sam u svojoj keliji; izlazio je samo subotom i nedeljom, kada bi sišao u manastir Lavru na Bogosluženja: bdenije do jutra i na Liturgiju, da bi se video sa bratijom i pričestio. Tek 1331. godine vratio se u Svetu goru i posvetio se kontemplativnom životu u isihiji (mirovanju, ćutanju, i molitvenom tihovanju). Govorio je da "onima koji žele da se potpuno predaju molitvenoj samoći, ne samo što im je neugodno razgovaranje i opštenje sa mnoštvom ljudi nego i sa onima koji žive na isti način kao i oni. To biva zato što se time prekida stalni i omiljeni razgovor sa Bogom, a sabranost uma, kojom se odlikuje unutarnji i istinski monah, razbija na dva dela a ponekad i na više delova."[1]
Kad je nastao spor oko Varlaamovih optužbi, monasi su se obratili Grigoriju Palami da uzme u odbranu njihovu stvar. Palama brani isihazam, koji su na Atos uveli Jovan Lestvičnik i Nikifor Isihasta, tvrdeći da poznanje ili „viđenje“ Boga jeste čin iskustva. Između Varlaama i Palame otpočela je vatrena polemika.
Zar ne shvataš da ljudi koji su sjedinjeni sa Bogom i oboženi, koji na božanski način usmeravaju svoj pogled na njega, ne vide kao mi? Oni, na čudesan način, vide čulom koje nadilazi svako čulo, i umom koji nadilazi svaki um, jer duhovna sila prožima njihove ljudske sposobnosti i omogućuje im da vide ono što je iznad nas.
— Grigorije Palama, Trijade u odbranu svetih isihasta
Grigorijevi protivnici u isihastičkom sporu šire glasine protiv njega i carigradski patrijarh Jovan XIV ga zatvara na četiri godine. 1347. godine, kada je patrijarh Isidor došao na patrijaršijski presto, Grigorije je oslobođen iz zatvora i postavljen za solunskog arhiepiskopa. U Solunu je provodio noći u molitvi i sastavljanju knjiga, iako je smatrao da pisanje ometa molitvu, jer stvara brigu i rasejanost. O tome kaže: "Mnogi od vrhunskih otaca isihasta nisu hteli uopšte ništa da pišu, iako su bili u stanju da izlože vrlo korisne stvari".[1]
Preminuo je u Solunu 14. novembra 1359. godine. Nekoliko godina nakon smrti pravoslavna crkva ga je proglasila za sveca 1368. godine. Njegove mošti se čuvaju u crkvi Svetog Grigorija Palame u Solunu.
Učenje
[uredi | uredi izvor]Palamizam je teologija božanskih nestvorenih energija. Svoje teološke argumente protiv zapadnih sholastičara Palama je formulisao oslanjajući se na iskustvo isihasta, i spise Psevdo-Makarija, Maksima Ispovednika i Jovana Damaskina.[2]
Grigorije Palama razlikuje teološke pojmove: "ipostas" (υποστασις) i "energija" (ενεργεια), kojima odgovaraju različiti načini sjedinjenja. Jedinstvo po ipostasi, svojstveno je Isusu Hristu; jedinstvo po energijama ili blagodat, pristupačno je čoveku. Jedinstvo po blagodati jeste jedinstvo sa Bogom. On smatra "tavorsku svetlost" isijavanjem božanstva i time potvrđuje mogućnost oboženja, suprostavivši se metafizičkim shvatanjima o nemogućnosti učešća u božanskoj suštini. Tavorska svetlost je energija koja zrači iz božanske suštine, kao izlivanje Svetoga Duha, koja je nestvorena i nema sopstvenu ipostas. Blagodat je izlivanje Boga iz sebe, sijanje spolja božanskog nevidljivog lika.[2]
Protiv Varlaama, koji je oboženje svodio na podražavanje Boga, Palama navodi da je oboženje stvarno učestvovanje, lično opštenje sa Bogom. Blagodat je prenošenje sile božje u naš život; a spasenje je tajanstvena promena čoveka u boga. Ali i pored Božijeg prisustva u nestvorenim energijama, tajna božije suštine ostaje nepoznata. Poznanje znači sjedinjenje sa Bogom, prodiranje u unutrašnjost Boga koliko je dopušteno čoveku, koji nikad ne može da shvati i iscrpe božansku suštinu.
Na carigradskim saborima 1347. i 1351. godine, kojima predsedava car Jovan VI Kantakuzin, raspravlja se o pravovernosti isihazma i Palamine doktrine. Neka od spornih pitanja tokom druge faze Sabora u julu 1351. godine su bila:
- Postoji li u Bogu razlika između suštine i energije?
- Ako postoji, da li je energija stvorena ili nestvorena?
- Ako je energija nestvorena, kako se može izbeći složenost u Bogu?
- Može li se na energiju primeniti naziv božanstvo, a da se izbegne diteizam?
- Da li je pravilno reći da suština nadilazi energiju?
- Pošto postoji zajedničarenje u Bogu, da li je ono zajedničarenje u suštini ili u energiji?[3]
Nakon poduže rasprave, sabor zaključuje da u Bogu postoji razlikovanje između suštine i energije i da je božanska energija nestvorena, potvrđujući pravovernost palamovske doktrine. Ipak, i posle sabora se nastavljaju kritike, kako od pravoslavnih tako i katoličkih teologa. Grčki teolog Grigorije Akindin okrivljuje Grigorija Palamu, za mešanje priroda. On ne dopušta razliku između suštine i energije, što je za njega isto, i negira mogućnost učestvovanja ili oboženja. Katolički teolozi takođe kritikuju Palaminu teoriju da podrazumeva odvajanje suštine i energija u božanstvu.
Napomene
[uredi | uredi izvor]- ^ a b v „Arhivirana kopija”. Arhivirano iz originala 13. 11. 2007. g. Pristupljeno 28. 09. 2007.
- ^ a b [svetosavlje] Recnik Arhivirano na sajtu Wayback Machine (27. septembar 2007), Pristupljeno 31. 3. 2013.
- ^ Untitled Document Arhivirano na sajtu Wayback Machine (13. februar 2008), Pristupljeno 31. 3. 2013.
Vidi još
[uredi | uredi izvor]Literatura
[uredi | uredi izvor]- Speake, Graham (2018). „A History of the Athonite Commonwealth: The Spiritual and Cultural Diaspora of Mount Athos”. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
- A Study of Gregory Palamas (ISBN 0-913836-14-1) By John Meyendorff Translated by George Lawrence (1964)
- St. Gregory Palamas and Orthodox Spirituality (ISBN 0-913836-11-7) by Fr. John Meyendorff
- Saint Gregory Palamas as a Hagiorite (ISBN 960-7070-37-2) by Metropolitan Hierotheos (Vlachos) of Nafpaktos
- Introduction to St. Gregory Palamas (ISBN 1-885652-83-6) by George C. Papademetriou
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]
- Žitije Grigorija Palame
- Rečnik pravoslavne teologije, Grigorije Palama
- Žan-Klod Larše, Palamizam i Šesti vaseljenski sabor
- Grigorije Palama, Trijade u odbranu svetih isihasta
- Grigorije Palama, Molite se bez prestanka
- Razne besede Grigorija Palame
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Akademske | |
| Ljudi | |
| Ostale | |
