Šah u Hrvatskoj

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Legenda o grbu[uredi | uredi izvor]

Hrvatska ima značajnu šahovsku tradiciju. Početak pripada legendi vezanoj za grb Hrvatske, „šahovnicu“. Uzorak belih i crvenih kvadrata (4×4) kao grb Hrvatske prvi se put pojavljuje 1508. godine na portretu Fridriha III Habzburškog, koji je naslikao Hans Burgkmair. Na dokumentu kojim Sabor 1. januara 1527. godine potvrđuje izbor Ferdinanda Habzburškog za hrvatskog kralja nalazi se kompletna šahovnica s 8×8 polja.

Kasnije je nastala legenda kako je hrvatski kralj Držislav (spominje se i ime kralj Suronja), zarobljen od Mlečana, igrao šahovski meč u kojem mu je protivnik bio dužd Petar II Orseolo. Dobio je sve tri partije i time zadobio slobodu, a po nekim verzijama i vlast nad dalmatinskim gradovima. Nakon toga je stavio šahovsku ploču u svoj grb.

Druga legenda pak govori da su kraljevi Mađarske na svoj veliki grb, dodali šahovnicu kao simbol kraljevine Hrvatske, pošto ju je kralj Koloman(1095 - 1116) dobio u partiji šaha sa hrvatskim velikašima 1102. godine i njen prostor se od tada nalazi u sastavu kraljevine Mađarske.

Prema bojama grba, boje crvena i bela mogu da se odnose na:

  • Belu Hrvatsku ili Donju Dalmaciju (od Dalme do Vinodola, sa Splitom kao sedištem arhiepiskopije)
  • Crvenu Hrvatsku ili Gornju Dalmaciju (od Dalme do Drača, sa Dukljom kao sedištem arhiepiskopije)
Glavni članak: Letopis Popa Dukljanina

Istorijat (do 1990)[uredi | uredi izvor]

Prvi spomen o igranju šaha na području Hrvatske potiče iz 1385. godine (Zadar). U Splitu, pod vlašću Venecije, nadbiskup Andrija Korner 1535. zabranjuje sveštenicima igrati šah. Šah se spominje kao „nepoštena igra“ zajedno s kartama, kockama i pesmama. Sveštenici (glagoljaši) su tada nosili oružje, zalazili u gostionice, trgovali, „kockali“ i sl. Takve zabrane „kocke“ ponavljale su se više puta u raznim evropskim zemljama; prva potiče još iz XI veka.

Poznati engleski istoričar i orijentalista Tomas Hjud u knjizi De ludis orientalibus, štampanoj 1694. godine, spominje dopisne partije igrane između mletačkih i hrvatskih trgovaca od 1650. godine.

Tokom 19. veka, šah postaje sve popularniji u Hrvatskoj zahvaljujući ponajviše studentima koji studiraju u Beču, Padovi, Briselu, Parizu itd.

Prvi šahovski problem u hrvatskom tisku objavljen je 1844. u karlovačkom časopisu Pilger. Prva šahovska rubrika počela je izlaziti 1875. u nedeljniku Hrvatska lipa. Prva šahovska knjiga štampana je 1909. Bila je to šahovska abeceda Izidora Grosa.

Prvi hrvatski šahovski majstor (pojam „velemajstor“ tada još nije postojao) bio je Aleksandar Vitek (Sisak 1852 - Grac 1894).

Prvi šahovski turnir igran je u Zagrebu januara 1886. Pobednik je bio dr. sc. Đuro Pilar, geolog i paleontolog svetskog ugleda. Iste godine osnovan je Zagrebački šahovski klub, prvi šahovski klub na području današnje Hrvatske.

Hrvatski šahovski savez osnovan je 12. maja 1912. u Zagrebu. Nakon Prvog svetskog rata i stvaranja Jugoslavije, 22. avgusta 1920. u Zagrebu je osnovan Jugoslavenski šahovski savez. Hrvatski šahovski savez ostao je deo Jugoslovenskog do 1991, kada se osamostaljuje i sledeće godine postaje član FIDE.

U prvoj polovini XX. veka, najjači hrvatski igrač bio je Vladimir Vuković, koji je 1922. godine osvojio naslov međunarodnog majstora. Stekao je svetsku slavu kao šahovski teoretičar, pisac i urednik. Niz njegovih knjiga preveden je na mnoge jezike. Pod njegovim je uredništvom pokrenut u Zagrebu 1925. godine Jugoslavenski šahovski glasnik i obnovljen 1953. kao Šahovski glasnik.

Nakon Drugog svetskog rata Hrvatska je imala mnogo dobrih igrača, ali nijedan se nije probio u svetski vrh. Osam muškaraca i jedna žena nastupili su na međuzonskim turnirima. U razdoblju od 1945. do početka 1960-ih najbolji igrač je bio Petar Trifunović (Dubrovnik 1910 – Beograd 1980). Kasnije su se istakli velemajstori Mijo Udovčić, Vlado Kovačević, Krunoslav Hulak. Dvojica Hrvata postali su omladinski prvaci sveta: Bojan Kurajica (1965) i Ognjen Cvitan (1981), a Hrvoje Stević bio je prvak sveta za igrače do 16 godina 1995. godine. Velemajstor Dražen Marović značajan je kao dugogodišnji urednik Šahovskog glasnika (nasledio je Vukovića) i autor brojnih knjiga.

Mnogi hrvatski igrači i igračice igrali su za ekipu Jugoslavije na šahovskim olimpijadama 1927-1990. godine i osvojili niz medalja.

Šahovska olimpijada 1950. godine održana je u Dubrovniku. Zbog sukoba tadašnje Jugoslavije sa Informbiroom, nisu učestvovale ekipe SSSR-a i ostalih komunističkih zemalja. Prvo mesto zauzela je reprezentacija Jugoslavije, u kojoj su igrali hrvatski igrači Petar Trifunović (rođen u Dubrovniku) i Braslav Rabar.

Od početka 1960-ih do početka devedesetih godina organizovan je veliki broj međunarodnih turnira u Hrvatskoj. Najznačajniji su bili turnir kandidata za prvenstvo sveta 1958. godine, igran u Portorožu, Zagrebu i Beogradu (pobednik je bio Mihail Talj), te Turnir mira u Zagrebu 1970. godine, na kojem je pobedio Robert Fišer.

Nenad Petrović je bio jedan od najuglednijih svetskih problemista. Velemajstor problemskog šaha, dobitnih brojnih nagrada u takmičenjima u sastavaljanju problema, svetski prvak u rešavanju problema 1947., 1965. i 1974. godine Hrvoje Bartolović je takođe bio svetski prvak u rešavanju problema.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Krešimir Pavić: Zabrana šaha svećenicima u Splitu 1535. godine, „Šahovski glasnik“, Zagreb, br. 7/1976, str. 237-238.
Krešimir Pavić: Šah u Zadru 1385. godine, „Šahovski glasnik“, Zagreb, br 4/1983, st. 138-139.
Idriz Sušić: Škola šaha, Zagreb: vlastita naklada, 2002. (str. 9-10)

Sadašnje stanje (nakon 1990)[uredi | uredi izvor]

Na šahovskoj olimpijadi 1992. godine hrvatska muška ekipa zauzela je sedmo mesto i to je do danas najveći uspeh.

U Hrvatskoj postoji 209 šahovskih klubova, za koje je registrovano 3.257 igrača i igračica. Ekipna takmičenja organizovana su u ligama na četiri nivoa. Brigu o svim takmičenjima, registraciji igrača, rejting-listi itd. vodi Hrvatski šahovski savez.

Na svetskoj rang-listi, koju FIDE sastavlja po prosečnom rejtingu deset najjačih igrača, Hrvatska se nalazi na 26. mestu. Imaju 17 igrača sa naslovom velemajstora i 53 s naslovom međunarodnog majstora. Najjači hrvatski igrač je velemajstor Zdenko Kožul. Među ženama najbolja je Mirjana Medić, jedina u Hrvatskoj sa naslovom ženskog velemajstora.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Шах_у_Хрватској&oldid=27051611”