Mrdak
| Mrdak | |
|---|---|
| Država | Zeta u doba Balšića Zeta u doba Crnojevića |
| Osnivač | Brajilo Maričić Krunoslav |
| Posljednji vladar | Mrdak Lužanin |
| Nacionalnost | Srbi, Crnogorci |
| Vjera | pravoslavna |
Bratstvo Mrdak je staro pleme iz Crne Gore, danas prezime. Matično područje bratstva je Zatarje, na teritoriji današnje crnogorske opštine Pljevlja. Prema procenama sajta Forebears iz 2014. godine, približno 1.152 osobe nose ovo prezime u svetu. Po podacima tog sajta, Mrdaka ima najviše u Crnoj Gori (889), Srbiji (179) i Sjedinjenim Državama (38). Pored ovih država, Mrdaka ima i u drugim zemljama: Hrvatskoj, Švajcarskoj, Australiji itd.[1] U Crnoj Gori, Mrdaka najviše ima u Pljevljima, Bijelom Polju i Podgorici.
Tradicionalno su po veroispovesti pravoslavci i slave kao porodičnog sveca svetog Nikolu Mirlikijskog. Nacionalno se izjašnjavaju kao Crnogorci ili Srbi.
Predanje o poreklu
[uredi | uredi izvor]Mrdaci su bratstvo iz Crne Gore. Bratstva u Crnoj Gori baštine stara prezimena koja se prenose sa kolena na koleno, što je zabeležio i Vuk Karadžić[2]. Osim toga, većina bratstava iz Crne Gore i plemena su po narodnim usmenim predanjima plemenitaškog i junačkog roda koja se prenose kao sveto slovo i po zapisanim rodoslovima.[3]
Međutim, Mrdaci nemaju jedinstveno predanje o svom poreklu. Iako imaju nekoliko verzija, jedna se posebno istakla po bogatstvu likova, događaja i vremenskom okviru koji obuhvata (1371-1689). Tu legendu je sačuvao od zaborava Rade Šorov Mrdak iz Nikšića (1920-1998), koju je objavio u svojoj knjizi bratstvo Mrdak – Mrdaković. Rade Šorov Mrdak je legendu čuo od svoga oca Mihaila Šora Mrdaka (1862-1942), sina Mijata Todora Mrdaka (1829-1907) iz sela Trešnjice, u okolini današnjeg mosta na Đurđevića Tari. Mijat Mrdak se doselio u Nikšić 1875. godine[4].
Prema toj legendi, rodonačelnik bratstva je srednjevekovni srpski vlastelin Brajilo Maričić Krunoslav, sin Brnje Maričića, koji je osnovao Brnjak u Raškoj. Imao je brata Branila koji se prozvao Kastriot i od koga su Kastrioti[5]. O Brajilu se prema legendi zna da je Brajilo bio učesnik Maričke bitke i da je ime Brajilo zamenio sa Mrdak, odnosno, da se prozvao Mrdak po tursko-arapskoj reči merdek, što znači barjak, barjaktar. Mrdak je poginuo u Kosovskoj bitki 1389.godine boreći se u odredu Ivana I Kastriote.
Mrdakovi sinovi, radi očuvanja uspomene na svog hrabrog oca, za svoje porodično ime uzimaju ime Mrdak i sele se u Albaniju gde ratuju zajedno sa Đurađom Kastriotom Skenderbegom protiv Turaka[6]. Jednom prilikom, Mrdaci su u Albaniji presreli odred Turaka i uništili ga. Pošto Turci nisu uspeli da uhvate Mrdake, oni, da bi im doskočili, rašire vest da su Mrdaci učestvovali u zaveri protiv Kastriota. Mrdaci su zbog toga bili primorani da se u dva ogranka odsele u Zetu za vreme Balšića. Jedan ogranak odlazi u Kuče gde se prozivaju Radevići, dok se drugi ogranak naseljava u pleme Lužane, u mesto Sretnja, dolini reke Zete. Legenda kaže da su Mrdaci u Lužane stigli sa svojim zetom Bijelim Pavlom[7]. Naime, prema legendi Mrdaci su prijateljovali preko odiva sa albanskim plemenima iz Dukađina - Krasnićima i Gašanima. Jedan od tih Dukađinaca nekakav Leka, oženio se nekom Mrdakovom i legenda kaže da su neki od njih postali Bjelopavlići. Legenda kazuje da su Mrdaci u to vreme potpadali pod papski zakon i bili katolici, ali da su slavili pravoslavni Božić[8].
Posle razure Mrdaka u Lužanima, jedan deo Mrdaka se seli u Brskut, iz Brskuta u Pelev Brijeg, a odatle u Kuče , kod svojih rođaka Radevića i stapaju se sa njima. Drugi deo Mrdaka seli se iz Lužana u Hercegovinu na planinu Goliju, mesto Đed, gde će se prozvati prvo Višnjići, pa Đedovići, Ćeranići, Golijani i Mrdakovići. Ovaj ogranak Mrdaka promenio je slavu da slave sv. Jovana. Poslednja porodica Mrdaka iz Lužana u mestu Jelenak iselila se u Liku[9].
Pokret Mrdaka iz Kuča za Moraču, odnosno za Rovca i Vraneš, desio se po priči u vreme Selima I Hrabrog. Prvi predak Mrdaka posle koga Mrdaci prate u kontinuitetu liniju svojih otaca je Manojlo, koji je imao sinove Rada i Živka. Iza Rada je ostao Petar Radević Mrdak. Petar je bio oženjen Marom (Mrdom) Bulatović iz Morače. Imao je sinove Jovana i Peja. Peja su ubili bjelopoljski Turci iz osvete kada je bio dečak. Mara Bulatović je uspela da spase drugog sina Jovana. Kada je bila na samrti rekla mu je da je njegovo pravo prezime Mrdak i ispričala mu je predanje o Brajilu Maričiću Mrdaku. Jovan je uzeo svoje staro prezime Mrdak, a odbacio prezime Radević. Imao je četiri sina od koga vode poreklo svi Mrdaci, a to su: Petar, Pavle, Todor i Manojlo (Mića)[10]. Petar Radević Mrdak se preselio u dolinu Vraneš u 16. veku. Njegovi unuci učestvuju u borbama Kuča protiv Turaka u uskočkoj četi.
Mrdaci se iz Vraneške doline naseljavaju u Premćane. U Premćanima, Mrdaci su doživeli veliko stradanje od Turaka krajem 17. veka, pretpostavlja se 1689. godine. Posle tog događaja, Mrdaci su napustili Premćane i počeli da se raseljavaju po celom Zatarju, Sandžaku i drugim krajevima. Jedini trag svog bitisanja u Premćanima, Mrdaci su ostavili u imenu toponima Mrdačka kosa koji i danas postoji.
Druge verzije o poreklu bratstva Mrdak
[uredi | uredi izvor]Osim navedene legende, u bratstvu Mrdak zabeležene su i druge verzije o poreklu Mrdaka. Najbrojnije su one koje ukazuju na poreklo iz Kuča. Postoji nekoliko priča o poreklu Mrdaka iz Kuča[11].
Prva priča kazuje da Mrdaci potiču od popa Ivana i da su Mrdaci u najbližem srodstvu sa bratstvom Ivanovića, koje prema ovoj priči, vodi poreklo od popa Ivana koji se prezivao Drekalović.
Po drugoj priči, Mrdaci potiču od potomka Vojvode Drekale, odnosno od njegovog unuka Čeja, sina Ilikova, a sina Čejovog Rada čiji su potomci Radevići od kojih potiču Mrdaci.
Obe priče govore da je bratstvo Mrdak iz Kuča (Brskuta), preko Rovaca doselilo u Vraneš, a zatim u Zatarje.
Pored ove dve priče, zabeleženo je i predanje da Mrdaci potiču od Nenada Gojkova Mrnjačevića.
Prema pisanju istoričara Andrije Luburića i Petra Mrkonjića, Mrdaci su svrstani u pleme Drobnjaci.[12]
Genetička genealogija i Mrdaci
[uredi | uredi izvor]U evidenciji Srpskog DNK projekta registrovano je da su Mrdaci testirali Y hromozom koji se prenosi po muškoj liniji. Analiza Y hromozoma pokazuje da Mrdaci pripadaju haplogrupi G2, ogranku P303 L497>L42>YSC33. Ogranak P303 L497>L42>YSC33 nastao je u Evropi pre 10-12 hiljada godina. Najveća koncentracija ovog evropskog ogranka je u švajcarskim Alpima, Austriji, oblasti Rajne i severne Italije. Prema arheološkim i istorijskim izvorima, vezuje se za Rete, Etrurce i Kelte. Kelti su došli na Balkan 280. godine pre nove ere u vojnom pohodu na Staru Grčku, gde su se zadržali narednih 400-500 godina pod tim etničkim imenom. Prema toj analizi Mrdaci su rod starobalkanskog porekla,[13] najverovatnije keltskog.[14]
Poznati Mrdaci u istoriji
[uredi | uredi izvor]- Sekule-Mušo Mrdak
- Vojvoda Novak
- Mrdak Lužanin
- Brajilo Mrdak
- Hajduk Petar Mrdak
Vidi još
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ https://forebears.io/sh/surnames/mrdak
- ^ MONTENEGRINA - digitalna biblioteka crnogorske kulture i nasljedja
- ^ Dušan Ičević, Crnogorska nacija, Forum za etničke odnose, Beograd 2015, str. 246
- ^ Istorijski zapisi, knjiga II, sveska 3-4, septembar-oktobar 1948, Cetinje, str. 216.
- ^ Rade Mrdak–Kolibar, Bratstvo Mrdak – Mrdaković, Predanje o postanku i razvoju,Podgorica 2001.godine, str. 27 i 98.
- ^ Rade Mrdak–Kolibar, Bratstvo Mrdak – Mrdaković, Predanje o postanku i razvoju,Podgorica 2001.godine, str. 20. i 21.
- ^ Rade Mrdak–Kolibar, Bratstvo Mrdak – Mrdaković, Predanje o postanku i razvoju,Podgorica 2001.godine, str. 34.
- ^ Rade Mrdak–Kolibar, Bratstvo Mrdak – Mrdaković, Predanje o postanku i razvoju,Podgorica 2001.godine, str. 47.
- ^ Rade Mrdak–Kolibar, Bratstvo Mrdak – Mrdaković, Predanje o postanku i razvoju,Podgorica 2001.godine, str. 38,39. i 40.
- ^ Rade Mrdak–Kolibar, Bratstvo Mrdak – Mrdaković, Predanje o postanku i razvoju,Podgorica 2001.godine, str. 46,76. i 77.
- ^ Rade Mrdak–Kolibar, Bratstvo Mrdak – Mrdaković, Predanje o postanku i razvoju, Podgorica 2001.godine, str. 52. i 53.
- ^ Andrija Luburić, Drobnjaci pleme u Hercegovini, prošlost i etnička uloga u našem narodu, Beograd, 1929, Petar Mrkonjić, Srednje Polimlje i Potarje u novopazarskom sandžaku, antropogeografska ispitivanja, Beograd, str. 253.
- ^ „Rodovi starobalkanskog porekla u Crnoj Gori - Poreklo”. Arhivirano iz originala 05. 08. 2020. g. Pristupljeno 25. 01. 2020.
- ^ Y-DNK haplogrupa G - Poreklo