Teraformiranje

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Umetnički prikaz teraformiranja Marsa.

Teraformiranje je hipotetički proces prilagođavanja drugih nebeskih tela za ljudski život. Taj proces podrazumeva prilagođavanje atmosfere, temperature, površinske topografije i ostalih parametara sa ciljem formiranja nezagađane planetarne biosfere koja bi imala sve funkcije biosfere na Zemlji - odnosno da bude potpuno nastanjiva za ljudska bića.[1] Sama reč teraformiranje znači „preoblikovanje u Zemlju“.

Teraformiranje je predmet mnogih dela naučne fantastike, ali i aktuelnih naučnih istraživanja i debata.

Istorijat[uredi | uredi izvor]

Ova kovanica je prvi put upotrebljena 1949. godine, u romanu naučne fantastike „Siti Šok“ (engl. Seetee Shock) Džeka Vilijemsona. Dok je teraformiranje kao proces prvi put opisan u vizionarskom romanu „Poslednji i prvi ljudi“ Olafa Stejpldona 1930. godine, gde je opisano teraformiranje Venere.[2]

Američki astronom Karl Sejgan je 1961. godine u naučnom časopisu Sajens (engl. Science) pisao o mogućem teraformiranju Venere tako što bi joj se zasejavanjem otpornim vrstama algi pokušala smanjiti količina ugljen-dioksida u atmosferi, a time smanjiti efekat staklene bašte i samim tim i površinska temperatura. Sejgan se 1973. godine ponovo vratio na temu teraformiranja, ovog puta Marsa u poznatom naučnom časopisu Ikarus (engl. Icarus).

Mars je planeta koja je nasličnija Zemlji po uslovima koji vladaju na njegovoj površini tako da bi i proces teraformiranja ove planete izgledao kao prihvatljiviji i lakši nego kod drugih objekata. Zbog toga su kasnije mnogi pisci i naučnici bavili ovom idejom. Kim Stenli Robinson je napisao popularnu i izuzetnu detaljnu trilogiju romana o teraformiranju Marsa – Crveni Mars (1992), Zeleni Mars (1993) i Plavi Mars (1996), čiji naslovi sugerišu na faze teraformiranja kroz koje mora proći planeta do konačnog stvaranja biosfere koja omogućava život ljudi.

Početak teraformiranja[uredi | uredi izvor]

Osim izvora energije, koji je neophodan za svaku formu života, potrebno je zadovoljiti mnoge druge uslove kako bi teraformiranje bilo moguće. Među njima je naročito značajan skup faktora koji je omogućio razvoj kompleksnih višećelijskih organizama na Zemlji, što je oblast istraživanja astrobiologije. NASA definiše kriterijum nastanjivosti planete kao "postojanje prostranih regiona tečne vode, uslove koji omogućavaju razvoj kompleksnih organskih molekula i postojanje energetskih izvora koji mogu da održe metabolizam".[3]

Nakon adekvatne pripreme nebeskog tela za održavanje života alohtone vrste, može se početi sa uvođenjem mikrobskih formi života.[1] Daljim prilagođavanjem uslova za zemaljski život mogu se uvesti i biljne forme života, čime bi se ubrzala proizvodnja kiseonika, što bi u teoriji učinilo planetu pogodnu za razvoj životinjskih oblika života.

Kandidati za teraformiranje[uredi | uredi izvor]

Postoji više nebeskih tela čija se pogodnost za teraformiranje razmatra.

Mars[uredi | uredi izvor]

Mars je po mnogim aspektima planeta koja je najviše nalik Zemlji u Sunčevom sistemu. Naime, u stenama na Marsu nađeni su sumpor, azot, vodonik, kiseonik, fosfor i ugljenik, što su sve ključni elementi za razvoj života.[4] Otkrivena je i voda u zemlji Marsa.[5]

Ključne promene potrebne za teraformiranje Marsa:

  • izgradnja atmosfere nalik Zemljinoj
  • zagrevanje atmosfere i održavanje njene temperature na temperaturama pogodnim za Zemaljske forme života

Ove dve promene su međusobno povezane: gušća atmosfera sačinjena od gasova poput ugljen-dioksida bi zarobljavala upadno Sunčevo zračenje, a s druge strane, povišena temperatura uticala na povećanje koncentracije tih gasova u atmosferi.

Postoje indikacije da je Mars u prošlosti imao gušću atmosferu i vodu u izobilju, što ga je činilo mnogo sličnijem Zemlji nego što je danas.[6] Predložena objašnjenja ove promene su sledeća:

  1. Pri svakom postojanju površinske vode, ugljen-dioksid reaguje sa kamenjem, formirajući karbonate, čime se delovi atmosfere vezuju za površinu planete. Na Zemlji je uticaj ovog procesa poništen kretanjem tektonskih ploča usled kojih dolazi do vulkanskih erupcija pri kojima se ugljen-dioksid-oslobađa, čime se povećava njegova koncentracija u atmosferi. Na Marsu ne postoji tektonska aktivnost, te nije moguće na taj način povratiti koncentraciju ugljen-monoksida u atmosferi, što je dovelo do proređivanja atmosfere.[7]
  2. Nedostatak magnetosfere koja bi okruživala celokupnu površinu Marsa bi mogao dovesti do postepene eroziju atmosfere solarnim vetrom. Konvekcija unutar Marsovog predominantno gvozdenog jezgra je u početku generisala magnetno polje. Vremenom je došlo do redukovanja magnetosfere i promene njene površinske raspodele, tako da danas pokriva oko 40% površine u obliku nehomogenih “kišobran” formacija grupisanih oko južne hemisfere Marsa. Ove oblasti mogu obuhvatiti neku zapreminu gasa pri vrhu atmosfere zarobljavajući magnetnim poljem jonizovani gas. Pritisak solarnog vetra je dovoljno jak da odvoji ovu kapsulu od ostatka atmosfere, odnoseći pritom taj deo atmosfere.[7][8]
  3. Sudari asteroida u periodu između 3,8 i 4,1 milijardu godina su doveli do značajnih površinskih promena na astronomskim objektima u Sunčevom sistemu. Postoji mogućnost da su ovi sudari usled slabog gravitacionog polja Marsa doveli do izbacivanja značajnog dela atmosfere u svemir.[7]

U novembru 2015. godine naučnici agencije NASA objavili su da će teraformiranje Marsa možda ipak biti teži poduhvat nego što se ranije mislilo. Na osnovu podataka koje je sonda Mejven prikupila iz orbite tokom prvih šest meseci misije ustanovljeno je da Sunčev vetar odnosi ugljen-dioksid iz atmosfere u svemir, što znači da se ovaj gas polako ali nepovratno gubi. Naučnici su ipak konstatovali da postoje druge mogućnosti za teraformiranje Marsa, a ne samo korišćenje ugljen-dioksida za podizanje temperature na površini (npr. korišćenje metana, koji proizvodi još efikasniji efekat staklene bašte). Određene količine CO2 nalaze se i u polarnim ledenim kapama, mada su one uglavnom sačinjene od vodenog leda, a zamrznutog CO2 ima i u tlu crvene planete.[9]

Teraformiranje Venere[uredi | uredi izvor]

Ključne promene potrebne za teraformiranje Venere:

  • uklanjanje većeg dela guste atmosfere sačinjene od ugljen-dioksida i snižavanje atmosferskog pritiska
  • redukovanje površinske temperature
  • povećanje koncentracije kiseonika u atmosferi

Kako se smatra da trenutna visoka temperatura od oko 450 °C potiče upravo od efekta staklene bašte, ove dve promene su povezane, i delimično uklanjanje ugljen-dioksida iz atmosfere bi moglo da reši istovremeno oba problema.[10]

Teraformiranje Evrope[uredi | uredi izvor]

Evropa, Jupiterov satelit, je takođe kandidat za teraformiranje. Ključne promene potrebne za teraformiranje Evrope:

  • izgradnja atmosfere i povećanje atmosferskog pritiska
  • uspostavnjanje adekvatne temperature

Činjenica da se nalazi blizu velikog pojasa zračenja koji okružuje Jupiter[11] predstavlja problem za čije prevazilaženje je potrebna visoka tehnologija. Pored navedenih promena, ove modifikacije Evrope su takođe neophodne:

  • uspostavljanje magnetnog polja jačine barem polovine jačine Zemljinog magnetnog polja
  • uvođenje ozonskog omotača koji bi apsorbovao UV zračenje

Teraformiranje ostalih nebeskih tela[uredi | uredi izvor]

Pored navedenih nebeskih tela, postoji još kandidata za teraformiranje ili barem delimično teraformiranje i kolonizaciju. Među njima su:

Problemi sa ovim telima mogu biti mala masa (pa se usled slabog gravitacionog polja atmosfera ne može zadržati dovoljno dugo), udaljenost od Sunca i dr.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b M.J. Fogg, Terraforming: Engineering Planetary Environments, SAE International, 1995
  2. ^ M. Ćirković, A. Zorkić, S. Spremo, Poslednjih 14 milijardi godina, Novi Sad, 2006
  3. ^ NASA-in vodič iz astrobiologije[mrtva veza], pristupljeno: 21. januar 2015.
  4. ^ NASA otkrila potencijalne uslove za nekadašnji život na Marsu, pristupljeno: 21. januar 2015.
  5. ^ NASA otkrila lako dostupnu vodu na Marsu Arhivirano na sajtu Wayback Machine (23. јун 2017), приступљено: 21. јануар 2015.
  6. ^ Kargel, Jeffrey Stuart. Mars: a warmer, wetter planet. Springer. 2004. ISBN 978-1-85233-568-7.
  7. ^ a b v Planeta Mars: Priča o drugom svetu (Planet Mars: Story of Another World). Forge, Kosta i Lognon, 2007
  8. ^ Solarni vetar raznosi delove Marsa[mrtva veza], pristupljeno: 21. januar 2015.
  9. ^ Wall, Mike (6. 11. 2015). „Bad News for Terraforming: Mars' Atmosphere Is Lost in Space” (na jeziku: (jezik: engleski)). Space.com. Pristupljeno 7. 11. 2015. 
  10. ^ Teraformiranje Venere na brzinu, pristupljeno: 21. januar 2015.
  11. ^ Jupiterov pojas zračenja opasniji nego što se mislilo, pristupljeno: 21. januar 2015.
  12. ^ Japan protiv NASA-e u sledećoj svemirskoj trci: lunarni robonauti, pristupljeno: 21. januar 2015.
  13. ^ Robert Zubrin, Entering Space: Creating a Spacefaring Civilization, section: The Persian Gulf of the solar systemTarcher/Putnam. 1999. ISBN 978-1-58542-036-0. str. 161–163,.
  14. ^ NASA: Revolucionarni koncepti u ljudskom istraživanju spoljnjih planeta Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. januar 2012), pristupljeno: 21. januar 2015.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Teraformiranje na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Тераформирање&oldid=27023125”