Narodna biblioteka „Ilija M. Petrović” Požarevac

Narodna biblioteka „Ilija M. Petrović” Požarevac

Osnivanje	1847.
Lokacija	Požarevac Srbija
Adresa	Drinska 2
Veb-sajt	http://www.nbpo.rs/

Narodna biblioteka „Ilija M. Petrović” Požarevac je samostalna ustanova kulture osnovana 1847. godine, koja za svoj rad odgovara osnivaču SO Grada Požarevca, Matičnoj biblioteci – Narodnoj biblioteci Srbije i Ministarstvu kulture i informisanja Republike Srbije. Narodna biblioteka „Ilija M. Petrović“ Požarevac je matična biblioteka za Braničevski okrug.

Istorija

Čitalište požarevačko (1847 – 1869)

Podstaknuti otvaranjem prvog čitališta u Beogradu 1846. godine, Požarevljani su nastojali iste godine da otvore Čitalište u Požarevcu. Načelstvo Okruga požarevačkog je 30. aprila 1846. je izvestilo Popečiteljstvo preosveštenija, na čijem čelu se tada nalazio Jovan Sterija Popović, kako su službenici požarevačke opštine osnovali društvo radi otvaranja Čitališta u Požarevcu. Sastavili su i potrebna Pravila i dostavili Ministarstvu prosvete na odobrenje. Nakon što je Ministarstvo prosvete Pravila pregledalo i stavilo izvesne primedbe, 11. maja 1846. godine, dostavilo ih je Ministarstvu unutrašnjih poslova, sa preporukom da se rad društva odobri, tj. čitalište otvori. Iako su Požarevljani dobili saglasnost za otvaranje Čitališta već početkom maja 1846. godine, ipak se to nije dogodilo te godine. Po svoj prilici u toku te godine formirano je samo Društvo i izvršene sve pripreme za otvaranje Čitališta. Čitalište u Požarevcu je zvanično osnovano na Savindan 14. (27.) januara 1847. godine.

O samom početku rada Čitališta pisale su pored „Srpskih novina” i „Novine Čitališta beogradskog”. U Čitalištu su se uglavnom čitale novine (sve srpske i neke nemačke) i, vodile su se rasprave oko organizovanja pomoći gladnima ili postradalima od požara. Kada su pitanju prvi članovi Čitališta, pretpostavlja se da je većina njih bila na spisku prenumeranata za knjigu „Sveta Gora” Dimitrija Avramovića. Među njima je najistaknutiji Mojsej Živojnović, pisar Načelstva okruga požarevačkog, jedan od osnivača Čitališta, rodom iz Pančeva, koji se bavio pozorišnom umetnošću i književnošću. Tu se nalaze i sledeće značajne ličnosti tog vremena: Josif Stefanović, prota požarevački, koji je i činodejstvovao pri otvaranju Čitališta 1847. godine, Kosta Janković, pomoćnik Načelstva, Obretko Tomić, kaznačej okruga požarevačkog, Dimitrije Stefanović, Stojan Savić i Kosta S. Protić, praktikanti Okruga požarevačkog, Mijailo Nikolić, trgovac, Sava Stokoć, predsednik Opštine, Mita Kostić, član primiritelnog suda i Jovan Đorđević, praktikant primiritelnog suda. Na spisku prenumeranata je i Živan Kovačević, upravitelj „Posleno – trgovačke škole”.

Da bi došlo do sredstava za kupovinu novina, časopisa i knjiga Čitalište je deo prihoda ostvarivalo organizovanjem balova, zabava uoči Nove godine. O radu Čitališta raspravljalo se na godišnjim skupovima. Prvi godišnji skup održan je 30. decembra 1847. godine. Okružni načelnik Dobrosav Zdravković je sam pomogao Čitalište, što je podstaklo i druge članove da slično učine. Posle Božića, prota Josif Stefanović je održao predavanje o značaju Čitališta. U to vreme se poboljšava materijalni položaj Čitališta, koje je poklonilo čak 6 knjiga Čitalištu u Beogradu. Početkom 1850. godine, usled neurednog plaćanja članarine, potpuno prestaje sa radom o čemu svedoče „Novine srbske” iz tog perioda.

Novi pisani tragovi o obnavljanju Čitališta vezuju se za 60-e godine XIX veka na osnovu nekoliko tužbi protiv članova koji ne plaćaju članski ulog, iz 1862. i 1863. I pored teškoća sa novcem Čitalište je nalazilo sredstva da se pretplaćuje na knjige. Tako je Čitalište bilo pretplaćeno na knjigu „Osveta i sudbina ili Dragomir župan trebinski” od Evstatija Mihajlovića 1865. godine. S obzirom na to da je imalo besplatne prostorije u opštinskoj sudnici Čitalište je još malo životarilo do 1868. god. kada je potpuno prestalo sa radom.

Čitaonica i knjižnica (1870 – 1918)

Posle naredbe Ministarstva prosvete 1868. godine, da se otvaraju čitaonice po varošima i selima Srbije, i u Požarevcu je bivše Čitalište obnovilo svoj rad pod imenom Čitaonica, na Savindan, 14. januara 1869. godine. Za predsednika Čitaonice izabran je Aleksandar Nikolajević, trgovac, za blagajnika Stojan Pavlović, duvandžija (deda Milene Pavlović-Barili), a za delovođu Mihajlo Kocić, predsednik požarevačke opštine, koji o tom događaju piše Đuri Jakšiću.

Za dalji rad Čitaonice vezan je i rad Pevačkog društva, koje je osnovano 1870. godine. Požarevačko pevačko društvo nastalo je iz privatne Pevačke škole, koju je otvorio Romuald Luke, učitelj pevanja u Požarevačkoj gimnaziji. Čitaonica i Pevačko društvo nastavili su organizovanje kulturnih programa i zabava uoči Nove godine, radi ostvarenja prihoda za knjige i nameštaj. S obzirom da je Pevačko društvo organizovalo slične programe kao i Čitaonica i finansijski je bolje stajalo, uprava Čitaonice je nastojala da se ujedini sa Pevačkim društvom 1871. godine. Do ujedinjenja ipak nije došlo u to vreme jer se tome protivio horovođa Romuald Luke, plašeći se da će mu hor biti umanjen.

Čitaonica je držala u 1874. godini 20 naslova raznih novina i 280 knjiga. Imala je jednu mapu Evrope i 17 raznih slika. Te godine Srećko Aleksić je otvorio prvu štampariju u Požarevcu.

Za vreme Srpsko-turskih ratova 1876–1878. rad Čitaonice je prekinut, a nakon toga se spaja sa Pevačkim društvom 1879. godine. Pevačko-čitaoničko društvo nastavlja da organizuje zabave i tako 1880. godine nabavlja nov nameštaj. Društvo je, takođe, organizovalo i razne humanitarne akcije. Od spajanja sa Pevačkim društvom pa do 1882. godine, Čitaonica se nalazila u Matinoj kafani. Ova kafana nalazila se na uglu današnjih ulica Stari korzo i dr Voje Dulića, na mestu gde je kasnije sazidan hotel „Srpska kruna”. Od 1885. godine Čitaonica se ponovo nalazi u opštinskoj zgradi u kojoj se danas nalazi Viša tehnička škola, koju je projektovao Nikola Pašić.

Jedno kratko vreme Čitaonica se nalazila u dućanu, gde je kasnije sazidan bioskop „Morava” 1901. godine a kasnije se preselila u dućan gde je posle dugo bila štamparija Đorđa Naumovića. Posle osnivanja novih kulturno-umetničkih društava dobila je konkurenciju i zapala u tešku materijalnu situaciju te je 1911. godine prestala na kratko sa radom. Krajem te godine list „Građanin” 22. decembra objavljuje da je Čitaonica sa knjižnicom obnovljena „sa malo više garancije” pod nazivom Građanska kasina. Ona se nalazila u kući Žike Ilića, advokata, prekoputa „Ksenofona”. Čitaonica je tada imala 120 članova, a za članove nove uprave izabrani su Milan Stojadinović, advokat, Nikola Stojanović, knjižar i dr.

Pored osnovne delatnosti Čitaonica je nastojala da se poveže i sa drugim udruženjima u gradu kao što su Trgovačka omladina, Žensko društvo, Kolo srpskih sestara u Požarevcu. Građanska kasina je 1912. godine sa drugim društvima bila organizator izleta do Ljubičeva i Malog Crnića.

Balkanski ratovi 1912-1913. godine dovode do prekida rada kako Čitaonice tako i svih ostalih društava.

Prvi svetski rat je Čitaonicu zatekao u zgradi kafane „Vojnik”. Njen poslednji knjižničar bio je profesor Božidar Đorđević, a poslednji blagajnik Nikola Stojanović, knjižar. U jesen 1915. godine Nemci su okupirali požarevački kraj a zatim ga 1916. godine prepustili Bugarima. Iz Čitaonice su Bugari odneli sve vrednije knjige za Sofiju a ostatak uništili, tako da je oslobođenje Čitaonica dočekala potpuno ispražnjena. Pre dolaska Bugara Čitaonica je imala oko 2000 knjiga, sva godišta Letopisa Matice srpske 1825-1914, Glasnike Srpskog učenog društva, Glas i Spomenik SAN, kao i sve knjige koje je izdalo Društvo Sv. Save.

Građanska čitaonica i knjižnica (1919-1945)

Po završetku Prvog svetskog rata obnovljen je i rad Čitaonice koja u periodu od 1919. do 1930. godine nosi naziv Građanska čitaonica i kasina. Rad Čitaonice svodio se na organizovanje kulturno-zabavnog života u vidu raznih predavanja, posela, izleta. Sav prihod je išao za kupovinu novina, časopisa i knjiga, bez kojih je, u toku rata, Čitaonica ostala. Zbog teške finansijske situacije Čitaonica se selila iz kafane u kafanu. Odmah po osnivanju Čitaonica je bila smeštena u kafani „Braničevo” do 1. jula 1919. godine. Nakon toga, seli se u u hotel „Srpska kruna” kod hotelijera Ksenofona Mandića, gde je besplatno koristila prostor do 1921. godine. Posle kraćeg boravka u kafani Pere Filipovića, Čitaonica je ponovo u hotelu „Srpska kruna”, čiji je zakupac bio Ljudevit Rac. U ovom hotelu Čitaonica je konačno dobila posebne prostorije 1924. godine i rešila pitanje smeštaja na duži period. Poslednji put, pre Drugog svetskog rata, Čitaonica se preselila u lokal, čiji je vlasnik bio Dimitrije Mita Savić, deda narodnog heroja Božidara Dimitrijevića Kozice. U tom lokalu ostaje u periodu od 1926. do 1945. godine. Danas se na tom mestu nalazi kafana „Karpati”.

Nakon smeštaja i nabavke osnovnog nameštaja prvi zadatak uprave bio je rad na formiranju biblioteke. Na osnovu poklona građana formirana je skromna biblioteka sa oko 400 knjiga. Na poslovima prikupljanja knjiga preko poziva u lokalnom listu „Građanin” naročito se angažovao Radivoje Pejić, knjižničar i jedan od osnivača Narodnog univerziteta 1926. godine pri Građanskoj čitaonici i kasini. S obzirom da je finansijska pomoć državne uprave bila nedovoljna, organizovane su akcije prikupljanja dobrovoljnih priloga u knjigama i novcu. Poklonom i delimično kupovinom, u periodu od 1926. godine do 30. aprila 1939. godine prikupljene su 2.462 knjige. Većina privatnih biblioteka poklonjena je Čitaonici.

U ovom periodu počinje i bibliotečka obrada knjiga. inventarisanje i izrada kataloga po strukama. Čitaonica je bila pretplaćena na veliki broj listova i časopisa jer su i sami članovi pretplaćivali Čitaonicu na listove i časopise. Među brojnim naslovima periodike koju je Čitaonica primala u periodu od 1919. do 1941. godine nalaze se: Agrarna misao, Balkan, Bratstvo, Glas profesorskog društva, Žena i svet, Zastava, Ilustrovani list, Jadranska straža, Južni pregled, Mali žurnal, Naš list, Otadžbina, Politika, Srpski književni glasni, Srpsko Kosovo, Težak, Učitelj i dr.

Godine 1926, u okviru Čitaonice, osnovan je Narodni univerzitet. Čitaonica postaje kulturni centar gde se održavaju predavanja iz književnosti, istorije, medicine, veterine i drugih oblasti. Predavači su bili profesori požarevačkih srednjih škola, lekari kao i profesori Beogradskog univerziteta: prof. Jovan Đorđević, prof. Vladimir Ćorović, prof. dr Nikola Vulić i mnogi drugi.

Za vreme Drugog svetskog rata 1941-1945. Građanska čitaonica i knjižnica bila je smeštena u kući Dimitrija Mite Savića. Po rečima Mihaila Miladinovića u nju je navraćao Božidar Dimitrijević Kozica i tu održavao tajne sastanke sa svojim drugovima. Posle oslobođenja zemlje Mita Savić je poklonio Čitaonici 116 knjiga koje su pripadale Božidaru Dimitrijeviću Kozici.

Narodna biblioteka (1945 – 1977)

Posle završetka Drugog svetskog rata, 18. novembra 1945. godine na inicijativu Gradskog kulturno-prosvetnog odbora, uprava Čitaonice saziva skupštinu svojih članova na kojoj se bira nova uprava, a ustanova dobija novo ime Gradska narodna čitaonica i knjižnica. Zalaganjem novog predsednika Vojislava Živkovića, Čitaonica i knjižnica dobijaju prostorije u zgradi Gradskog narodnog odbora (zgrada stare Opštine). Knjižnica raspolaže sa 5.000 knjiga, uglavnom, domaćih i nešto stranih. Organizovano je svečano otvaranje 20. januara 1946. g. uz prisustvo predstavnika vlasti, članova i prijatelja ove ustanove.

Kako se Gradska narodna biblioteka, koja od maja 1949. godine nosi taj naziv, dalje razvijala i uvećavala svoj knjižni fond, dve prostorije u zgradi Gradskog narodnog odbora postale su neadekvatne i sputavale su dalji napredak Biblioteke. Tek 1951. godine Biblioteci je dodeljen prostor u ulici Voje Dulića u kome je ona ostala sve do 1972. godine. Presudan trenutak za Biblioteku predstavlja odluka SO Požarevac od 28. decembra 1971. godine da se biblioteci daju na trajno korišćenje prizemne i spratne prostorije nekadašnje zgrade Pošte. Te godine biblioteka prelazi na finansiranje iz budžeta Gradskog narodnog odbora. Formiran je i prvi Savet biblioteke. Početkom 1955. godine Gradska narodna biblioteka u Požarevcu proglašena je za centralnu za opštine Smederevo, Petrovac, Veliko Gradište, Kučevo i Žagubicu.

Već od 1953. godine Biblioteka usvaja sistem UDK (univerzalne decimalne klasifikacije) radi jedinstvenog načina obrade knjiga i ulaska Biblioteke u jedinstven bibliotečki sistem. Godine 1961. Biblioteka je proglašena matičnom za Opštinu Požarevac, a od 1974. godine regionalnom. U saradnji sa Opštinom otvoreno je šest seoskih biblioteka u Dubravici, Drmnu, Rečici, Kličevcu, Trnjanu i Lučici.

Aktivnosti biblioteke uključuju organizaciju književnih večeri, izložbi slika i knjiga, muzičkih i poetskih večeri, predavanja, susreta sa poznatim piscima, pisanja nagradnih temata i obeležavanja svih značajnih jubileja i godišnjica. Među piscima koji su bili gosti Biblioteke nalaze se Ivo Andrić, Desanka Maksimović, Mira Alečković, Dušan Kostić, Tanasije Mladenović, Milorad Panić Surep, Žak Konfino, Milan Đoković, Nikola Drenovac, Mirko Petrović i mnogi drugi.

Posle 125 godina od osnivanja i seljakanja, septembra 1972. godine Biblioteka, najzad, dobija zgradu Pošte u okviru Okružnog zdanja gde se i danas nalazi. Tim povodom Biblioteci je dodeljena nagrada grada Požarevca „15. oktobar” za natprosečne rezultate postignute u obrazovanju i širenju kulture naroda u impozantnom vremenskom razdoblju od 125 godina. Pored novog prostora Biblioteka je 1974. godine dobila sadašnje ime „Ilija M. Petrović”. Među brojnim priznanjima za svoj dugogodišnji rad Biblioteka je dobila i Oktobarsku povelju grada Požarevca 1977. godine.

Narodna biblioteka u Požarevcu (1978 – danas)

Biblioteka je 1978. godine integrisana u Centar za kulturu Požarevac. Takav status Biblioteke ostaje do početka 1987. godine, a od 1. aprila 1987. godine Biblioteka se po novoj transformaciji formira kao delatnost u okviru Centra za kulturu. Tada je njenom nazivu vraćen atribut „narodna” tako da pun naziv glasi: Centar za kulturu – Narodna biblioteka „Ilija M. Petrović” Požarevac. Biblioteci je pripojena biblioteka dotadašnjeg Radničkog univerziteta u Kostolcu (od tada Odeljenje Biblioteke u Kostolcu). Pored ovog Odeljenja Biblioteka je te godine imala i 9 knjižnica u seoskim naseljima. U tom periodu Biblioteka u Požarevcu ima sledeća odeljenja: pozajmno odeljenje za odrasle, pozajmno odeljenje za decu, odeljenje stručne obrade, zavičajno odeljenje i odeljenje matične službe.

Biblioteka 1981. godine dobija Surepovu nagradu – najveću nagradu u bibliotekarstvu. Tri godine kasnije, Blaženka Lekić, knjižničar i nekadašnji vršilac dužnosti upravnika, za izuzetan doprinos razvoju bibliotečke delatnosti dobija, takođe, Surepovu nagradu.

Novo poglavlje u razvoju Narodna biblioteka „Ilija M. Petrović” započinje 1994. godine, kada je, shodno Zakonu o bibliotečkoj delatnosti, postala samostalna ustanova i izašla iz sastava Centra za kulturu. Istovremeno je, rešenjem ministra za kulturu, postala Matična biblioteka Braničevskog okruga.

Izvori i literatura

1. Arhivska građa Narodne biblioteke “Ilija M. Petrović“ Požarevac
2. Budimović, Vlastimir: Istorija srpskih štamparija, Beograd, 1912.
3. Vladimirović, Mladen: 5 vekova pisane reči, Požarevac, Požarevac, 1965.
4. Vujić, Joakim: Putešestvije po Serbiji, Prva knjiga, Beograd, 1901.
5. Durković–Jakšić, Ljubomir: Istorija srpskih biblioteka, 1800-1850.,Beograd, 1963.
6. Jakšić, Đura: Prepiska, Beograd, 1978.
7. Karadžić, Vuk Stefanović: Prepiska III (1826-1828), Beograd, 1989.
8. Kovijanić, Gavrilo: Tragom Čitališta u Srbiji, Beograd, 1968.
9. Kostić, Milan dr: Đura Jakšić – njegov boravak i rad u Požarevcu, Požarevac, 1963.
10. Miladinović, Mihailo J.: Istorijat škola i drugih kulturnih ustanova u Požarevcu (rukopis)
11. Narodna biblioteka u Požarevcu: 1847-1987, (autori Mihailo Miladinović, Mladen Vladimirović, Miroljub Manojlović i Miodrag Ničić), Požarevac, 1987.
12. Novaković, Stojan: Biblijografija za noviju književnost 1741-1867., Beograd, 1869.
13. Pirh, Oto Dubislav: Putovanje po Srbiji u godini 1829., Beograd, 1900.
14. Stamatović, Desanka: Čitališta u Srbiji u XIX veku, Beograd, 1984.
15. Crkva Pokrova Presvete Bogorodice u Beogradu, Beograd, 1983.
16. Narodna biblioteka „Ilija M. Petrović“ Požarevac 1847-2007, Požarevac, 2007.

Spoljašnje veze

• Zvanična prezentacija