Teorija uma

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

U psihologiji, teorija uma se odnosi na sposobnost osobe da razume druge ljude tako što im pripisuje mentalna stanja, odnosno može da pretpostavi šta se dešava u njihovom umu. Ovo uključuje saznanje da se mentalna stanja drugih mogu razlikovati od sopstvenih stanja i da uključuju verovanja, želje, namere, emocije i misli.[1] Posedovanje funkcionalne teorije uma smatra se ključnim za uspeh u svakodnevnim ljudskim društvenim interakcijama. Ljudi koriste teoriju uma kada analiziraju, prosuđuju i zaključuju ponašanje drugih. Otkriće i razvoj teorije uma prvenstveno su došli iz studija sprovedenih na životinjama i bebama.[2] Faktori kao što su konzumiranje droga i alkohola, razvoj jezika, kašnjenja u kognitivnom razvoju, starost i kultura mogu uticati na sposobnost i kapacitet osobe da koristi teoriju uma.

Pretpostavlja se da su osobe sa smanjenim kapacitetom za korišćenje teorije uma osobe sa autizmom (iako je to sporno[traži se izvor]), anoreksijom nervozom, [3] šizofrenijom, disforijom, poremećajem pažnje i hiperaktivnošću,[4] zavisnošću od kokaina,[5] i oštećenjem mozga uzrokovanom neurotoksičnošću alkohola.[6] Deficiti povezani sa zavisnošću od opijata se anuliraju nakon duže apstinencije.[7] Imati teoriju uma je slično, ali nije identično posedovanju sposobnosti za empatiju[8] ili za saosećanje.

Teorija uma se razvija tokom detinjstva sa razvojem prefrontalnog korteksa.

Regioni mozga angažovani tokom teorije uma uključuju medijalni prefrontalni korteks i područje oko gornje temporalne brazde, a ponekad i amigdalu. Pacijenti sa lezijama frontalnog režnja ili temporoparijetalnog spoja nekada teoriju umnih zadataka smatraju teškom.

Mnogi istraživači se fokusiraju na razumevanje namere, pogleda, perspektive ili znanja od strane životinja. Studija je pokazala da orangutani i šimpanze razumeju razliku između slučajnih i namernih radnji. Vilijam Fild i Sju Sevidž-Rumbo veruju da su bonobi razvili teoriju uma.

Teorija uma se razlikuje od filozofije uma, koja govori o osnovnoj prirodi uma i procesima u mozgu koji su sa njom u vezi.

Definicija[uredi | uredi izvor]

Teorija uma je „teorija“ jer je ponašanje druge osobe, kao što su njene izjave i izrazi, ono što se direktno posmatra. Um i njegov sadržaj ne mogu se direktno posmatrati, pa se mora posredno zaključivati o postojanju i prirodi uma na osnovu izraza i izjava.[9] Pretpostavka da drugi imaju um naziva se teorijom uma jer svaki čovek može da promatra samo svoj um (putem introspekcije); niko nema direktan pristup umu drugog. Obično se pretpostavlja da drugi imaju um analogan našem; ova pretpostavka je zasnovana na recipročnoj društvenoj interakciji, kao što se zaključuje i o zajedničkoj pažnji,[2] funkcionalnoj upotrebi jezika[10] i razumevanju tuđih emocija i akcija.[11] Teorija uma omogućava da se drugima pripisuju misli, želje i namere, da se predvide ili objasne njihova dela i da se predpostavljaju njihove namere. Omogućava nam da shvatimo da mentalna stanja mogu biti uzrok ponašanja drugih i da se mogu koristiti za objašnjenje i predviđanje ponašanja drugih.[9] Sposobnost pripisivanja mentalnih stanja drugima i njihovo razumevanje kao uzroka ponašanja delimično podrazumeva da neko mora biti u stanju da zamisli um kao „generatora reprezentacija“.[12] Ako osoba nema zrelu teoriju uma, to može biti znak kognitivnog ili razvojnog oštećenja.

Teorija uma je urođena potencijalna sposobnost ljudi koja zahteva društveno i drugo iskustvo tokom mnogo godina za njen potpuni razvoj. Različiti ljudi mogu razviti manje ili više efikasne teorije uma. Neo-pijažeovske teorije kognitivnog razvoja tvrde da je teorija uma nusproizvod šire hiperkognitivne sposobnosti ljudskog uma da registruje, prati i predstavlja sopstveno funkcionisanje.[13]

Empatija — prepoznavanje i razumevanje stanja uma drugih, uključujući njihova verovanja, želje i posebno emocije — je srodan koncept. Empatija se često karakteriše kao sposobnost da se „uđe u tuđe cipele“. Nedavne neuro-etološke studije ponašanja životinja sugerišu da čak i glodari mogu pokazati empatične sposobnosti.[14] Dok je empatija poznata kao emocionalno uzimanje perspektive, teorija uma je definisana kao kognitivno uzimanje perspektive.[15]

Istraživanja o teoriji uma, kod ljudi i životinja, odraslih i dece, koji se normalno i atipično razvijaju, brzo su porasla u godinama nakon rada Premaka i Gaja Vudrafa iz 1978. pod nazivom „Da li šimpanza ima teoriju uma?“.[9] Socijalna neuronauka je takođe počela da se bavi ovom debatom tako što su posmatrani mozgovi ljudi dok obavljaju zadatke koji zahtevaju razumevanje namere, verovanja ili drugog mentalnog stanja kod drugih.

Operantni pristup teoriji uma se zasniva na istraživanju izvedenog relacionog odgovora i spada u teoriju relacionih okvira. Prema ovom gledištu, empatija i zauzimanje perspektive obuhvataju složen skup izvedenih relacionih sposobnosti zasnovanih na učenju da se razlikuje i verbalno reaguje na sve složenije odnose između sebe, drugih, mesta i vremena.[16][17][18]

Filozofski i psihološki koreni[uredi | uredi izvor]

Rasprave o teoriji uma imaju svoje korene u filozofskoj debati iz vremena Druge meditacije Renea Dekarta, koja je postavila temelje za razmatranju nauke o umu.

Dva suprotna pristupa u filozofskoj literaturi teoriji uma su teorija-teorija i teorija simulacije. Teoretičari prvog pristupa se zalažu za teoriju koja se razvija automatski i urođeno, iako se instancira kroz društvene interakcije.[19] Takođe je usko povezana sa percepcijom ličnosti i teorijom atribucije iz socijalne psihologije.

Ljudi antropomorfiziraju životinje, nežive predmete, pa čak i prirodne fenomene. Danijel Denet je ovu tendenciju opisao kao zauzimanje „namernog stava“ prema stvarima: pretpostavljamo da imaju namere koje će nam pomoći u predviđanju njihovog budućeg ponašanja.[20] Međutim, postoji važna razlika između zauzimanja „namernog stava“ prema nečemu i ulaska u „zajednički svet“. Zajednički svet se direktno percipira i njegovo postojanje strukturira samu stvarnost za onoga ko opaža.

Filozofski koreni teorije uma u teoriji relacionih okvira proizilaze iz kontekstualne psihologije koja se odnosi na proučavanje organizama koji su u interakciji sa istorijskim i trenutnim situacionim kontekstom. To je pristup zasnovan na kontekstualizmu, filozofiji u kojoj se svaki događaj tumači kao tekući čin neodvojiv od njegovog sadašnjeg i istorijskog konteksta. [21]

Refrence[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Apperly, Ian A.; Butterfill, Stephen A. (2009). „Do humans have two systems to track beliefs and belief-like states?”. Psychological Review. 116 (4): 953—970. PMID 19839692. doi:10.1037/a0016923. 
  2. ^ a b Baron-Cohen, Simon (1991). „Precursors to a theory of mind: Understanding attention in others”. Ur.: Whiten, Andrew. Natural theories of mind: evolution, development, and simulation of everyday mindreading. Oxford, UK Cambridge, Massachusetts: B. Blackwell. str. 233–251. ISBN 9780631171942. 
  3. ^ Bora, Emre; Köse, Sezen (2016-07-18). „Meta-analysis of theory of mind in anorexia nervosa and bulimia nervosa: A specific İmpairment of cognitive perspective taking in anorexia nervosa?”. International Journal of Eating Disorders. 49 (8): 739—740. ISSN 0276-3478. PMID 27425037. doi:10.1002/eat.22572. hdl:11343/291969. 
  4. ^ Korkmaz, Baris (maj 2011). „Theory of mind and neurodevelopmental disorders of childhood”. Pediatric Research. New York City: Springer Nature. 69 (5 Pt 2): 101R—8R. PMID 21289541. doi:10.1203/PDR.0b013e318212c177 Slobodan pristup. 
  5. ^ Sanvicente-Vieira, Breno; Kluwe-Schiavon, Bruno; Corcoran, Rhiannon; Grassi-Oliveira, Rodrigo (1. 3. 2017). „Theory of Mind Impairments in Women With Cocaine Addiction”. Journal of Studies on Alcohol and Drugs. New Brunswick, New Jersey: Rutgers University. 78 (2): 258—267. PMID 28317506. doi:10.15288/jsad.2017.78.258. 
  6. ^ Uekermann, Jennifer; Daum, Irene (maj 2008). „Social cognition in alcoholism: a link to prefrontal cortex dysfunction?”. Addiction. London, England: Wiley-Blackwell. 103 (5): 726—35. PMID 18412750. doi:10.1111/j.1360-0443.2008.02157.x. 
  7. ^ Yuan, Zhen; Ieong, Hada Fong-ha (2018). „Emotion recognition and its relation to prefrontal function and network in heroin plus nicotine dependence: A pilot study”. Neurophotonics. 5 (2): 025011. PMC 5993953 Slobodan pristup. PMID 29901032. doi:10.1117/1.NPh.5.2.025011. 
  8. ^ Völlm, Birgit A. (1. 1. 2006). „Neuronal correlates of theory of mind and empathy: A functional magnetic resonance imaging study in a nonverbal task”. NeuroImage (na jeziku: engleski). 29 (1): 90—98. ISSN 1053-8119. PMID 16122944. S2CID 6659365. doi:10.1016/j.neuroimage.2005.07.022. 
  9. ^ a b v Premack, David; Woodruff, Guy (decembar 1978). „Does the chimpanzee have a theory of mind?”. Behavioral and Brain Sciences. 1 (4): 515—526. doi:10.1017/S0140525X00076512 Slobodan pristup. 
  10. ^ Bruner, J. S. (1981).
  11. ^ Gordon, R. M. (1996).
  12. ^ Courtin, C. (2000). „The impact of sign language on the cognitive development of deaf children: The case of theories of mind”. Journal of Deaf Studies and Deaf Education. 5 (3): 266—276. PMID 15454505. doi:10.1093/deafed/5.3.266. 
  13. ^ Demetriou, A., Mouyi, A., & Spanoudis, G. (2010).
  14. ^ de Waal, Franz B.M. (2007), "Commiserating Mice" Scientific American, 24 June 2007
  15. ^ Hynes, Catherine A.; Baird, Abigail A.; Grafton, Scott T. (2006). „Differential role of the orbital frontal lobe in emotional versus cognitive perspective-taking”. Neuropsychologia. 44 (3): 374—383. PMID 16112148. S2CID 13159903. doi:10.1016/j.neuropsychologia.2005.06.011. 
  16. ^ Hayes, S. C., Barnes-Holmes, D., & Roche, B. (2001).
  17. ^ Rehfeldt, R. A., and Barnes-Holmes, Y., (2009).
  18. ^ McHugh, L. & Stewart, I. (2012).
  19. ^ Carruthers, P. (1996).
  20. ^ Dennett, D. (1987).
  21. ^ Fox, Eric. „Functional Contextualism”. Association for Contextual Behavioral Science. Pristupljeno 29. 3. 2014. 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Теорија_ума&oldid=26083983”