Gruzijsko zlatno doba

Gruzijsko zlatno doba gruz. საქართველოს ოქროს ხანა sakartvelos okros khana, opisuje istorijski period u srednjem veku u rasponu od otprilike kasnog 11. do 13. veka tokom kojih je Kraljevina Gruzija dosegla vrhunac svoje moći i razvoja. U tom periodu doživljavaju procvat gruzijska arhitektura, slikarstvo, poezija, crkvena umetnost, kao i stvaranje prvih velikih dela svetovne literature. Trajalo je više od dva veka, a do postepenog kraja je došlo zbog invazija nomadskih naroda, kao što su bili Mongoli i širenju kuge, koju su ta nomadska plemena donela sa sobom. Kao rezultat tih procesa, Gruzija se pretvorila u hrišćansku enklavu opkoljenu muslimanskim narodima.

David IV

David IV - Freska u manastiru Shio-Mgvime, blizu grada Mchete.

Zlatno gruzijsko doba počelo je vladavinom Davida IV Graditelja (ili Velikog), sina Giorgija II i kraljice Jelene, koji je preuzeo presto sa 16 godina u periodu velike turske invazije. Kad je došao na presto potisnuo je nezadovoljstva feudalaca i centralizirao je moć u svojim rukama, kako bi se efikasno borio sa stranim pretnjama. Tako je 1121. godine odlučno porazio mnogo veću tursku vojsku u Bici na Didgoriju. Ogromna količina plena koju su tom prilikom dobili, dovoljno je osigurala Tbilisi i otvorila novo razdoblje, period preporoda. Kako bi još više dignuo status zemlje, David je odbio ugledan naslov podaren od Vizantije, gruzijskog dugogodišnjeg saveznika. Obzirom na bliske porodične veze između Gruzije i vizantijske carske porodice, (npr. Gruzijska princeza Marija, tetka Davida IV, nekad supruga vizantijskog cara) i čak 16 gruzijskih vladara držalo je vizantijske titule. David je prekinuo tu praksu.

David se posebno istakao eliminišući ostatke neželjenih istočnih uticaja, koje su Gruzini smatrali nametnutima, u korist tradicionalnih hrišćanskih i vizantijskih vrednosti. Kao deo ovog nastojanja, osnovao je manastir Gelati, koji se nalazi na UNESKO-vom popiskim svetske kulturne baštine, a tada je bio važno središte učenosti pravoslavnih hrišćana.

David je takođe igrao ličnu ulogu u oživljavanju gruzijske verske himnografije, skladajući "pesme (po)kajanja" (გალობანი სინანულისანი, galobani sinanulisani), niz od osam psalama pisanih slobodnim stihom. U njima, David sebe vidi kao reinkarnaciju biblijskog Davida, sa sličnim odnosom prema Bogu i svome narodu. One takođe dele idealistički zanos tadašnjih evropskih krstaša, kojima je David bio prirodni saveznik protiv Turaka Seldžuka.

Demetre I i Giorgi III

Kraljevstvo je nastavilo da raste za vladavine Davidova sina Demetra I. Jačao je vojsku i imao nekoliko pobeda nad Muslimanima. Takođe, bio je pesnik kao i njegov otac, pa je i on dao svoj doprinos i himnografiji. Njegova pesma "Shen Khar Venakhi" ("Jer ti si vinograd"), koja je posvećena Bogorodici, gruzijskog svetici pokroviteljici, i dalje se peva u gruzijskim crkvama, 900 godina nakon što je napisana.

Demetra je nasledio njegov sin Giorgi 1156. godine, sa kojim počinje provođenje ofanzivnije spoljne politike. Iste godine kad se popeo na presto, uspešno je pokrenuo kampanju protiv seldžučkog sultanata Ahlat. Oslobodio je značajan jermenski grad Dvin od turskog podaništva. Nastavio je proces ispreplitanja veza između gruzijskih plemića sa najvišim redovima Istočnog rimskog carstva, zavetom braka njegove ćerke Rusudan s Manojlom Komninom, sinom cara Andronika I Komnina.

Kraljica Tamara

Kraljica Tamara, freska u crkvi u gruzijskom gradu Vardzia.

Tamara, kćer Giorgia III postala je prva žena koja je vladala Gruzijom. Pod njenim vođstvom Gruzija je dosegla vrhunac moći i prestiža u srednjem veku. Ona ne samo da je zaštitila veći deo svog kraljevstva od Turskih napada, nego se uspešno borila sa unutrašnjim sukobima, uključujući i državni udar koji je organizovao njen suprug Jurij Bogoljupski, knez Novgoroda. Njeno vođenje politike smatra se vrlo prosvećenom za to razdoblje, kao što je ukidanje smrtne kazne i mučenja.

Među izuzetim dešavanjima Tamarine vladavine bilo je osnivanje Trapezuntskog carstva na Crnom moru 1204. godine. Država je osnovana u severoistočnom delu oslabljene Vizantije, uz pomoć gruzijske vojske, koju su podržali Aleksije I i David Komnin, obojica njeni rođaci. Aleksije i David bili su odbegli vizantijski knezovi odrasli na gruzijskom tlu. Prema istoričarima, cilj ove ekspedicije je bio da se kazni vizantijski car Aleksije IV koji je oteo novac koji je ona poslala manastirima u Antiohiji i Svetoj Gori. Taj se poduhvat može objasniti i željom da se iskoristi Četvrti krstaški rat protiv Carigrada, kako bi postavila prijateljsku državu u neposrednom gruzijskom susedstvu na jugozapadu, kao i dinastičke solidarnost oduzetu Komninima.

Snaga u zemlji narasla je do te mere da se u kasnijim godinama Tamarine vladavine, kraljevstvo primarno bavilo zaštitom gruzijskih monaških centara u Svetoj zemlji, od kojih se osam nalazilo u Jerusalimu.

Saladinov biograf Baha'ad-Din ibn Šaddad navodi da je, nakon osvajanja Jerusalima od strane Ajubida 1187. godine, Tamara poslala izaslanike sultanu kako bi tražila da joj se vrate oduzeti manastiri u Jerusalimu. Saladinom odgovor nije zabeležen u istorijskim zapisima, ali se čini da su Tamarini napori rezultirali uspehom.

Ibn Šadad nadalje tvrdi, da je Tamara dala veću ponudu od vizantijskog cara u njegovim nastojanjima da dobije moći Istinskog krsta, nudeći 200.000 zlatnika Saladinu, koji je relikviju uzeo kao plen u bici kod Hatina, ali uzaludno.

Krst kraljice Tamare, sastavljen od rubina, smaragda i velikih bisera

Sa procvatom trgovačkih centara, sada pod gruzijskom kontrolom, industrija i trgovina stvarale su novo bogatstvo Tamarinoj zemlji. Danak od suseda i ratni plen dodani su kraljevskoj riznici, što dovodi to toga da se govorilo: "Seljaci su poput plemića, plemići poput glavara, a kneževi poput kraljeva!"

Tamarina vladavina takođe je značila i nastavak umetničkog razvoja zemlje, započetog od njenih prethodnika. Dok savremene gruzijske hronike i dalje imaju ugrađen hrišćanski moral, verski motivi su počeli da gube svoj ranije stečeni dominantni položaj u sekulranim literaturama. Ovaj trend kulminirao je epskom poemom, nacionalnog pesnika Šote Rustavelija "Vitez u tigrovoj koži" (Vepkhistq'aosani). Cenjena u Gruziji, kao najveće dostignuće domaće književnosti, pjesma slavi srednjovjekovne humanističke ideale viteštva, prijateljstva i dvorske ljubavi.

Nomadske invazije

U vreme kada Mongoli napadaju Slovene na severoistoku Evrope, nomadske horde istovremeno napreduju na jug, prema Gruziji. Giorgi IV, Tamarin sin, ostavio je na stranu svoje pripreme za Četvrti krstaški rat i usmerio se na borbu protiv neprijatelja, ali je mongolski juriš bio prejak. Gruzijci su pretrpeli teške gubitke u ratu, a i sam kralj biva teško ranjen. Kao rezultat toga, Giorgi IV je postao hendikepiran i umro prerano u dobi od 31 godinu.

Georgieva sestra sestra Rusudan je preuzela tron, ali je bila suviše neiskusna i njena zemlja suviše oslabljena i pritisnuta nomadima. 1236. je istaknuti mongolski komandant Čormagan vodio golemu vojsku protiv Gruzije i njenih vazalnih država, prisiljavajući Rusudan da beži na zapad, ostavljajući istok Gruzije u rukama plemića koji se na kraju sklopili mir sa Mongolima i pristali da plaćaju danak. Oni koji su se opirali, bili su predmet uništenja. Mongolske vojske odlučile su ne prelaziti prirodnu barijeru u vidu Lihske gore u potrazi za gruzijskom kraljicom. Ona je kasnije pokušala dobiti podršku od Pape Grgura IX, ali bez uspeha. 1243. godine Gruzija je konačno bila primorana priznati velikog kana Kagana kao svog gospodara.

Možda invazija Mongola i nije toliko devastirala zemlju, kao što su to bile anti-mongolske borbe koje su se odvijale u zemlji. Prvi ustanak započeo je 1259. godine pod vođstvom Davida VI i trajao je gotovo trideset godina. Antimongolske borbe nastavljene su bezuspešno i pod vođstvom Demetra II Odanog i Davida VIII.

Pod kraljem Giorgijem V Briljantnim, Gruzija je napokon doživela period preporoda. Pronicljivi vladar, Giorgi V odigrao je ulogu u padu Ilhanidskog Carstva, prestao je da plaća danak Mongolima, obnovio državne granice Gruzije od pre 1220. godine i vratio Trapezuntsko carstvo pod sferu gruzijskog uticaja. Uspostavljene su bliske međunarodne trgovačke mreže, poglavito sa Vizantijom, sa kojima je Giorgi V imao porodičnih veza, ali takođe i sa velikim pomorskim republikama Venecijom i Genovom. Takođe obnavlja i gruzijske manastire u Jerusalimu i osigurava slobodan prolaz gruzijskim hodočasnicima u Svetu zemlju. Raširena upotreba Jerusalimskog krsta - inspiracija za modernu zastavu Gruzije - je datirana u vreme vladavine Giorgija V. Njegovom smrću, poslednjeg velikog vladara ujedinjene Gruzije, ubrzao se nepovratan pad moći kraljevine. Sledeće decenije obeležena su kugom, koju su proširili nomadi, kao i brojne provale Timur a, koje su poharale ekonomiju zemlje. Nakon pada Vizantije, Gruzija je definitivno gurnuta u izolaciju, postavši hrišćanska enklava okružena neprijateljskim Turcko-iranskim susedima.

Literatura

• Eastmond, Antoni (1998). Royal Imagery in Medieval Georgia. Penn State Press. str. 122. 
• Suny, Ronald Grigor (1994). The Making of the Georgian Nation (2nd izd.). Indiana University Press. str. 26-27. ISBN 978-0-253-20915-3.