Prva mašićka buna
| Prva mašićka buna | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
| Sukobljene strane | |||||||
 Srpski pobunjenici |
 Osmansko carstvo | ||||||
| Komandanti i vođe | |||||||
| nepoznato |
Ali-paša Vidajić Hasan-paša Alipašić | ||||||
| U buni su učestvovali samo stanovnici sela Mašići. | |||||||
Prva mašićka buna je bila srpska pobuna protiv turske vlasti u Bosanskom pašaluku, koja se desila 1806. godine u selu Mašići u okolini Gradiške[1] Pojedini istoričari povezuju je s početkom djelovanja Jovana Jančića-Sarajlije, pa se zbog toga u nekim izvori poistovjećuje sa Jančićevom bunom, koja je izbila 1809. godine.[2]
Prva mašićka buna predstavlja prvi ustanak srpskog stanovništva protiv Osmanskog carstva, na prostoru Bosanske Krajine. Iako je buna veoma brzo ugušena, a njene vođe ili pobijene ili protjerane, ovaj događaj ujedno označava početak sve češćih buna, koje će na kraju prerasti u Bosansko-hercegovački ustanak.
Istorijska podloga[uredi | uredi izvor]
Nakon podizanja Prvog srpskog ustanka u Smederevskom sandžaku, vođa ustanka Đorđe Petrović Karađorđe je preko svojih ljudi u Slavoniji namjeravao da podigne bunu u Bosanskoj Krajini, da bi preko nje stupio u kontakt sa francuskim generalom Marmonom, koji je u to vrijeme zauzeo Vojnu krajinu. Karađorđevi ljudi nisu uspjeli da sprovedu ovaj plan u djelo, a pored toga narod Bosanske Krajine je bio veoma siromašan i živio je u velikoj materijalnoj oskudici, bez bilo kakvih oružanih sredstava kojima bi mogao da ratuje i pruži bilo kakav otpor Turcima. Uprkos takvom stanju, tokom 1906. godine ipak je podignuta buna u selu Mašići, koje je ujedno bilo i jedino selo pod Kozarom koje se diglo na ustanak protiv Turaka, s obzirom da je bilo u boljem materijalnom položaju od okolnih sela kao i to da je bilo najveće selo u okruženju, ali i zbog činjenice da je planina Kozara pružala pogodno utočište u slučaju neuspjeha. Selo se takođe nalazilo u blizini rijeke Save i granice sa Austrijom, što je ustanicima pružalo mogućnost prelaska u Austriju u slučaju neuspjeha ustanka.[3]
Podizanje bune[uredi | uredi izvor]
Uprkos siromašnom stanju stanovništva pod Kozarom, tokom 1806. godine u selu Mašići, najvećem selu u ovoj regiji, izbija prva buna srpskog narod, na prostorima Bosne i Hercegovine protiv Osmanskog carstva. Iako se na ustanak diglo samo jedno selo, ubrzo se proširila vijest širom Bosanske Krajine o ustanicima. Nakon poraza turske vojske, na Mišaru, avgusta 1806, bosanski begovat je bio spreman da izvrši odmazdu nad Srbima u Bosanskoj Krajini. Age i begovi iz Bosanske Krajine su brojno prepolovljeni, od 1.000, koliko ih je je otišlo na Mišar, preko Drine se vratilo tek 500.[4] Brojčano nadjačani i sa malo oružja, Mašićani su ubrzo bili poraženi. Jedan dio je izginuo u borbama, jedan pobjegao u planinu Kozaru, dok su najgore prošli oni koji su živi pohvatani. Oni su bili pogubljeni nabijanjem na kolac. U neposrednoj blizini Banja Luke 17 zarobljenih Srba nabijeno je na kočeve i pod stražom ostavljeno da umre u mukama.[1] Među uhvaćenima su bili sveštenik i seoski knez sa 16 mašićkih težaka. Oni koji su preživjeli i sakrili se na Kozari, nakon kratkog vremena prešli su Savu i u blizini Nove Gradiške osnovali novu naseobinu kojoj su dali ime Mašići.[3]
Razmimoilaženja[uredi | uredi izvor]
Postoje različiti izvori koji govore o Prvoj mašićkoj buni i koji se razmimoilaze u činjenicama u vezi ove bune. Jedan dio istoričara zastupa tezu da se Prva mašićka buna odigrala 1906. godine i da predstavlja uvod u buduće ustanke i potonju Jančićevu bunu, dok druga grupa istoričara zastupa tezu da su Prva mašićka buna i Jančićeva buna zapravo isti događaj. Istoričar Đorđe Mikić navodi kako je teško sa sigurnošću utvrditi da li se ova buna koju navodi Stojan Bijelić zaista desila 1806. ili neke druge godine, i da li je ona zaista vezana za početak organizovanja ustanka kojemu je vođa bio Jovan Jančić. Milorad Ekmečić navodi da je 1806. godine izbio veći broj manjih buna u Bosanskoj krajini koje je Jovan Jančić spremajući ustanak nastojao da usmjeri u jednu maticu.[2] Takođe, Ekmečić navodi da je Jančićeva buna spremana dvije, a prema nekim izvorima, i tri godine. Shodno tome, Mašićka buna koju navodi Stojan Bijelić mogla bi se uklopiti u početak djelovanja Jovana Jančića.[5]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Napomene[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Milošević, str. 3.
- ^ a b „Jančićeva buna”. Istorijska biblioteka. Pristupljeno 19. 7. 2017.
- ^ a b Bijelić 1933, str. 5.
- ^ Antić; Kecmanović 2016, str. 91.
- ^ Ekmečić 2008.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Milošević, Borivoje. „Srpsko sveštenstvo i oslobodilački pokreti Srba u Bosni u posljednjem vijeku turske uprave”. Filozofski fakultet Banja Luka.
- Bijelić, Stojan (1933). „Mašićka buna”. Vrbaske novine. 107.
- Antić; Kecmanović, Čedomir; Nenad (2016). „Istorija Republike Srpske”: 517.
- Ekmečić, Milorad (2008). Dugo kretanja između klanja i oranja. Istorija Srba u Novom veku (1492-1992). Beograd.
