Crkva Svetog Andreja u Podujevu
| Crkva Svetog Andreja | |
|---|---|
 Crkva Svetog Andreja u Podujevu uništena od strane kosovskih Albanaca za vreme martovskog pogroma 2004. | |
| Osnovne informacije | |
| Religija | pravoslavlje |
| Jurisdikcija | Srpska pravoslavna crkva |
| Eparhija | Eparhija raško-prizrenska |
| Grad | Podujevo |
| Država |  Srbija |
| Osnivanje | 1930. obnova: 1971. |
Crkva Svetog Andreja je hram Srpske pravoslavne crkve u Podujevu, na Kosovu i Metohiji i pripada Eparhiji raško-prizrenskoj. Nalazi se na malom brdu u blizini grada. Kompleks obuhvata i pravoslavno groblje. Crkva posvećena Svetom Andreji Prvozvanom podignuta je na brdu Merđez posle Prvog svetskog rata 1929. ili 1930. godine sredstvima koje su paroh Branislav Košutić i parohijani prikupili. Osvećena je 6. juna 1935, kao „prva crkva u Podujevu posle Kosova”.[1] Hram je od tada rušen i obnavljan više puta. Za vreme Drugog svetskog rata Albanci su srušili kube i crkvu oskrnavili. Posle više opravki crkva je konačno obnovljena 1971. godine. Predstavlja nepokretno kulturno dobro.
Prošlost Podujeva
[uredi | uredi izvor]Podujevo se kao veliko selo pominje u turskom defteru popisa Oblasti Brankovića 1455. godine, kao selo sa 43 srpske kuće, popom Stepanom i njegovim bratom Petrom, na čelu spiska. Pod istim imenom javlja se i u popisu Vučitrnskog sandžaka 1487. godine. U Dubrovačkom arhivu čuva se podatak da su 1660. godine dubrovački trgovci kupovali vunu u Podujevu. Godine 1806. u Prvom srpskom ustanku Stanoje Glavaš je od Prokuplja prodro do Podujeva gde je podigao šanac prema Turcima. Nepoznato je mesto gde se srpska srednjovekovna seoska crkva nalazila u tadašnjem selu Podujevu. Najverovatnije je da je bila na sadašnjem brdu Merđezu koje su Turci pretvorili u tvrđavu i graničnu kulu.
Prošlost crkve
[uredi | uredi izvor]Uništavanje 1941.
[uredi | uredi izvor]Crkva je bila granatirana i potpuno uništena u 1941. godine za vreme Drugog svetskog rata, od strane albanske kvislinške organizacije Bali Kombetar. Crkva je obnovljena od strane srpskog stanovništva iz Podujeva 1971. godine.[2]
Napad 1999.
[uredi | uredi izvor]Crkva je ponovo napadnuta nakon proterivanja srpskog stanovništva iz Podujeva 1999. godine. Albanski ekstremisti su pucali i zapalili crkvu. Oštećen je ikonostas i crkveni inventar. Po dolasku britanskih snaga KFOR-a crkva je demolirana, oskrnavljena a njena unutrašnjost spaljena.[3]
Martovski pogrom 2004.
[uredi | uredi izvor]Godine 2003, UNMIK je zahtevao od Eparhije Raško-prizrenske da se evakuiše pokretni inventar crkve, jer je novi napad albanskih ekstremista izgledao neizbežan. Napad se zaista desio 18. marta 2004. godine, tokom pogroma nad Srbima na Kosovu i Metohiji 2004.[4] Češki vojnici koji su obezbeđivali crkvu morali su da napuste kompleks koja je uništena zajedno sa grobljem. Albanci su izazvali veliki požar u sredini crkve koji je uništio njenu unutrašnjost.[5] Češka oficir, Jindrih Pleher, potvrdio je u vestima, da su vojnici bili duboko šokirani, da su albanski napadači iskopali sanduke iz obližnjeg srpskog groblja, i razbacivali kosti mrtvih.[6][7] U izveštaju KFOR-a i UNMIK-a za 18. mart 2004. stoji: „pravoslavna crkva u Podujevu je spaljena. Crkva Svetog Andreja je granatirana, zvonik potpuno uništen eksplozivom, kao i zid koji okružuje crkvu“. Prema pisanju „Praških novosti“ Albanci su na groblju iskopavali posmrtne ostatke Srba i razbacivali kosti svuda unaokolo, a crkvu zapalili. Prema fotografijama, istočni deo crkve je miniran, a zvonik potpuno uništen eksplozivnim sredstvima, kao i zid koji je okruživao crkvu.[8]
Krađa zvona
[uredi | uredi izvor]Nakon uništenja hrama, češke jedinice KFOR-a pronašle su i oduzele ukradeno zvono crkve Svetog Andreja iz jedne od albanskih kuća.[9]. Zvono je poklon kralja Aleksandra I Karađorđevića Podujevskoj crkvi 1932. godine, dve godine pre atentata u Marselju. Zvono se danas čuva u manastiru Gračanici.[10] Kaplar bataljona je lično očistio zvono pre njegovog donošenja u Gračanicu.[9]
Napad 2006.
[uredi | uredi izvor]Nakon delimične rekonstrukcije, koju je predvodio Savet Evrope, 12. maja 2006. godine, crkva je ponovo napadnuta. Tom prilikom glavna ulazna vrata crkve su znatno oštećena, a svi prozori na crkvi su ponovo razbijeni.[11][12]
Arhitektura crkve
[uredi | uredi izvor]Crkva je podignuta kao veća jednobrodna građevina dimenzija 19,90 h 9,50 metara, sa oltarskom apsidom nešto nižom u odnosu na ostale delove crkve na istoku, pravougaonim naosom i manjom pravougaonom pripratom na zapadu imala je nad naosom veću šestočlano rešenu kupolu. Oltarska apsida iznutra polukružna a spolja rešena petočlano produžavala se u manji transept u kome se nalazio prostor za proskomidiju i đakonikon koji je vodio u pravougaoni naos čiji su severni i južni zid izlazili iz zidnih platana ose crkve. Do ulaza u crkvu, rešenim u vidu dvokrilnih vratiju koja su se nalazila na zapadnom zidu priprate, dolazilo se preko 4 stepenika. Poviše vrata se nalazila manja polukružna niša za sliku patrona crkve a poviše nje prozor u vidu okruglogotvora - okulusa.
Ostale fasade crkve i kupole bile su razuđene polukružnim prozorima: šest na kupoli, po pet na južnoj i severnoj strani od kojih tri na zidovima naosa, četiri na zidu apside sa po jednim okulusom koji je bio postavljen poviše srednjih prozora na južnoj i severnoj strani naosa. Svi prozori su bili uokvireni sa po dve plitke polukružne niše.
Crkva je smeštena u ozidanoj porti, bila je zidana opekom, omalterisana i okrečena. U unutrašnjosti crkve, u naosu, nalazio se živopis. Pod u crkvi bio je rađen livenim teracom a krov crkve bio je pokriven pocinkovanim limom.
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ „Politika”, 7. jun 1935
- ^ Orthodox news Arhivirano na sajtu Wayback Machine (2. oktobar 2011), Pristupljeno 30. 4. 2013.
- ^ Rastko/Raspeto Kosovo-Crkva Sv. Ilije u Podujevu
- ^ Kosovo: A watershed for NATO, Pristupljeno 30. 4. 2013.
- ^ Terror in Kosovo, Pristupljeno 30. 4. 2013.
- ^ Destruction of churches and church property on Kosovo in days of March Pogrom (March 17-19 2004), Pristupljeno 30. 4. 2013.
- ^ From "The Prague Post" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (12. jun 2010), Pristupljeno 30. 4. 2013.
- ^ Pravoslavna crkva zapaljena u Podujevu. Izveštaj KFOR/UNMIK-a od 18. marta 2004.
- ^ a b Serbian treasure on the black market, Pristupljeno 30. 4. 2013.
- ^ Saving Serbian church bells Arhivirano na sajtu Wayback Machine (29. januar 2010), Pristupljeno 30. 4. 2013.
- ^ Church of St. Elijah Podujevo was demolished. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (29. januar 2010) (jezik: srpski)
- ^ Church of St. Elijah in Podujevo vandalized again, Pristupljeno 30. 4. 2013.
