Ulica Laze Kostića (Sombor)
  Ulica Laze Kostića
| |
|---|---|
  | |
| Početak | Ulica Kralja Petra I |
| Kraj | Venac vojvode Petra Bojovića |
| Dužina | 306 m |
| Širina | 8 do 13 m |
| Stvorena | |
| Nazvana | |
| Stari nazivi | Školska, Trfortova |
 | |
|
Pogled na ulicu
 
| |
Ulica Laze Kostića jedna je od starijih gradskih ulica Somboru. Proteže se pravcem koji povezuje Ulicu Kralja Petra I i Venac vojvode Petra Bojovića. U njoj se i danas nalaze mnogi značajni objekti.
Ime ulice[uredi | uredi izvor]
Nazvana je prvobitno Školskom po velikoj školskoj zgradi podignutoj na uglu ove ulice i nekadašnjeg Pašinog sokaka(Ulica Dositejeva).
Krajem 19. veka ulica je preimenovana u Trefertovu, po imenu mađarskog publiciste, reformatora, akademika i ministra obrazovanja Agoštona Treforta.
Posle Prvog svetskog rata nazvana je imenom pesnika Laze Kostića (1841 - 1910).[1]
O ulici[uredi | uredi izvor]
Kolovaz u ulici je popoločan krajem sedamdesetih godina 19. veka. Ulica je asfaltirana je 1964. godine.[1]
Susedne ulice[uredi | uredi izvor]
- Ulica Kralja Petra I
- Ulica Pariska
- Trg Svetog trojstva
- Ulica Dositejeva
- Trg Republike
- Venac vojvode Petra Bojovića
Ulicom Laze Kostića[uredi | uredi izvor]
Sa leve strane na njenom početku do ugla, gde se završava Ulica Pariska nalazi se nekoliko prodavnica i lokala, kao i dalje do ugla gde se završava Ulica Dositejeva. Sa te strane preko puta, na uglu nalazi se Gimnazija i sportsaka sala, dalje niz ulicu je Galerija Kulturnog centra "Laza Kostić", kao i nekoliko prodavnica i lokala smeštenih u Vajdingerovoj palati.
Na njenom početku sa desne strane nalazi se Gradska kuća koja je proteže sve do Trga svetog Trojstva (Ćelavi trg). Niz ulicu koja se dalje nastavlja od Trga sa te strane je Galerija "Milana Konjovića", Park umetnika, nekoliko stambenih zgrada u čijem prizelju su smeštene prodavnice i lokali.
Gradska kuća[uredi | uredi izvor]
Jedna strana Gradske kuće nalazi se na ulici Laze Kostića u tom delu su smeštene prodavnice i lokali. Gradska kuća je prepoznatljivi simbol Sombora, nastala na temeljima palate koju je kao porodični dom, podigao grof Jovan Branković, prvi kapetan vojničke varoši Sombora, 1718. godine. Zdanje je u značajnoj meri renovirano 1749. godine za smeštaj Magistrata slobodnog i kraljevskog grada Sombora, a gotovo u celosti je podignuto 1842. godine za narasle potrebe uprave grada.[2][3]
Sadašnji jednospratni građevinski sklop objekta potiče iz 1842. godine sazidan prema projektu Franca Gfelera (1779-1833).
U osnovi gabarit zgrade je kvadratni sa atrijumskim dvorištem. Početkom prošlog veka, 1914. godine urađen je i projekat dogradnje drugog sprata u stilu secsije, ali zbog rata nije izveden.
U prizemlju zgrade su prodajni prostori, lokali na sve četiri strane zgrade.
Fasada prema Trgu Svetog Trojstva je najraskošenija, sa isturenim pročeljem, prizemlje na lukovima, a sprat sa trouglastim timpanonom na okruglim stubovima u bazi dorskog stila. Fasada prema Trgu Svetog Đorđa ima u središnom delu istureno pročelje sa balkonom u celoj širini na bočnim kvadratnim i u sredini sa uparenim dorskim stubovima.
Zgrada je kroz dugu istoriju postojanja imala više prepravki i rekonstrukcija, tako su otvoreni hodnici u dvorištu delu sa arkadama zastakljeni ili zazidani. U drugoj polovini prošlog veka dvorište je popločano kamenim pločama, uređeno za ugostiteljske i kulturne sadržaje.[2]
Od 1948. godine Gradska kuća ima status zaštićenog spomenika kulture, a od 1991. godine i status kulturnog dobra od velikog značaja.[3]
Trg Svetog trojstva - ćelavi trg[uredi | uredi izvor]
Nastao na mestu nekadašnjeg dvorišta kaštela i "zverinjaka" somborskog graničarskog kapetana Jovana Janka Brankovića, Trg Svetog Trojstva je bio drugi veliki gradski trg u Somboru.
Kasnije je bio omeđen Gradskom kućom, crkvom Presvetog Trojstva i Župnim dvorom, Grašalkovićevom palatom i Tunerovom (Galeovom) zgradom, i zdanjem Gimnazije i nekadašnjom kućom dr Joce Laloševića. Bio je manje prometan od susednog Svetođurđevskog trga, a dugo vremena predstavljao je samo neuređen prazan prostor ispred Gradske kuće, sve do kraja 19. veka.
Na Trgu Svetig Trojstva, oko istoimenog kamenog spomenika podignutog 1774. godine, okupljali su se somborski građani rimokatoličke veroispovesti (Bunjevci, Mađari i Nemci). Ovde su, povremeno, postrojavani i defilovali i vojnici somborskog garnizona, a u vreme održavanja velikih gradskih vašara na njemu bi se nalazile i daščane pijačne tezge.
Tokom 1874. godine Trg je bio popločan sitnom kaldrmom, a početkom 20. veka na Trgu je, oko spomenika Svetog Trojstva, posađeno i nekoliko stabala.
Godine 1938. uređen je i Trg Svetog Trojstva, na sličan način kao i Svetođurđevski trg (na betonsku ploču stavljen je kamen i postavljeni su ivičnjaci).
Posle Drugog svetskog rata uklonjen je stari barokni spomenik Presvetom Trojstvu (1. maja 1947), a početkom pedesetih godina 20. veka Trg je bio pretvoren u mali park, sa niskim drvećem (ukrasnim bagremima), klupama, travnjacima, ukrasnim biljem, stazama i neprikladnom modernističkom fontanom.
Početni zemljaani radovi na uređenju Trga počeli su 1969, a tokom 1971/72. godine stabla na trgu su posečena, fontana je uklonjena, a prostor trga je popločan krupnim kamenim kockama, pa su ga Somborci ubrzo, u žargonu, prozvali "Ćelavi trg".
Od tog vremena na Trgu se održavaju sve važnije gradske kulturne, zabavne, političke i druge manifestacije. Krajem devedesetih godina 20. veka na sva četiri ugla posađene su mladice bođoša i ukrasno bilje, sa nekoliko drvenih sedišta na kamenom postolju, što je, donekle, oplemenilo izgled Trga.[4]
Galerija "Milana Konjovića"[uredi | uredi izvor]
Bočna strana Galerije "Milana Konjovića" koja se sa svojom prednjom stranom nalazi na Trgu Svetog Trojstva, okrenuta je na ulicu Laze Kostića.
Galerija "Milan Konjović" u Somboru je otvorena 10. septembra 1966. godine zbirkom od 500 odabranih radova Milana Konjovića, koje je veliki umetnik svom rodnom gradu Somboru poklonio.
Zgrada u kojoj je smešten legat je sagrađena na temeljima zdanja u kojem je Ferdinand Plank 1766. godine otvorio prvu apoteku u gradu, u stilu bidermajera, a kasnije je za potrebe farmacije, 1838. godine renovirao Emil Gale. Obimna rekonstrukcija za galeriju izvedena je posle 1961. godine. Objekat je kao kulturno dobro od velikog značaja pod zaštitom.[5]
Trg Umetnosti[uredi | uredi izvor]
Posle Drugog svetskog rata između ulica Zmaj Jovine i Ulice Laze Kostića, iza nekadašnje Tunerove kuće (Danas Galerija "Milana Konjovića"), formiran je omanji park. Godine 1996. kada je urađena detaljna rekonstrukcija, uređen je i parkić iza Galerije "Milan Konjović" i čini Trg umetnosti.
Gimnazija „Veljko Petrović“[uredi | uredi izvor]
Državna gimnazija u Somboru počela je sa radom 11. novembra 1872. Nastava je u početku tekla na srpskom i mađarskom nastavnom jeziku.
Stara i već trošna zgrada Gimnazije pokazala nedovoljnom za velik broj đaka, pa je 1882/83. godine srušena, a zidanje nove, sredstvima Ministarstva prosvete i Mađarske kraljevske vlade, trajalo je od 1. jula 1884. do 1. aprila 1886. godine, kada je zgrada predata školskim vlastima na upotrebu.
U to vreme gimnazijska zgrada imala je samo jedan sprat. Sagrađena u stilu romantizma, sa osnovom u obliku nepravilnog slova E i sa fasadom od žute "svilene" cigle.[6] Drugi sprat zdanja somborske Gimnazije dozidan je, sredstvima Dunavske banovine, u istom arhitektonskom stilu kao i njena osnova, tokom školske 1939/40. godine.[6] Škola je vremenom obnavljana, a stara sportska sala iz 19. veka temeljno je rekonstruisana i proširena tokom 2017. godine (ostavljena je samo nekadašnja fasada).[6]
Od 1969. godine zdanje somborske Gimnazije ima status spomenika kulture.
Obrazovni rad Gimnazije[uredi | uredi izvor]
Gimnazija u Somboru obavljala je svoju osnovnu delatnost i tokom Prvog svetskog rata 1914-1918. Pošto je svoju zgradu morala ustupiti za ratnu bolnicu, Gimnazija je bila prinuđena u to vreme da radi u dve dnevne smene.
Ubrzo posle oslobođenja svih jugoslavenskih naroda 1918. godine Srbi u oslobođenom Somboru uputili su molbu Ministarstvu prosvete u Beogradu da odobri osnivanje Državne gimnazije u Somboru na srpskohrvatskom jeziku. Početkom 1919. godine osnovana je Državna gimnazija u Somboru na srpskohrvatskom jeziku.
Najplodniji period u istoriji somborske Gimnazije otpočeo je njenim obnovljenjem ubrzo posle oslobođenja nakon drugog svetskog rata. Najkrupnije promene u orijentaciji i sadržini vaspitno-obrazovnog rada u vremenu posle 1945. godine nastupile su u reformi gimnazijskog obrazovanja, čiji je izraz uspostavljanje dva smera opšteg obrazovanja srednjeg stepena u gimnazijama: društveno-jezičkog i prirodno-matematičkog smera.[7] Najpovoljnije uslove za organizaciju svog celokupnog obrazovno-vaspitnog rada stekla je somborska Gimnazija u 1971. godini. Tokom 1972. godine popravljeno je i ulepšano celo zdanje Gimnazije. Reformom gimnazije i srednjih škola, posle 106 godina prestao je rad i somborske gimnazije. Reformu srednjeg obrazovanja 1974. godine inicirali su politički faktori u zemlji. Posle višegodišnjeg kolebanja u traženju puta za raviziju neuspele reforme srednjeg obrazovanja, prosvetni organi Srbije opredelili su se za obnovljenje gimnazije kao škole za savremeno opšte obrazovanje. U školskoj 1990/91. godini, obnovljena je u Somboru Gimnazija "Veljko Petrović" i vraćena u svoje zdanje u Dositejevoj ulici broj 2 u Somboru.
Na predlog Saveta Gimnazije od 21. oktobra i odlukom Skupštine opštine Sombor od 28. decembra 1967. godine, Gimnazija je dobila ime Veljka Petrovića (1884 - 1967).[7]
Galerija Kulturnog centra "Laza Kostić"[uredi | uredi izvor]
Galerija Kulturnog centra "Laza Kostić" osnovana je 28. novembra 1995. godine, odmah po zatvaranju Galerije "Likovna jesen". Galerija je sa izložbenom delatnošću otpočela 10. maja 1996. godine izložbom akademskog slikara iz Beograda Milete Prodanovića.
Sedište ustanove je Venac Radomira Putnika 2. kojoj pripada i Galerija u ulici Laze Kostića 5.
Ustanova nosi ime najznačajnijeg književnika koji je živeo i radio u Somboru Laze Kostića (1841 - 1910).
Od samog početka rada Kulturni centar je upućen da deluje u više od jedne oblasti umetnosti. Najprepoznatljivija delatnost Kulturnog centra je izložbena aktivnost u jednoj od najboljih malih galerija u zemlji, ali rad ustanove ne ogleda se samo u galerijskoj delatnosti: muzički, scenski, književni program, izdavaštvo, podrška aktivnostima mladih kao i kulturno umetničkom amaterizmu, daje celovitu sliku o radu ustanove. Kulturni centar svojim angažovanjem upotpunjuje predstavu o Somboru kao gradu kulture i umetnosti.[8]
Dosadašnje značajnije izložbe: Olja Ivanjicki, Miodrag Bata Mihajlović, Milan Blanuša, Janoš Mesaroš, Sava Stojkov, Dragan Stojkov, Pavle Blesić, Vladimir Spasić, Kemal Ramujkić…[9]
Ugostiteljski objekti[uredi | uredi izvor]
Pelivan[uredi | uredi izvor]
Na broju 7 (prizemlje Vajdinger Palate) nalazi se čuvena poslastičarnica "Pelivan". Poslastičarnica je otvorena 1936. godine. Kada je Mustafa Pelivan početkom pretprošlog veka u Beogradu otvorio prvu poslastičarnicu "Pelivan", za njim su ubrzo krenuli i drugi članovi njegove šire familije iz sela Zli Potok sa Šare. Jedan od njih Sehadin Tairovićje stigao je i u Sombor i 1936. godine otvorio poslastičarnicu "Pelivan", koja i danas uspešno radi. Tairovići vode poreklo sa Šare, gde se nalazi 20 goranskih sela. Vekovima je narod sa tih prostora odlazio u pečalbu, pa su tako stigli i do Sombora.
Sehadin Tairović je prvu poslastičarnicu otvorio u Sopotu dvadesetih godina prošlog veka, posle se preselio na Kalenić pijacu u Beogradu, da bi tridesetih godina stigao i u Vojvodinu. U prizemlju kuće Milana Konjovića u glavnoj ulici otvorio je 1936. godine prvu poslastičarnicu "Pelivan" u Somboru. Kada je 1948. godine Konjovićima nacionalizovana imovina, uzeta je i poslastičarnica sa kompletnom opremom. Sehadin Tairović je krenuo iz početka i iste godine otvorio je "Pelivan" u Ulici Laze Kostića, gde se i danas nalazi.
Tairovići su bili poslastičari i vlasnici Pelivana sedam decenija, do 2015. godine.
Osim baklava, krempita, tulumba, šampita, ratluka, ćeten-alve, prave i torte i kremaste kolače iz bečke i ugarske kuhinje, ali su i dalje ostali verni starim orijentalnim slatkišima. Mese po recepturama starim stotinak godina, a zadržali su i stari način pripreme sladoleda bez hemije i raznih dodataka, sa posebnim receptom koji Goranci poslastičari drže u tajnosti i prenose sa kolena na koleno. U poslastičarnici služe i bozu, najprirodniji napitak koji se dobija destilacijom kukuruza i raznih žitarica, bez hemije. Ovo staro i omiljeno piće najtraženije je leti.[10]
Vajdinger palata[uredi | uredi izvor]
Vajdingerova palata je dominantni stambeno - poslovni objekat na uglu dve ulice. Ima prizemlje, dva sprata i mansardu. Prvobitno učiteljska, a zatim trgovačka jevrejska porodica Vajdinger doseljena je u Sombor šezdesetih godina 19. veka. Vajdingerovi naslednici (Laslo i Friđeš Vajdinger) zatražili su 1909. godine od gradskih vlasti saglasnost da na mestu svoje prizemne kuće i prodavnice sagrade trgovačku zgradu.[11] Podignuta je 1912. godine prema projektu budimpeštanskih arhitekata Janski Bele i Sikveši Tibora. Dvospratnica sa osnovom u obliku obrnutog slova L. Fasada zgrade rađena je u stilu secesije, sa zaobljenim ugaonim pročeljem , ispadima i erkerima. Velika ulazna polukružna kapija od kovanog gvožđa i vrata stepeništa nalaze se u završetku prizemlja desnog krila zgrade (sa Venca), dok se manja ulazna kapija nalazi na levom krilu zgrade (iz ul. Laze Kostića).[11]
Oba krila završavaju se po jednim balkonom na prvom spratu. Na visokom krovu desnog krila nalaze se po tri sferno zasvedene badže, dok je na krovu levog krila jedna takva badža. Sa dvorišne strane Vajdinger-palate na oba krila zgrade nalaze se dugi balkoni od kovanog gvožđa na svakom spratu, do kojih se dolazi zavijenim stepeništem, smeštenim u zaobljene kule. Novi vlasnik David Grosberger, dozidao je i dodatak krilu zgrade iz ulici Laze Kostića. U prizemlju Vajdingerove palate je prostor za trgovačke radnje. Objekat je sačuvao izvorno stanje arhitektonskog izraza.[12]
Taksi - stanica[uredi | uredi izvor]
Ispred Vajdinger-palate, od 1923. godine, nalazila se i prva somborska automobilska taksi-stanica, koja postoji i danas, nakon skoro jednog veka.[11]
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Vajdinger palata -
Gimnazija "Veljko Petrović" -
Pogled na ulicu -
Pogled na ulicu -
Bista Milana Konjovića -
Taksi stanica -
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Stepanović, Milan (2020). U tom Somboru...Grad u prizmi stoleća. Sombor: Udruženje građana "Norma" : Gradska biblioteka "Karlo Bijelicki". str. 271.
- ^ a b Vojnović, Milan; Jančić, Sima. „Gradska kuća”. Moj Sombor. Pristupljeno 22. 10. 2020.
- ^ a b Stepanović, Milan. „Gradska kuća u Somboru”. Ravnoplov. Pristupljeno 22. 10. 2020.
- ^ Stepanović, Milan. „Trg Svetog Trojstva u Somboru”. Ravnoplov. Pristupljeno 22. 10. 2020.
- ^ Vojnović, Milan; Jančić, Sima. „Galerija "Milan Konjović"”. Moj Sombor. Pristupljeno 22. 10. 2020.
- ^ a b v Stepanović, Milan. „Somborska Gimnazija”. Ravnoplov. Pristupljeno 22. 10. 2020.
- ^ a b „Gimnazija "Veljko Petrović" Sombor - Istorija škole”. GimnazijaSo.edu. Pristupljeno 22. 10. 2020.
- ^ „O Kulturnom centru " Laza Kostić"”. Kulturni centar Sombor. Arhivirano iz originala 26. 10. 2020. g. Pristupljeno 22. 10. 2020.
- ^ „Galerija Kulturnog centra "Laza Kostić" Sombor”. Vijvodina travel. Pristupljeno 22. 10. 2020.
- ^ „Šampite prste da poližeš!”. Novosti. Pristupljeno 22. 10. 2020.
- ^ a b v Stepanović, Milan. „Vajdingerova palata”. Ravnoplov. Pristupljeno 22. 10. 2020.
- ^ Vojnović, Milan; Jančić, Sima. „Vajdingerova palata”. Moj Sombor. Pristupljeno 22. 10. 2020.