Etatizam

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Etatizam (franc. l'état - država) je kao termin ponikao i ušao u širu upotrebu krajem 19. veka iz diskusija koje su razmatrale obim i oblik državnog udela u upravljanju nacionalnom ekonomijom.[1][2][3] Pod uticajem novih pojava u društvenom razvitku tokom poslednjih decenija 20. veka ovaj termin u savremenom političkom rečniku dobija mnogo šira značenja. Pod etatizmom se podrazumeva podređivanje društva državi.[4] To se izražava kroz dominantnu ulogu državnog činovničkog aparata u rukovođenju svim oblicima društvene a posobno ekonomske delatnosti.

Marksistička teorija je objašnjavala pojavu etatizma relativnom ravnotežom društvenih antagonističkih klasa u jednom istorijskom dobu. Oslabljenost vladajućih slojeva čije su društvene pozicije potkopane, ali ne i srušene, a relativna osnaženost potlačenih klasa koje ipak nemaju snagu za revolucionarnu smenu društveno-ekonomske formacije, stvara situaciju u kojoj država uzima ulogu „treće sile“. Ovim principom su Marks i Engels objašnjavali pojedine oblike organizacije političke vlasti kao što su bili apsolutizam u Francuskoj pre buržoaske revolucije, vladavine Napoleona Prvoga i Trećeg i Bizmarkov režim u Nemačkoj.

Etatističke pojave ne ostaju samo ograničene na ekonomski život jednog društva nego se proširuju na celokupni društveni sistem. Oslanjajući se na vitalne funkcije koje je država stekla u materijalnoj proizvodnji i raspodeli, državni birokratski aparat nastoji da proširi svoju moć i na kulturnu nadogradnju društva čime se otvara put totalitarizmu koji je imao neposrednu manifestaciju u političkim sistemima nacizma i staljinizma.

Mada se koristio od 1850-ih, termin etatizam je poprimio značajnu upotrebu u američkom političkom diskursu tokom 1930-ih i 1940-ih. Opozicija etatizmu naziva se antietatizam ili anarhizam. Ovo poslednje karakteriše potpuno odbacivanje svake hijerarhijske vladavine.[5]

Pregled[uredi | uredi izvor]

Etatizam može imati mnogo oblika od male vlade do velike vlade. Minarhizam je politička filozofija koja preferira minimalnu državu kao što je država noćnog čuvara kako bi zaštitila ljude od agresije, krađe, kršenja ugovora i prevare sa vojskom, policijom i sudovima. Ovo takođe može uključivati vatrogasne službe, zatvore i druge funkcije.[6] Država blagostanja je još jedan oblik u spektru etatizma.[7][8] Autoritarne filozofije vide snažnu, autoritativnu državu kao potrebnu za donošenje zakona ili sprovođenje morala i kulturnih praksi.[9][10] Totalitarizam je onaj koji preferira maksimalnu, sveobuhvatnu državu.[11]

Politička teorija je dugo dovodila u pitanje prirodu i prava države. Neki oblici korporativizma veličaju moralni stav da je korporativna grupa, obično država, veća od zbira njenih delova i da pojedinci imaju moralnu obavezu da služe državi. Skepticizam prema etatizmu u zapadnim kulturama u velikoj meri je ukorenjen u filozofiji prosvetiteljstva. Džon Lok je značajno uticao na moderno razmišljanje u svojim spisima objavljenim pre i posle Engleske revolucije 1688, posebno Pismo o toleranciji (1667), Dva traktata o vladi (1689) i Esej o ljudskom razumevanju (1690). U tekstu iz 1689. postavio je osnovu liberalne političke teorije, odnosno da su ljudska prava postojala pre vlasti; da je svrha vlasti da štiti lična i imovinska prava; da ljudi mogu raspustiti vlade koje to ne urade; i ta predstavnička vlast je najbolji oblik zaštite prava.[12]

Ekonomski etatizam[uredi | uredi izvor]

Ekonomski etatizam promoviše stav da država ima glavnu, neophodnu i legitimnu ulogu u usmeravanju glavnih aspekata privrede, bilo direktno preko državnih preduzeća i ekonomskog planiranja proizvodnje, bilo indirektno kroz ekonomski intervencionizam i makroekonomsku regulaciju.[13]

Državni kapitalizam[uredi | uredi izvor]

Državni kapitalizam je oblik kapitalizma koji karakteriše visoke koncentracije komercijalnih preduzeća u državnom vlasništvu ili državno usmerenje privrede zasnovano na akumulaciji kapitala, najamnog rada i alokaciji tržišta.

U nekim slučajevima, državni kapitalizam se odnosi na ekonomske politike kao što je dirigizam, koji je postojao u Francuskoj tokom druge polovine 20. veka i na današnje privrede Narodne Republike Kine i Singapura, gde vlada poseduje kontrolne udele u javnim kompanijama.[14] Neki autori takođe definišu bivše ekonomije Istočnog bloka kao oblik državnog kapitalizma.

Državni intervencionizam[uredi | uredi izvor]

Termin etatizam se ponekad koristi u kontekstu tržišne ekonomije sa velikim količinama vladine intervencije, regulacije ili uticaja na tržišta. Tržišne ekonomije koje karakterišu visok stepen intervencije ponekad se nazivaju „mešovitim ekonomijama“. Ekonomski intervencionizam tvrdi da država ima legitimnu ili neophodnu ulogu u okviru kapitalističke ekonomije tako što interveniše na tržištima, reguliše protiv prekoračenja industrije privatnog sektora i obezbeđuje ili subvencioniše dobra i usluge koje tržište ne proizvodi na odgovarajući način.

Državni socijalizam[uredi | uredi izvor]

Državni socijalizam se u širem smislu odnosi na oblike socijalizma zasnovane na državnom vlasništvu nad sredstvima za proizvodnju i raspodeli resursa prema državi. Često se koristi u vezi sa ekonomskim sistemima sovjetskog tipa u bivšim komunističkim državama i, dalje, onima Severne Koreje, Kube i Narodne Republike Kine.

Kritičari državnog socijalizma tvrde da su njegove poznate manifestacije u državama sovjetskog modela samo oblici državnog kapitalizma[15] tvrdeći da je sovjetski model ekonomije bio zasnovan na procesu akumulacije kapitala vođene državom i društvenom hijerarhijom.[16]

Izvori[uredi | uredi izvor]

  • Politička enciklopedija, Savremena administracija, Beograd, 1975.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Bakunin, Mikhail (1990). Statism and Anarchy. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-36182-8. 
  2. ^ Cudworth, Erika (2007). The Modern State: Theories and Ideologies. Edinburgh University Press. ISBN 978-0-7486-2176-7. 
  3. ^ Barrow, Clyde W. (1993). Critical Theories of State: Marxist, Neo-Marxist, Post-Marxist. University of Wisconsin Press. ISBN 0-299-13714-7. 
  4. ^ Obadare, Ebenezer (2010). Statism, Youth, and Civic Imagination: A Critical Study of the National Youth Service Corps Programme in Nigeria. Dakar, Senegal: Codesria. ISBN 978-2-86978-303-4. 
  5. ^ Craig, Edward, ur. (31. 3. 2005). „Anarchism”. The Shorter Routledge Encyclopedia of Philosophy. Routledge. ISBN 978-0-415-32495-3. 
  6. ^ Machan (2002), str. 569–588; Block (2007), str. 61–90; Long (2008); Parker (2010)
  7. ^ Friedrich, Carl (1974). Limited Government: A ComparisonNeophodna slobodna registracija. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice-Hall. ISBN 978-0-13-537167-1. OCLC 803732. 
  8. ^ Marx, Herbert (1950). The Welfare State. New York City, New York: Wilson. 
  9. ^ „authoritarian”. Dictionary.com, LLC. 9. 10. 2013. Pristupljeno 22. 5. 2015. 
  10. ^ West, Robin (1988). „The Authoritarian Impulse in Constitutional Law”. Georgetown Law Faculty Publications and Other Works. Georgetown University Law Center. Pristupljeno 22. 5. 2015. 
  11. ^ Arendt (1966); Cernak (2011); Friedrich (1964); Gleason (1995); Schapiro (1972)
  12. ^ Boaz, David (2010). The Libertarian Reader: Classic and Contemporary Writings from Lao Tzu to Milton Friedman. Simon & Schuster. str. 123. ISBN 9781439118337 — preko Google Books.  ISBN 1439118337.
  13. ^ Jones, R. J. Barry (2001). „Statism”. Routledge Encyclopedia of International Political Economy. 3 (1st izd.). New York City, New York: Taylor & Francis. 
  14. ^ Musacchio, Aldo (2012). Leviathan in Business: Varieties of State Capitalism and Their Implications for Economic Performance. 
  15. ^ Michie, Jonathan (1. 1. 2001). Reader's Guide to the Social Sciences. Routledge. str. 1595. ISBN 978-1579580919. „State capitalism has inconsistently been used as a synonym for 'state socialism', although neither phrase has a stable denotation.” 
  16. ^ Badie, Bertrand; Berg-Schlosser, Dirk; Morlino, Leonardo, ur. (2011). International Encyclopedia of Political Science. SAGE Publications. str. 2459. ISBN 978-1412959636. „The repressive state apparatus is in fact acting as an instrument of state capitalism to carry out the process of capital accumulation through forcible extraction of surplus from the working class and peasantry.” 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Etatizam na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Етатизам&oldid=27558569”