Pređi na sadržaj

Ilija Čavčavadze

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Ilija Čavčavadze
Puno imeილია ჭავჭავაძე
Datum rođenja8. novembar 1837.
Mesto rođenjaKvareli, Gruzijska gubernija Ruske imperije
Datum smrti12. septembar 1907.
Mesto smrtiCicamuri, Mcheta, Tbilijska gubernija Ruske imperije
Potpis

Princ Ilija Čavčavadze (gruz. ილია ჭავჭავაძე; 8. novembar 1837 — 12. septembar 1907) bio je gruzijska javna ličnost, novinar, izdavač, pisac i pesnik koji je predvodio oživljavanje gruzijskog nacionalizma tokom druge polovine 19. veka i obezbedio opstanak gruzijskog jezika, književnosti i kulture tokom poslednje decenije carske vladavine Rusije. On je Gruzijski „najcenjeniji heroj“[1] i smatra se „ocem nacije“.[2]

Bio je vođa savremenog omladinskog intelektualnog pokreta pod nazivom "Tergdaleulebi". Oni su širili moderne i evropske liberalne ideale u Gruziji. Ilija Čavčavadze je osnovao dve moderne novine: Sakartvelos Moambe i Iveria. Igrao je važnu ulogu u stvaranju prve finansijske strukture u Gruziji – Zemljišne banke Tbilisija. Tokom 30 godina bio je predsednik ove banke, preko koje je finansirao i promovisao većinu kulturnih, obrazovnih, privrednih i dobrotvornih događaja koji su se održavali u Gruziji.

Nastavljajući prosvetni rad započet je u Carigradu od strane Petra Kariširašvilija i Sluga Bezgrešnog Začeća, Ilija Čavčavadze je takođe učestvovao u osnivanju „Društva za širenje pismenosti među Gruzijcima“ – organizacije koja je osnivala škole u kojima se predavalo na gruzijskom jeziku. Ovo je bilo ključno za zaustavljanje politike rusifikacije Ruskog carstva u Gruziji.

Inspirisan savremenim liberalnim pokretima širom Evrope, Čavčavadze je veliki deo svojih napora usmerio ka buđenju nacionalnih i liberalnih ideala među Gruzijcima. Čavčavadze je bio autor brojnih članaka koji su objavljeni u njegovom listu Iverija, kao i u drugim časopisima koji su izlazili u Gruziji. Čavčavadze je u svojim člancima raspravljao o književnosti, obrazovanju, pozorištu, politici, ekonomiji, aktuelnim temama. Njegovi pogledi na samoupravu, pravosudni sistem, socijalna pitanja, ljudska prava, prava žena i građanski aktivizam bili su ispred svog vremena i doprineli su osećanju nacionalnog identiteta Gruzije. Bio je odani zaštitnik gruzijskog jezika i kulture od rusifikacije. Smatra se da je najviše doprineo gruzijskom kulturnom i građanskom nacionalizmu.[3][4]

Tokom ruske revolucije 1905. godine Čavčavadze je izabran za predstavnika gruzijskog plemstva u carskom državnom savetu Ruske imperije. Međutim, on je izjavio da će predstavljati celu naciju, a ne samo jednu društvenu klasu. Zalagao se protiv smrtne kazne i lobirao za autonomiju Gruzije.

Njegova najznačajnija književna dela su: Pustinjak, Duh, Otarantova udovica, Kako razbojnik, Srećni narod, Pisma putnika i Da li je čovek čovek?!

Čavčavadze je ubijen u Cicamuriju, blizu Mchete, od strane bande atentatora. Detalji njegovog ubistva su još uvek predmet rasprave. Njegovo nasleđe mu je donelo veliko divljenje gruzijskog naroda. 1987. kanonizovan je kao Sveti Ilija Pravedni (წმინდა ილია მართალი, tsminda ilia martali) Gruzijske pravoslavne crkve. Danas Gruzijci poštuju Čavčavadzea kao Nekrunisanog kralja (უგვირგვინო მეფე, ugvirgvino mepe) i „Oca nacije“.

Život[uredi | uredi izvor]

Poreklo i rani život[uredi | uredi izvor]

Čavčavadze kao učenik 1. razreda gimnazije

Ilija Čavčavadze je rođen u Kvareliju,[5] koji se nalazi u dolini Alazani, u provinciji Kahetija u Gruziji, koja je u to vreme bila deo Ruske imperije. Ilija je bio tavadi, gruzijska titula princa. Smatra se da je plemićka porodica Čavčavadze poticala iz oblasti Pšav-Kevsureti u Gruziji. 1726. godine kralj Kohetije, Konstantin II, dodelio je porodici Čavčavadze čin princa kao priznanje za njihovo viteštvo i hrabrost prema naciji. To je dovelo do toga da se porodica preselila i nastanila u klisuri Alazani u Kahetiju.

Ilija je bio treći sin Grigola Čavčavadzea i Marijam Beburišvili. Grigol je, kao i njegov otac i njegovi slavni preci, imao vojno poreklo. On je, zajedno sa lokalnim milicionerima, štitio selo od brojnih dagestanskih invazija. Ovo se može videti u arhitekturi kuće muzeju Ilije Čavčavadzea u Kvareliju, koja uključuje stil srednjovekovnog zamka kao dvospratni zamak u dvorištu, koji je dizajniran da zaštiti kuću tokom invazija.

Čavčavadze se školovao na osnovnom nivou kod seoskog đakona pre nego što se preselio u Tbilisi gde je pohađao prestižnu Akademiju za plemstvo 1848. Međutim, od ranog detinjstva, Ilija je bio pod uticajem svojih roditelja koji su bili visoko obrazovani u klasičnoj književnosti, gruzijskoj istoriji i poeziji. Od svojih roditelja, Ilija je naučio inspirativne priče o gruzijskom herojstvu u klasičnim istorijskim romanima. U svojoj autobiografiji, Ilija se poziva na svoju majku, princezu Marijam Čavčavadze, koja je većinu gruzijskih romana i pesama znala napamet i podsticala svoju decu da ih proučavaju. Ilija je opisao i uticaj đakonovog pripovedanja, koje mu je dalo umetničko nadahnuće, kasnije primenjeno u njegovom romanesknom pisanju.

Ilijina majka Marijam umrla je 4. maja 1848, kada je Ilija imao deset godina, a njegov otac je zamolio svoju sestru Makrine da pomogne u podizanju dece. Tetka Makrine je imala značajan uticaj na Ilijin život, jer je posle 1852. godine, kada je Ilijin otac Grigol umro, ona bila jedina preostala negovateljica porodice.[6]

Godine 1848, nakon smrti princeze Čavčavadze, Iliju je otac poslao u Tbilisi da započne srednje obrazovanje.[6] Ilija je tri godine pohađao privatnu školu pre nego što je 1851. godine upisao Prvu akademiju u Tbilisiju. Ubrzo nakon toga, Ilijin otac je umro i tetka Makrine je brinula o porodici. Njegove srednjoškolske godine bile su veoma stresne, zbog očeve smrti. Međutim, porodica Čavčavadze pretrpela je još jedan razoran udarac kada je Ilijin brat, Konstantin, ubijen tokom dagestanskog napada na Kahetiju. Ilija je svoju muku i tugu izrazio u jednoj od svojih prvih kratkih pesama pod nazivom Tuga siromaha. Pored njegovih ličnih problema, politička situacija u Gruziji se pogoršala pod oštrom vlašću Ruske imperije, koja je igrala destruktivnu ulogu po naciju i njenu kulturu.

Studentske godine[uredi | uredi izvor]

Ilija Čavčavadze tokom studentskih godina

Nakon što je diplomirao na akademiji, Ilija je odlučio da nastavi školovanje na Univerzitetu u Sankt Peterburgu, Rusija. Pre odlaska u Sankt Peterburg, Ilija je 15. aprila 1857. godine komponovao jednu od svojih najistaknutijih pesama, U planine Kvareli, u selu Kardanahi, u kojoj je izrazio svoje doživotno divljenje prema Velikom Kavkazu i svoju tugu zbog napuštanja domovine.

Iste godine Ilija je primljen na Univerzitet u Sankt Peterburgu. Tokom studentskih godina u Evropi su izbile brojne revolucije koje je Ilija pratio sa velikim interesovanjem. Ilijina pažnja bila je usmerena na događaje u Italiji i borbu Đuzepea Garibaldija, kome se divio dugi niz godina. Dok je bio u Sankt Peterburgu, Ilija je upoznao princezu Katarinu Čavčavadze, od koje je učio o poeziji i lirici gruzijskog romantičara princa Nikoloza Baratašvilija. Zbog teške klime u Sankt Peterburgu, Ilija se teško razboleo i vratio se u Gruziju na nekoliko meseci 1859.

Ilija se konačno vratio u Gruziju nakon završetka studija 1861. Tokom svog povratka, Ilija je napisao jedno od svojih najvećih remek-dela, Dnevnike putnika, u kojima ističe važnost izgradnje nacije i daje alegorijsko poređenje planine Kazbegi i reke Terek u regionu Khevi u Gruziji.

Politički život[uredi | uredi izvor]

Čavčavadzeova kuća u Tbilisiju
List "Iveria" (Iverija) koji je osnovao i uređivao Čavčavadze tokom svoje političke karijere. Novine su se fokusirale na nacionalno-oslobodilački pokret Gruzije krajem 1800-ih.

Ilijini glavni politički i društveni ciljevi bili su zasnovani na gruzijskom nacionalizmu. Pozivao je na otpor širom zemlje politici prisilne rusifikacije Romanovih, oživljavanju gruzijskog jezika i negovanju gruzijske književnosti. Čak i subverzivniji iz perspektive države, Čavčavadze se takođe zalagao za oživljavanje nezavisnosti Gruzijske pravoslavne crkve od kontrole cara i Svetog sinoda i, najsubverzivnije, za političku nezavisnost Gruzije. Obe ove stvari su se završile kada je Gruzija postala deo Ruske imperije.

Kako je rastao broj pristalica njegovih ideja, tako je raslo i protivljenje Čavčavadzeu od strane boljševičke i menjševičke frakcije Ruske socijaldemokratske radničke partije, a posebno Noe Žordanije. Glavni ciljevi SD-a bili su usredsređeni na rušenje carske autokratije i na ateističku i marksističku transformaciju još uvek ujedinjenog Ruskog carstva. Ovo nije uključivalo oživljavanje gruzijske crkve, države, jezika ili izrazito gruzijskog identiteta. Ilija je posmatran kao buržoazija i kao stari aristokrata koji nije shvatio važnost revolucionarne i ateističke budućnosti.

Pored gore opisanih dela, bio je i osnivač i predsednik mnogih javnih, kulturnih i prosvetnih organizacija (Društvo za širenje pismenosti među Gruzijcima, „Banka plemstva”, „Dramatsko društvo”, „Istorijsko - etnografsko društvo Gruzije“ itd.). Bio je i prevodilac britanske književnosti. Njegova glavna književna dela prevođena su i objavljivana na francuskom, engleskom, nemačkom, poljskom, ukrajinskom, beloruskom, ruskom i drugim jezicima. Između 1906. i 1907. bio je član Državnog saveta (Gosudarstvena duma) u Rusiji. Njegova eklektična interesovanja takođe su ga dovela do toga da bude član, između ostalih, Kavkaskog komiteta Geografskog društva Rusije, Društva etnografije i antropologije Moskovskog univerziteta, Društva orijentalista Rusije i Anglo-ruskog književnog društva (London).).

Princ Čavčavadze je nakratko bio književni mentor mladom Josifu Staljinu, koji je tada bio pravoslavni bogoslovac u Tbilisiju. Prema istoričaru Sajmonu Sibagu Montefjoreu,

„Princ je bio dovoljno impresioniran da svojim urednicima pokaže rad tinejdžera. Divio se Staljinovom stihu, odabrao je pet pesama za objavljivanje – pravo dostignuće. Princ Čavčavadze je Staljina nazvao „mladićem sa gorućim očima.“[7]

Smrt[uredi | uredi izvor]

Sahrana princa Čavčavadzea u Tbilisiju

Nakon što je bio član Gornjeg doma u prvoj ruskoj Dumi, Ilija je odlučio da se vrati u Gruziju 1907. Dana 28. avgusta 1907. godine, dok je putovao sa suprugom Olgom iz Tbilisija u Saguramo, princ Ilija Čavčavadze je ubijen iz zasede od strane šestorice ubica u malom selu Cicamuri, u blizini Mchete.

Prinčevo ubistvo je viđeno kao nacionalna tragedija i oplakivali su ga svi slojevi gruzijskog društva. Princ Akaki Cereteli, koji je u to vreme patio od ozbiljnih zdravstvenih problema, govorio je na sahrani i posvetio izvanrednu besedu Iliji: „Ilijin neprocenjiv doprinos oživljavanju gruzijskog naroda je primer za buduće generacije“.[8]

Teorije[uredi | uredi izvor]

Ubistvo Ilije Čavčavadzea i danas je kontroverzno. Iako je sovjetska vlada kasnije optužila carsku tajnu policiju, ili Ohranu, da je naručila atentat, u to vreme, najšire rasprostranjena sumnja[9] postavila je njegovo ubistvo na vrata boljševičke frakcije Ruske socijaldemokratske radničke partije.[10][11][12] Čavčavadze je javno i veoma uspešno potkopavao rast obe frakcije Socijaldemokratske laburističke partije.[11] Štaviše, pravoslavna hrišćanska i društveno konzervativna vizija princa Čavčavadzea za gruzijski nacionalizam i njegova ogromna popularnost i uticaj na gruzijski narod možda su bili dodatni uzroci. Istoričar Sajmon Sibag Montefjore sumnja da je ubistvo princa Čavčavadzea možda bio redak primer saradnje između boljševičke i menjševičke frakcije SDLP-a, da je Josif Staljin možda bio barem tangencijalno umešan u ubistvo svog bivšeg izdavača i književnog mentora. Prema Montefioreu,[13]

Nasleđe[uredi | uredi izvor]

Spomenik Čavčavadzeu (levo) i Akakiju Cereteliju (desno) ispred prve Gimnazije u Tbilisiju
Grobnica Ilije Čavčavadzea u panteonu Mtacminda.

Kao rezultat Čavčavadzeove smrti, gruzijske socijaldemokrate, posebno menjševici, počeli su da dobijaju značajnu moć i podršku među gruzijskim narodom. Na kraju, nakon privremenog povlačenja Rusije iz Zakavkazja, gruzijski menjševici su odlučili da ožive gruzijsku državnost i proglasili su nezavisnost 26. maja 1918. Posle sovjetske invazije na Gruziju i aneksije nacije u Sovjetski Savez 1921. godine, Čavčavadze je za gruzijske nacionaliste postao simbol gruzijske slobode i nacionalnog oslobođenja.

1987. godine, Čavčavadze je zvanično kanonizovan od strane Gruzijske pravoslavne i apostolske crkve kao „Sveti Ilija Pravednik“.[6]

U oktobru 1987. godine sovjetski disidentski intelektualci su osnovali Društvo Ilije Čavčavadze, organizaciju koja je promovisala gruzijski kulturni preporod i političku autonomiju.

Godine 1989, tokom antisovjetskih protesta u Tbilisiju, pesme, romani i politička uverenja princa Ilije Čavčavadzea postali su pokretačka snaga gruzijske borbe za nezavisnost.

Ideja nacionalnog preporoda, koju je Čavčavadze propovedao i zagovarao u raznim gruzijskim društvima tokom svog života, dobila je zamah 1990. godine. Mihail Sakašvili je 2002. godine stvorio stranku Ujedinjeni nacionalni pokret koja je preuzela političko nasleđe Ilije Čavčavadzea i koja je odigrala glavnu ulogu u Revoluciji ruža 2003. kojom je svrgnut proruski predsednik Eduard Ševarnadze.

Stiven Kinzer je 1998. pisao o široko rasprostranjenom divljenju Čavčavadzea širom političkog spektra: „Danas levičari u Gruziji prihvataju Čavčavadzea zbog njegove mržnje prema nepravdi, centristi ga vole zbog njegovog nenasilnog humanizma, a desničarski nacionalisti su usvojili njegov slogan "Domovina, jezik, vera.“

Objavljeni radovi[uredi | uredi izvor]

  • Gruzijska poezija: Rustaveli do Galaktiona: dvojezična antologija. Prevodi Lin Kofin, uz asistenciju Gia Jokhadze, sa uvodom Dodone Kizirije. Slavica, Blumington, Indijana, 2013.
  • Georgische Dichter. Preveo i sastavio Arthur Leist, Drezden-Lajpcig, 1887 (Pesme Ilije Čavčavadzea i drugih gruzijskih pesnika, na nemačkom)
  • Pustinjak princa Ilije Čavčavadze. Prevela sa gruzijskog Mardžori Vardrop, London: Bernard Kuarič, 1895.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Kinzer, Stephen (7. 5. 1998). „Saguramo Journal; On the Tallest Pedestal, a Man for All Georgians”. The New York Times. 
  2. ^ Kekelia, Tatia (2015). „Building Georgian national identity”. Ur.: Agadjanian, Alexander; Jödicke, Ansgar; van der Zweerde, Evert. Religion, Nation and Democracy in the South Caucasus. Routledge. str. 123. 
  3. ^ Chkhartishvili 2013, str. 192.
  4. ^ Chkhartishvili 2013, str. 195.
  5. ^ „Martyr Ilia Chavchavadze of Georgia”. Orthodox Church in America. 
  6. ^ a b v „Martyr Ilia Chavchavadze of Georgia”. Orthodox Church in America. 
  7. ^ Simon Sebag Montefiore, "Young Stalin," page 57.
  8. ^ David Marshal Lang, History of Modern Georgia, p. 176.
  9. ^ Jones, Stephen F. (2005). Socialism in Georgian Colors: The European Road to Social Democracy, 1883-1917. Harvard University Press. str. 221. ISBN 9780674019027. „Bolshevik unpopularity in Georgia was in part due to the widely held suspicion that they had been behind the murder of Ilia Chavchavadze in August 1907.” 
  10. ^ Conquest, Robert (1991). Stalin: breaker of nationsNeophodna slobodna registracija. Viking. str. 42. ISBN 9780670840892. „...the Bolsheviks were suspects in the (still obscure) murder of Prince Chavchavadze, father of the Georgian cultural renaissance, on 28 August 1907: he had spoken out strongly against the revolutionary left.” 
  11. ^ a b Geifman, Anna (1995). Thou Shalt Kill: Revolutionary Terrorism in Russia, 1894-1917. Princeton University Press. str. 95–96. ISBN 9780691025490. 
  12. ^ Radu, Michael (2006). Dilemmas of Democracy and Dictatorship: Place, Time and Ideology in Global Perspective. Transaction Publishers. str. 42. ISBN 9781412821711. „...Ilia Chavchavadze, murdered by the Bolsheviks in 1907.” 
  13. ^ Simon Sebag Montefiore, "Young Stalin," page 179.

 

Literataura[uredi | uredi izvor]

  • Baron de Baie: Au nord de la chaine du Caucase souvenirs d'une mission", Paris, 1899 (in French)
  • Baron de Baie: Tiflis souvenirs d'une mission, Paris, 1900 (in French)
  • Companjen, Françoise J., "Between Tradition and Modernity". Amsterdam 2004, pp. 167–171 (in English)
  • Leist, Arthur: Das georgische Volk, Dresden, 1903 (in German)
  • Lehman-Haupt, C.F. : Reisen und Forschungen, Berlin, 1910, pp. 106–111 (in German)
  • Reisner, Oliver: The Tergdaleulebi: Founders of Georgian National Identity. In: Ladislaus Löb, István Petrovics, György E. Szonyi (eds.): Forms of Identity: Definitions and Changes. Attila Jozsef University, Szeged 1994, pp. 125–37
  • Wardrop, Oliver The Kingdom of Georgia, London, 1888, pp. 150–152

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Илија_Чавчавадзе&oldid=27695289”