Operacija Čagalj

Operacija Čagalj, poznata u Hrvatskoj pod imenom Operacija Lipanjske zore, je naziv za etničko čišćenje srpskog stanovništva u dolini reke Neretve od strane hrvatskih ratnih jedinica u Bosni i Hercegovini HVO i HOS kao i regularnih vojnih jedinica Republike Hrvatske. Ovom akcijom progona srpskog stanovništva je komandovao hrvatski general Janko Bobetko (komandant tzv. Južnog bojišta) i u njoj je učestvovalo preko 6.000 hrvatskih vojnika. S tim da je učestvovala i jedna jedinica muslimanskih dobrovoljaca. Ovom zločinačkom akcijom je oko 45.000 Srba prognano iz svog zavičaja. Uništene su pravoslavne svetinje, kao što su manastir Žitomislić, saborna crkva Svete Trojice u Mostaru, crkva sa spomen-kosturnicom u Prebilovcima, gde su bile kosti prebilovačkih mučenika iz 1941. godine.

Tužilaštvo Bosne i Hercegovine, kao i tužilaštva Republike Hrvatske i Haškog Tribunala nikada nisu procesuirale zločince koji su učestvovali u ovom etničkom čišćenju doline Neretve.

Situacija u dolini Neretve

Neretva je reka koja protiče kroz Hercegovinu i Dalmaciju. Izvire kod planine Zelengore, prema granici sa Crnom Gorom i uliva se u Jadransko more, kod Metkovića. Na svom putu ka ušću Neretva protiče kroz Konjic, Jablanicu, Mostar, Čapljinu, Počitelj, Metković i Opuzen. Najveći grad na Neretvi je Mostar.

Na Neretvi je izgrađeno više hidrocentrala.

Najveće pritoke Neretve su Rama, Trebižat, Buna i Bregava. Dužina reke je 225 km, od čega 203 km u Hercegovini. Neretva teče kroz Dinaride. Poslednjih 30 km ove reke se pretvaraju u aluvijalnu deltu, pre nego što se ulije u Jadransko more.

Srpsko stanovništvo na ovom području je domicilno, odnosno obitava više stoljeća.

Na reci Neretvi u toku Drugog svetskog rata došlo je do velikih sukoba partizanskih jedinica koje su bile okruženju ustaša, italijanskih i nemačkih ratnih jedinica u proleće 1943. godine.

Još u jesen 1991. kada su se jedinice JNA počele povlačiti iz SR Slovenije i SR Hrvatske, u kojoj se vodio žestoki sukob krajiških Srba i hrvatskih paravojnih snaga, neke od tih jedinica došle su u Mostar i okolna mesta. Već tada je hrvatsko stanovništvo u dolini Neretve, kao i u čitavoj zapadnoj Hercegovini bilo naoružano sa lakim pešadijskim naoružanjem, koje su ilegalno dobijali preko stranke HDZ.

Takođe, 18. novembra 1991. Hrvati u Bosni i Hercegovini su proglasili hrvatsku republiku Herceg-Bosnu, u čiji sastav su ušla i mesta iz doline Neretve. Cilj hercegovačkih Hrvata je bio etnički očistiti srpsko stanovništvo iz tih krajeva, te uništiti i sve tragove viševekovnog postojanja Srba na tom području a kasnije i pripajanje Republici Hrvatskoj, čime bi se ostvario san iz Drugog svetskog rata, a to je NDH.

U Posušju 3. januara 1992. godine dolazi do formiranja Glavnog štaba HOS-a (Hrvatskih Odbrambenih Snaga). Rat u Mostaru zvanično počinje 3. aprila 1992. nakon jedne diverzije hrvatskih paravojnika sa cisternom nafte JNA na autobuskom stajalištu, prekoputa kasarne JNA "Sjeverni logor". Par dana kasnije dolazi do otvorenih sukoba HOS-a i JNA. Vrlo brzo došlo je i do formiranja još jedne paravojne formacije bosansko-hercegovačkih Hrvata, a to je HVO (Hrvatsko Vijeće Odbrane), na inicijativu Mate Bobana, predsjednika HRHB. Petar Zelenika je tako postao komandant "odbrane" Mostara.

Tok operacije

Mapa operacije

Dana 7. juna 1992. hrvatski general Janko Bobetko izdaje naređenje svojim jedinicama (oko 6.000 vojnika) da napadnu srpske položaje, što je učinjeno probojem fronta u Ševaš Polju, a srpske snage se povlače prema Domanovićima i Gubavici. U sljedećem naletu hrvatske snage okupiraju Prebilovce i Klepce, tako da je u selu Hotonj došlo do spajanja severnih i južnih jedinica hrvatskih snaga. A pored njih osvojena su i sela: Tasovčići, Kuline, Grlići, Loznica i dr.

Dana 8. juna 1992. hrvatske snage ulaze u Čapljinu i okupiraju je. Dok je prvi put granatirana pravoslavna saborna crkva Svete Trojice u Mostaru. Primirje je potrajalo 3 dana, a već 11. juna 1992. kreću nove akcije u kojima hrvatske snage okupiraju zapadne delove Mostara: Kruševo, brdo Hum i Orlovac. Zatim je zauzeta kasarna JNA "Južni logor", kao i naselja Jasenica, Rodoč i fabrika aluminijuma. Tokom 12. i 13. juna 1992. hrvatske snage nastavljaju sa napredovanjem, tako u njihove ruke pada područje Stoca, a 4 dana kasnije i selo Ošanjići.

Čitav Mostar pada pod kontrolu HOS-a 15. juna, kao i sela Blagaj i Buna. Tada je pravoslavna crkva i zapaljena iznutra od pripadnika HOS-a. Dana 21. juna 1992. hrvatske snage su zarobile nekoliko oficira JNA koje su odveli u logore. Naredna četiri dana hrvatske snage su kapitalizovale osvajanjem Podveležja, Vrapčića, Merdžan Glave, što je ostalo kao granica između MH Federacije i Republike Srpske do Dejtonskog sporazuma.

Ratni zločini

Hrvatske snage (HOS, HVO i Vojska Rep. Hrvatske) su tokom ove operacije Čagalj počinile brojne zločine nad srpskim stanovništvom u ovom delu Hercegovine. Tu se pre svega misli na ubistva sledećih lica:

Selo Tasovčići (7. juna 1992):

1. Milan Misita zvani Pota, 48 godina.
2. Ilija Misita zvani Pundo, 64 godine.
3. Vojko Iljačić zvani Majstor, 71 godine
4. Đurđa Reljić, 50 godina.
5. Vukašin Reljić, 18 godina.
6. Branko Bekan, 50 godina, ubijen s leđa.
7. Đoko Đonlaga, 18 godina, ubijen s leđa.
8. Danica Bulut, ubijena na šljunkari.
9. Stana Došen,
10. Cvija Draško, 85 godina.
11. Soka Prelo, 82 godine.

Selo Prebilovci (7. juna 1992):

1. Gospava Dragić zvana Goša, 87, zaklana u svojoj kući.
2. Draginja Medić zvana Draga, 62, zaklana u svojoj kući.

Selo Hodbine (juna 1992):

1. Rajka Glavaš, 45, silovana pa ubijena.
2. Koja Glavaš, 70, silovana pa ubijena.

Selo Gabela (juna 1992):

1. Milan Vulić,
2. Nikola Vulić
3. Nedeljka Golo, 61 godina.
4. Zoran Nikolić.

Selo Kozice (juna 1992):

1. Saveta Šakota, 71 godina.

Selo Grabovina (juna 1992):

1. Milica Zurovac.

Selo Klepci (7. juna 1992):

1. Simana Ćukteraš (r. Slijepčević), 68 godina, zaklana u svojoj kući.

Selo Potkosa (7. juna 1992):

1. Ljačić Bosa, 64 godine, zaklana u svojoj kući.

Selo Rečice (juna 1992):

1. Radoslavka Ždralić, 60, zaklana u svojoj kući.
2. Draginja Mrkić, ubijena i spaljena u kući.
3. Zorka Mrkić, 92 godine.
4. Mileva Šakota.

Selo Domanovići (juna 1992):

1. Branko Bekan, ubijen na Muminovači.
2. Rajko Bulitović,
3. Novica Reljić.

Grad Čapljina (juna 1992):

1. Nevenka Elezović, ubijena u svom stanu.
2. Slavojka Elezović, ubijena na Kravici.
3. Boro Ivković,
4. Predrag Mitrović,
5. Divna Pudar, 31 godina.
6. Draženko Tripić,
7. Sreten Tripić.

Selo Opilčići (juna 1992):

1. Drago Iljačić,
2. Nevenka Iljačić.

Nalogodavci i organizatori

Operaciju Čagalj isplanirali su vodeći oficiri hrvatske vojske u sadejstvu sa komandantima paravojski hercegovačkih Hrvata.

1. Janko Bobetko, general hrvatske vojske i komandant "Južnog bojišta".
2. Slobodan Praljak, načelnik Generalštaba HOS-a u Hercegovini.
3. Petar Zelenika, komandant "Odbrane" Mostara.
4. Jasmin Jaganjac, zamenik Petra Zelenike.
5. Damir Krstičević, komandant hrvatske 4. gardijske brigade "Tigrovi".
6. Mladen Naletilić - Tuta, komandant kaznene bojne HVO iz Širokog Brijega.

Zločinci

Hrvatske ratne jedinice koje su učestvovali u etničkom čišćenju Neretve juna 1992. godine, tokom operacije Čagalj su sljedeće:

1. 4. gardijska brigada hrvatske vojske "Tigrovi"
2. 156. brigada hrvatske vojske
3. Kažnjenički bataljon HVO-a,
4. "Poskok" bataljon HVO-a Široki Brijeg
5. Diverzantski odred HVO-a iz Čitluka,
6. Brigada "Knez Domagoj" Čapljina
7. Dobrovoljačka pukovnija Kralj Tomislav
8. Bataljon HVO-a: Stolac, Neum, Ljubuški i Čitluk
9. Jedinica HVO-a Ravno,
10. Bataljon hrvatrske vojske iz Imotskog
11. Bataljon i dverzantski vod HVO-a Grude
12. 1. bataljon mostarskog HVO-a Bijelo Polje
13. 2. bataljon mostarskog HVO-a Rudnik
14. 3. bataljon mostarskog HVO-a Cim
15. Protivoklopna jedinica 156. brigade HV-a.

Imena poznatih izvršioca ovih zločina:

1. Miro Hrastić, zvani Caro, iz Ljubuškog, komandant Vojne policije HOS-a u Čapljini
2. Mirsad N. Muminović, zvani Tadija, iz sela Strug, šef policije za civilna pitanja u Čapljini
3. Zdenko Jakić, zvani Pipa,
4. Boškailo Fikret,
5. Mirza Kudra,
6. Kudra, zvani "Ugra",
7. Jozo Vegar.

Posledice

Nakon rata i Dejtonskog sporazuma 1995. godine, sva sela u ovim područjima oko Mostara, Čapljine, Stoca… pripala su MH Federaciji. U njih se vratio jako mali broj predratnih stanovnika. U Prebilovce se vratilo samo 30-ak porodica. Razlog tome je pre svega velika nesigurnost, jer srpske povratnike napadaju "nepoznata lica" i uništavaju im imovinu, a policija se ne trudi da ih pronađe, još manje da ih izvede pred sud.

Udruženje Srba iz Hercegovine je pokrenulo inicijativu za obnovu hrama u Prebilovcima, kao mesto srpskog vaskrsenja.

Suđenja i optužnice

Hrvatsko i bosansko-hercegovačko, kao i haško tužilaštvo nikada nisu procesuirali zločinačku operaciju "Čagalj", kao i druge brojne zločine nad srpskim narodom u Bosni i Hercegovini 1990-ih godina, iako postoji obimana dokumentacija o tome. Često se navodi licemeran razlog da "nema političke volje".

Spoljašnje veze

• Čagalj 1992