Stracimir Zavidović

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Stracimir Zavidović
Olovni pečat župana Stracimira (Narodni muzej u Beogradu).
Lični podaci
Puno imeStracimir Zavidović
Datum rođenjapre 1110. godine[1]
Mesto rođenjanepoznato, Raška
Datum smrtiposle 25. novembar 1189.[2]
Mesto smrtiMoravski Gradac, Raška
Porodica
Supružniknepoznato
Potomstvonepoznato
RoditeljiZavida
nepoznato
DinastijaZavidovići
nepoznato, prema nemačkim izvorima "knez" [3]
Period1168–1189.
PrethodnikDesa
NaslednikStefan Nemanja

Stracimir Zavidović, vladao oblastima oko Zapadne Morave (1163–(1166) 1168, 1169–?), živeo (? — posle 25. novembra 1189.

Bio je sin raškog vlastelina Zavide. Osnivač je grada-utvrđenja Gradca na mestu današnjeg Čačka gde je stolovao. Ktitor je Bogorodičinog manastira – Moravski gradac. Imao je tri brata: Tihomira, Miroslava i Stefana Nemanju.

Porodica i mladost[uredi | uredi izvor]

O Stracimirovom ranom životu nema podataka. Istraživanja o poreklu Stracimira su brojna, budući da je on bio rođeni brat osnivača dinastije Nemanjića. On je bio drugi sin Zavide. Identitet njegove majke nije poznat. Imao je trojicu braće: Tihomira, Miroslava i Stefana Nemanju. Godina rođenja Stracimira nije poznata. Međutim, iz Žitija Svetog Simeona od Svetog Save saznajemo da je Stefan Nemanja bio rođen 1113. godine. Tihomir je, dakle, morao biti rođen barem nekoliko godina ranije, budući da je bio stariji i od Miroslava. Razlike u godinama među braćom danas nisu poznate, a ne postoje ni likovne predstave Stracimira, koje bi donekle pomogle u proceni. Jovanka Kalić je smatrala da je Stracimir rođen pre 1110. godine.[4] Zavida je bio srodnik vladajuće raške dinastije Vukanovića.[5] Otac mu se u nemirnim vremenima druge decenije 12. veka u Raškoj, izazvanih borbama oko prestola, sklonio u Duklju. Zavida se sa Nemanjom kasnije vratio u Rašku.[6] Sa njima su došli i Tihomir, Stracimir i Miroslav. Tibor Živković je ovaj događaj hronološki smestio u tridesete godine 12. veka, mada danas postoje i drugačija mišljenja.

Uspon[uredi | uredi izvor]

Stefan Nemanja, Bogorodica Ljeviška

Porodica Zavide vratila se u Srbiju oko 1143. godine. Stariji letopisac beleži da je Stefan Nemanja po drugi put kršten u Raškoj kada je imao trideset godina.[4] Svakako se tada, ako ne i ranije, i Stracimir obreo u Raškoj. Redosled velikih župana Raške u 12. veku danas je poznat. Petorica vladara zasigurno su pripadala dinastiji Vukanovića: Vukan, Uroš I, Uroš II, Beloš i Desa. Za Zavidu se danas smatra da potiče od iste dinastije, ali se ne zna u kom srodstvu je bio sa vladarima raške porodice. Godina u kojoj je Stracimir stekao posede nije poznata. U utvrđivanju hronologije donekle može pomoći hronološki podaci iz žitija Stefana Nemanje. Srđan Pirivatrić je smatrao da je Stefan Nemanja svoje posede dobio između 1158/9. i 1167. godine.[1][7] U ovom periodu, ili nešto ranije, treba tražiti i godinu Stracimirovog uspona. Potvrdu ovakve pretpostavke nalazimo i u sticanju položaja njegovog mlađeg brata Miroslava. Izvorima je dobro potkrepljena pretpostavka da je Miroslav došao na vlast u Humu početkom 1160-tih godina. Miodrag Marković je detaljno obrazložio datiranje njegovog ktitorskog natpisa u crkvi Svetog Petra na Limu u 1161/1162. godinu.[8]. Upravo je to bilo vreme kada su se Zavidini sinovi uzdigli na političkoj sceni Raške.

Građanski rat[uredi | uredi izvor]

Nemanjin sukob sa braćom dovoljno je poznat istorijskoj nauci. Osnivač dinastije Nemanjića je kao udeoni knez vladao župama Toplica, Ibar, Rasina i Reke. Ukoliko se hronološki podaci Svetog Save uzmu kao ispravni, on je ovim zemljama upravljao tokom perioda vladavina župana Uroša II, Dese i Tihomira. U periodu između 1158. i 1165. godine došlo je do susreta Nemanje i vizantijskog cara Manojla I Komnina. Vizantijski car dodelio je Nemanji na upravu oblast Dubočicu (današnji Leskovac) i odlikovao ga "carskim snom".[9] Bio je to način vizantijskog cara da unese razdor među braćom, podržavši onoga ko je u tom trenutku imao najmanje legitimiteta da ponese velikožupansku titulu. Srđan Pirivatrić smešta početak kratkotrajne vladavine kneza Tihomira kao velikog župana u 1165. godinu. Istorijsko delo Jovana Kinama donosi informaciju da je u sastavu vizantijske vojske koja je 1166. godine krenula na Mađare, pod vođstvom Andronika Kontostefana, učestvovao i odred velikog župana Raške.

Povod za Nemanjin sukob sa braćom je, kako je dobro poznato, gradnja manastira Svetog Nikole u Kuršumliji i Presvete Bogorodice na ušću Kosanice u Toplicu. Bio je to izraz kojim je Nemanja pokazao svoje pretenzije nad velikožupanskom titulom. Time je on otvoreno osporio vlast svoga brata Tihomira. Miroslav Humski je prisustvovao sastanku na kome je Nemanja uhvaćen i zatvoren u pećini kraj Rasa. Zarobljeništvo nije trajalo dugo, budući da se pomoću pristalica Nemanja uspeo osloboditi i pokrenuti građanski rat protiv braće. Stracimir je, zajedno sa Miroslavom i Tihomirom, pobegao u Vizantiju. Tamo su braća dobila pomoć cara Manojla, koju je predvodio grčki vojskovođa Teodor Padijat.[10] Godina odsudne bitke kod Pantina različito je navođena. Jovanka Kalić smatrala je da je do nje došlo 1168. godine.[11] Tihomir je poginuo udavivši se u Sitnici, dok su se Miroslav i Stracimir povukli sa bojnog polja. Stefan Nemanja se izmirio sa braćom i ostavio ih na vlasti kao udeone vladare.

Stracimirova oblast[uredi | uredi izvor]

Oblast Stracimira Zavidovića u državi Stefana Nemanje

Jovanka Kalić osporava da se oblasti kojima su vladali Stracimir i Miroslav mogu nazvati udeonim kneževinama. Ona na prvom mestu ističe da Stracimira nisu nasledili njegovi sinovi, ukoliko ih je uopšte i imao, što je bila jedna od karakteristika udeonih kneževina. Ukoliko su iza Stracimira ostali sinovi, oni su se utopili u redove vlastele. Sa druge strane, Stracimir nije imao ni oblast čije su granice bile jasno određene. Stoga se Stracimirova i Miroslavljeva oblast pre treba smatrati delom otačastva njihovog oca, nego udeonom kneževinom.[12]

Oblast kneza Stracimira prostirala se u dolini Zapadne Morave, na krajnjem severu Nemanjine države. Smatra se da severna granica nije dodirivala reku Savu, već da se zaustavljala na planinskom lancu Rudnik-Suvobor-Maljen-Povlen. Mađari su posle 1190. godine često napadali ovaj prostor. Da li je u borbama učestvovao i Stracimir, nije poznato.[13] Na ovim prostorima Stracimir je podigao manastir Bogorodice Gradačke, u svojoj prestonici, Moravskom Gradcu (današnji Čačak).

Rat protiv Dubrovnika[uredi | uredi izvor]

Stracimir i Miroslav predvodili su dva srpska napada na Dubrovačku republiku, tokom 1184. i 1185. godine. Podatke o ovim borbama sačuvali su dubrovački arhivi. Bio je to prvi pokušaj srpske države da zauzme bogati trgovački grad. Miroslav Zavidović je prikupio kopnenu vojsku, ali Nemanjina braća nisu raspolagala dovoljnim brojem brodova. Dubrovačka talasokratija spasla je grad osvajanja. Do pomorske bitke Dubrovčana i Miroslavljeve flote došlo je kod sela Poljica, prekoputa ostrva Koločepa, 18. avgusta 1184. godine. Ona je završena potpunim porazom kneza Miroslava. Na isti način je ubrzo završila i flota kneza Stracimira, pri napadu na Korčulu. Korčula je po tradiciji pripadala humskom knezu Miroslavu. Mavro Orbin piše da je napad usledio pošto stanovnici ostrva nisu poštovali Miroslavljeva prava. Dubrovčani su pomogli Korčulane da spale srpske brodove, što je onemogućilo osvajanje ostrva. Potom su povedeni pregovori. Rat je obnovljen 1185. godine. Miroslav je predvodio kopneni napad na Dubrovnik. Dubrovački izvori beleže da je Miroslav vodio desetine hiljada vojnika, što ne može odgovarati istini. Iako je Miroslav spalio okolinu grada, gradske bedeme nije imao šanse probiti. Posle nedelju dana opsade, 7. jula 1185. godine, Miroslav je napustio okolinu Dubrovnika. Mirovni sporazum između Stefana Nemanje i Dubrovčana zaključen je sledeće godine.[14] Na sličan način doživeće neuspeh i napad kralja Uroša na Dubrovnik u 13. veku.[15]

Doček Fridriha Barbarose[uredi | uredi izvor]

Fridrih Barbarosa.

Stracimir Zavidović se ponovo sreće u istorijskim izvorima prilikom sastanka svetorimskog cara Fridriha I Hoenštaufena sa Stefanom Nemanjom u Nišu. Reč je o nauci dobro poznatom događaju, koji se desio prilikom prolaska vojske nemačkog cara koja se kretala ka Svetoj zemlji. Pad Jerusalima 1187. godine u ruke ajubidskog vladara Saladina, nakon uništenja jerusalimske vojske u bici kod Hitina, dovela je do izbijanja Trećeg krstaškog rata. U njemu su uzeli učešća najmoćniji monarsi tadašnje Evrope, poput Ričarda I Plantageneta, Filipa II Avgusta i Fridriha Barbarose. Krstaška armija nemačkog cara bila je najbrojnija i kretala se tzv. balkanskom rutom, kojom su prošli i učesnici Prvog krstaškog rata.[16] Anali Kelna beleže da je 25. decembra 1188. godine u Nirnberg došlo poslanstvo raškog velikog župana, koji su caru preneli želje svog gospodara da ugosti domaćina u gradu koji želi učiniti prestonicom svoga kraljevstva. Preko Ugarske, krstaška vojska dospela je na teritoriju današnje Srbije i, preko Beograda i Braničeva, pristigla u Niš. Do sastanka je došlo 27. jula 1189. godine.[17] Fridriha su dočekali Stefan Nemanja i Stracimir. Nakon razmene poklona, Nemanja je Fridrihu ponudio vojnu saradnju protiv vizantijskog cara Isaka II Anđela. Ansbert pominje da su Nemanja i Stracimir, zajedno sa njihovim trećim bratom Miroslavom (tertio fratre suo Mercilao) zauzeli "mačem i strelama" grad Niš i uzeli Vizantincima svu zemlju do Serdike (Sofije). Car je učtivo odbio Nemanjinu ponudu, ne želeći da se bespotrebno sukobljava sa hrišćanima.[18]

Potom su Stracimir i Nemanja izašli sa drugom ponudom. Ona je predviđala brak između ćerke Bertolda, markgrofa Istre i "vojvode Dalmacije, takođezvane Hrvatska ili Meranija" i sina njihovog brata Miroslava, kneza Zahumlja i Raške (comitis et principis Chelmenie etCrazzie), odnosno oblasti koje su se graničile sa Bertoldovim. Bertold od Andreksa se zakleo da će se njegova ćerka na dan Svetog Đorđa (24. april 1190) udati na Istri za Miroslavljevog sina "Tohua" (iuveni Tohu). Zauzvrat, Tohu je imao naslediti svog oca u Humu, sa čim su se Nemanja i Stracimir složili.[19] Bertold od Andeksa pripadao je porodici Vitelsbah, jednoj od najmoćnijih u carstvu. Njegove oblasti nalazile su se u susedstvu Nemanjinih. U tome je ležao i značaj ovog braka. Konstantin Jireček je identifikovao takozvanog sina Tohua sa Miroslavljevim sinom Toljenom. Majka mu je bila sestra bosanskog bana Kulina.[20]

Smrt[uredi | uredi izvor]

Tačna godina rođenja smrti Stracimira Zavidovića nije poznata. Poslednji put se pominje kao živ u pismu pape Klimenta III kojim preporučuje novog dubrovačkog nadbiskupa. Pismo je od 25. novembra 1189. godine, što znači da je Stracimir umro posle tog datuma.[2] Nisu poznati eventualni potomci kneza Stracimira, ukoliko ih je imao. Njegove oblasti uključene su u sastav Nemanjine države, dok su njegovi eventualni sinovi utopljeni u redove lokalne vlastele.[3]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Kalić 1993, str. 49
  2. ^ a b Kalić 1993, str. 54
  3. ^ a b Kalić 1993, str. 55
  4. ^ a b Kalić 1993, str. 48
  5. ^ Veselinović, Ljušić (2001), 34.
  6. ^ Pirivatrić 1991, str. 125–136
  7. ^ Pirivatrić 2011, str. 97–98
  8. ^ Marković 2012, str. 21–46
  9. ^ Pirivatrić 2011, str. 89–118
  10. ^ Pirivatrić 2009, str. 315
  11. ^ Kalić 1970, str. 193–204
  12. ^ Kalić 1993, str. 51–2
  13. ^ Kalić 1993, str. 56
  14. ^ Istorija srpskog naroda (1991), 253-254
  15. ^ Fejić 2008, str. 118
  16. ^ Gruse 2004, str. 235–242
  17. ^ Uzelac 2018, str. 145–151
  18. ^ Uzelac 2018, str. 163–164
  19. ^ Uzelac 2018, str. 165
  20. ^ Jireček 1959, str. 433–443

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Veselinović, Andrija; Ljušić, Radoš (2001). Srpske dinastije (1. izd.). Novi Sad: Platoneum.
  • Gruse, Rene (2004). Krstaška epopeja. Sremski Karlovci; Novi Sad : Izdavačka knjižarnica Zorana Stojanovića
  • Jireček, Konstantin (1959). "Toljen, sin kneza Miroslava Humskog". Zbornik Konstantina Jirečeka 1, 433-443.
  • Kalić, Jovanka (1970). "Srpsko-vizantijski sukob 1168. godine". Zbornik Filozofskog fakulteta Knj. 11, 1, 193-204
  • Kalić, Jovanka (1993). Srbija u doba kneza Stracimira. Zbornik "Bogorodica Gradačka u istoriji srpskog naroda". Narodni muzej u Čačku, Čačak.
  • Marković, Miodrag (2012). "O ktitorskom natpisu kneza Miroslava u crkvi Svetog Petra na Limu". Zograf : časopis za srednjovekovnu umetnost. Br. 36, 21-46
  • Pirivatrić, Srđan (1991). "Prilog hronologiji početka Nemanjine vlasti". Zbornik radova Vizantološkog instituta Br. 29/30, 125-136
  • Pirivatrić, Srđan (2009), Jedna pretpostavka o poreklu bugarskog cara Konstantina Asena Tiha, ZRVI 46, 313
  • Pirivatrić, Srđan (2011). "Manojlo I Komnin, "carski san" i "samodršci oblasti srpskog prestola". Zbornik radova Vizantološkog instituta God. 48, 89-118
  • Uzelac, Aleksandar (2018). Krstaši i Srbi. Beograd: Utopija.
  • Fejić, Nenad (2008). "Jedan pogled na ratove Dubrovnika". Istoriski časopis : organ Istoriskog instituta SAN, Knj. 56, 117-151
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Страцимир_Завидовић&oldid=27704108”