Kupola na steni

Koordinate: 31° 46′ 41″ S; 35° 14′ 07″ I / 31.7780° S; 35.2354° I / 31.7780; 35.2354
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Kupola na steni
arap. قبة الصخرة
qubbat aṣ-ṣaẖra
Kupola na steni, Stari deo Jerusalima
Kupola na steni na karti Izraela
Kupola na steni
Kupola na steni
Lokacija na mapi Izraela
Osnovne informacije
LokacijaJerusalim, Izrael
Koordinate31° 46′ 41″ S; 35° 14′ 07″ I / 31.7780° S; 35.2354° I / 31.7780; 35.2354
Religijaislam
Grana/tradicijaIslamsko svetilište
DržavaDržava Palestina, Palestina
UpravaJordansko ministarstvo za vakufe
Arhitektonski opis
Stil arhitektureislamski, omejadski, abasidski, osmanski
Glavni graditeljAbd el Malik ibn Marvan
Osnivanjeobnova: dograđena 820, obnavljana 1020, 1545—1566, 1721—1722, 1817, 1874—1875, 1959—1962, 1993.
Početak izgradnje688–692. n. e.[1]
Specifikacije
Visina20 m
Broj kupola1

Kupola na steni (arapski: قبة الصخرة qubbat aṣ-ṣaẖra, hebrejski: כיפת הסלע Kippat ha-Sela) je islamsko svetilište smešteno na Hramovnoj gori u Starom gradu Jerusalimu. Prvobitno je dovršena 691–692. godine po nalogu Omejadskog halife Abd el Malika tokom druge fitne (islamskog građanskog rata) na mestu Drugog jevrejskog hrama, uništenog tokom rimske opsade Jerusalima 70. godine. Prvobitna kupola se srušila 1015. godine, a obnovljena je 1022—1023. Kupola na steni je u osnovi jedno od najstarijih postojećih građevina islamske arhitekture.[2]

Njena arhitektura i mozaici bili su rađeni po uzoru na obližnje vizantijske crkve i palate,[3] mada je njen spoljni izgled značajno promenjen u osmanskom i zatim u modernom periodu, pre svega dodavanjem pozlaćenog krova, 1959—1961. i ponovo 1993. Na osmougaonu osnovu građevine možda je uticala vizantijska crkva trona Marijinog (poznata i pod nazivom Katisma na grčkom i al Kadizmi na arapskom), sagrađena između 451. i 458. na putu između Jerusalima i Vitlejema.[3]

Kamen temeljac, nad kojim je sagrađena Kupola na steni, ima izuzetan značaj u Avramskim religijama kao mesto sa kojeg je Bog stvorio svet i prvog čoveka, Adama.[4] Takođe se veruje da je ovo mesto na kome je Avram pokušao da žrtvuje svog sina Isaka, i kao mesto na kome se manifestuje Božja prisutnost više nego na bilo kom drugom mestu, ka kome se Jevreji okreću tokom molitve. Veliki značaj ovog mesta za muslimane potiče iz tradicija koje ga povezuju sa stvaranjem sveta i verovanja da je Noćno putovanje poslanika Muhameda prema nebu počelo sa stene u središtu građevine.[5][6][7]

Kao jedne od lokacija Svetske baštine Uneska, nazvana je „najprepoznatljivijom znamenitošću Jerusalima“,[8] zajedno sa dve obližnje građevine Starog grada, zapadnim zidom i „rotondom“ u crkvi Svetog groba.[9] To je najranija arheološki atestirana verska građevina koju je sagradio muslimanski vladar, a na natpisima zgrade nalaze se najraniji epigrafski natpisi islama i proroka Muhameda. Natpisi su se pokazali kao prekretnica, jer su kasnije postali uobičajena karakteristika u islamskim strukturama i gotovo uvek spominju Muhameda. Kupola na steni ostaje „jedinstveni spomenik islamske kulture u gotovo svim aspektima“, uključujući i „umetničko delo i kao kulturni i pobožni dokument“, prema istoričaru Olegu Grabaru.

Opis[uredi | uredi izvor]

Osnovna struktura[uredi | uredi izvor]

Presek Kupole (štampa iz 1887, po prvim detaljnim crtežima Kupole, napravio Frederik Katervud 1833)[10]

Struktura je u osnovi osmougaona. U njenom središtu je prekrivena kupolom, prečnika približno 20 metara, postavljenom na uzdignutom kružnom tamburu na 16 nosača (4 stupca i 12 stubova).

Ova centralna struktura okružena je osmostranom arkadom od 24 stupca i stubova.[11] Osmougaona arkada i unutrašnji kružni tambur stvaraju unutrašnji ambulatorijum koji okružuje svetu stenu.

Spoljni zidovi su takođe oktagonalni. Svaki od njih ima približno 18 m u širini i 11 m u visini. Spoljni i unutrašnji oktagon stvaraju drugi, spoljni ambulatorijum koji okružuje unutrašnji.

I kružni tambur i spoljni zidovi sadrže mnogo prozora.

Unutrašnja dekoracija[uredi | uredi izvor]

Unutrašnjost kupole raskošno je ukrašena mozaikom, fajansom i mermerom, od kojih je veći deo dodat nekoliko vekova nakon završetka izgradnje. Sadrži i kuranske natpise.

Posvećeni natpis Kufskim pismom postavljen oko kupole sadrži datum za koji se veruje da je godina kad je kupola originalno dovršena, 72. po Hidžri (691/2), dok je ime prvog halife graditelja Kupole, al Malika izbrisano i zamenjeno imenom Abasidskog halife El-Mamuna (vladao 813–833) tokom čije vladavine je došlo do obnove građevine.

Spoljna dekoracija[uredi | uredi izvor]

Sura Jasin („Srce Kur'ana”) je ispisana preko gornjeg dela sa pločicama, a naručio ju je u 16. veku Sulejman Veličanstveni.[12] Iznad ovoga je napisana 17. sura Al-Isra, koja govori o Noćnom putovanju poslanika Muhameda na nebo.

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Unutrašnjost kupole
    Unutrašnjost kupole
  • Sama Kupola
    Sama Kupola
  • Ornamenti i natpisi unutar Kupole
    Ornamenti i natpisi unutar Kupole
  • Detalj
    Detalj
  • Kamen Temeljac unutar Kupole
    Kamen Temeljac unutar Kupole
  • Panorama Hramovne gore, na kojoj se vide džamija El Aksa i Kupola na steni, sa Maslinove gore]]
    Panorama Hramovne gore, na kojoj se vide džamija El Aksa i Kupola na steni, sa Maslinove gore]]
  • Stereo kartica Kupole na steni (kraj 19. veka)
    Stereo kartica Kupole na steni (kraj 19. veka)
  • Detalj spolja
    Detalj spolja
  • Unutrašnji zidovi Kupole na steni, sud sa cvetnim motivima i krunom
    Unutrašnji zidovi Kupole na steni, sud sa cvetnim motivima i krunom
  • Po kišnom danu
    Po kišnom danu

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Gil, Moshe (1997). A History of Palestine, 634–1099. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-59984-9. 
  2. ^ Slavik, Diane (2001). Cities through Time: Daily Life in Ancient and Modern JerusalemNeophodna slobodna registracija. Geneva, Illinois: Runestone Press. str. 60. ISBN 978-0-8225-3218-7. 
  3. ^ a b Avner, Rina (2010). „The Dome of the Rock in light of the development of concentric martyria in Jerusalem” (PDF). Muqarnas. Volume 27: An Annual on the Visual Cultures of the Islamic World. Leiden: Brill. str. 31–50 [43–44]. ISBN 978-900418511-1. JSTOR 25769691. Arhivirano iz originala (PDF) 25. 03. 2017. g. Pristupljeno 08. 02. 2020. 
  4. ^ Carol Delaney, Abraham on Trial: The Social Legacy of Biblical Myth, Princeton University Press 2000, pp. 120.
  5. ^ M. Anwarul Islam and Zaid F. Al-hamad (2007). „The Dome of the Rock: Origin of its octagonal plan”. Palestine Exploration Quarterly. 139 (2): 109—128. 
  6. ^ Rabbat, Nasser (1989). „The meaning of the Umayyad Dome of the Rock”. Muqarnas. 6: 12—21. 
  7. ^ „Kupola nad stijenom - Jeruzalem | TANJA BEN HAIM MARČETIĆ” (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2024-02-02. 
  8. ^ Goldberg, Jeffrey (29. 1. 2001). „Arafat's Gift”. The New Yorker. Pristupljeno 11. 7. 2015. 
  9. ^ „UNESCO World Heritage”. 
  10. ^ „Drawings of Islamic Buildings: Dome of the Rock, Jerusalem.”. Victoria and Albert Museum. Arhivirano iz originala 8. 2. 2020. g. „Sve do 1833. godine Kupola na steni nije bila izmerena niti skicirana; prema rečima Viktora fon Hagena, 'nijedan arhitekta nikada nije nacrtao njenu arhitekturu, niti je ijedan antikvar odredio njen unutrašnji dizajn...' Međutim 13. novembra te godine, Frederik Katervud se maskirao u egipatskog oficira i u pratnji egipatskog sluge 's velikom hrabrošću i sigurnošću', ušao je u građevinu noseći svoj pribor za crtanje... 'Tokom šest nedelja, nastavio sam da istražujem svaki detalj džamije i njenih odaja' Stoga, Katervud je izvršio prvu kompletnu analizu Kupole na steni, i time napravio put za mnoge druge umetnike u narednim godinama, poput Vilijama Harvija, Ernesta Ričmonda i Karla Fridriha Hajnriha Vernera.” 
  11. ^ The Dome of the Rock. Glass Steel and Stone. Arhivirano 2013-05-11 na sajtu Wayback Machine
  12. ^ Palestine: Masjid al-Aqsa:The Dome of the Rock, at IslamicLandmarks.com, accessed 18 February 2019

Цитирана дела[uredi | uredi izvor]

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Kupola na steni na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Купола_на_стени&oldid=27732044”