Bidgošč

Bidgošč polj. Bydgoszcz
Stari deo Bidgošča
Zastava Grb
Administrativni podaci
Država	Poljska
Vojvodstvo	Vojvodstvo kujavsko-pomorsko
Stanovništvo
Stanovništvo	‍
— 2012.	361.254
— gustina	2.052,81 st./km2
Geografske karakteristike
Koordinate	53° 07′ 00″ S; 18° 00′ 00″ I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	60 m
Površina	175,98 km2
Bidgošč Bidgošč na karti Poljske
Poštanski broj	85-001
Pozivni broj	(+48) 52
Registarska oznaka	CB
Veb-sajt
http://www.bydgoszcz.pl

Bidgošč (polj. Bydgoszcz, nem. Bromberg) grad je u Poljskoj i glavni grad vojvodstva Kujavsko-Pomorje. Godine 2008. imao je 360.142 stanovnika, a 460.608 ljudi živelo je u širem gradskom području. Nalazi se oko 100 km severoistočno od Poznanja i 140 km južno od Gdanjska. Nekad se Bidgošč i Torunj smatraju spojenim gradovima, jer su udaljeni svega 45 km.

Prvobitno je bio trgovački centar Tevtonskog reda, a priznat je kao grad 1346. godine.

Poljska je od 1999. godine podeljena na 16 oblasti koje se nazivaju vojvodstva (polj. województwa)

.

Istorija

Tokom ranog slovenskog perioda ribarsko naselje zvano Bidgozcia (na latinskom "Bidgostia"), postalo je uporište na trgovačkim putevima Visle. Grod u Bidgošču izgrađen je između 1037. i 1053. godine za vreme vladavine Kazimira I Obnovitelja. U 13. veku to je bilo mesto kastelanije, koja se pominje 1238. godine, verovatno osnovane početkom 12. veka za vreme vladavine Boleslava III Krimuta. U 13. veku je podignuta crkva Svetog Gilesa kao prva crkva u Bidgošču. Nemci su je kasnije srušili krajem 19. veka.

Tokom Poljsko-Tevtonskog rata (1326–1332), grad su zauzeli i uništili Tevtonski vitezovi 1330. godine. Nakratko ga je povratila Poljska, potom su ga ponovo okupirali Teutonski vitezovi od 1331. do 1337. i pripojili svojoj monaškoj državi, ali pod imenom Bromberg. Godine 1337. ponovo ga je zauzela Poljska i vitezovi su ga napustili 1343. godine prilikom potpisivanja Kališkog ugovora zajedno sa Dobžinom i ostatkom Kujave. Poljski kralj Kazimir III dodelio je Bidgošču gradska prava (prema povelji) 19. aprila 1346. godine. Kralj je dao niz privilegija, u pogledu rečne trgovine na Brdu i Visli i prava na kovanje novca, i naredio izgradnju zamka, koji je postao sedište kastelana. Bidgošč je bio važan kraljevski grad Poljske koji se nalazio u Inovroclavskom vojvodstvu.

Nakon tog datuma u ​​grad je sve češće dolazilo do priliva Jevreja. 1555. godine, međutim, usled pritiska sveštenstva, Jevreji su proterani (vraćeni su tek prisajedinjenjem regiona Pruskoj 1772. godine). Posle 1370. godine, dvorac Bidgošč je bio omiljena rezidencija kraljevog unuka i njegovog budućeg naslednika vojvode Kazimira IV, koji je tu preminuo 1377. godine.

1397. godine, zahvaljujući poljskoj kraljici Jadvigi, u gradu je osnovan samostan karmelićana, treći u Poljskoj posle Gdanjska i Krakova.

Tokom Poljsko-Litvansko-Tevtonskog rata 1409. godine grad su nakratko zauzeli Tevtonski vitezovi. Sredinom 15. veka, tokom Trinaestogodišnjeg rata, poljski kralj Kazimir IV često je boravio u Bidgošču. Tada su podignute odbrambene zidine i gotska župna crkva (današnja katedrala u Bidgošču). Grad se dinamično razvijao zahvaljujući rečnoj trgovini. Grnčarija i pivo iz Bidgošča bili su popularni širom Poljske. U 15. i 16. veku, Bidgošč je bio značajno mesto za trgovinu pšenicom, jedno od najvećih u Poljskoj. Prvi pomen škole u ​​Bidgošču datira iz 1466. godine.

Godine 1480. u Bidgošču je osnovan bernardinski manastir. Bernardinci su podigli novu gotsku crkvu i osnovali biblioteku, čiji je deo opstao sačuvan do danas. U Bidgošču je 1520. godine održan Sejm Kraljevine Poljske. Godine 1522, odlukom poljskog kralja, osnovano je skladište soli u Bidgošču, drugo u regionu posle Torunja. Stanislav Cikovski je 1594. godine osnovao privatnu kovnicu novca, koja je početkom 17. veka pretvorena u kraljevsku kovnicu novca, jednu od vodećih kovnica novca u Poljskoj.

1621. godine, povodom pobede Poljske nad Otomanskim carstvom kod Hoćima, u Bidgošču je iskovana jedana od najvrednijih i najvećih kovanica u istoriji Evrope – 100 dukata Sigismunda III Vase. Godine 1617. u grad su došli jezuiti, koji su kasnije osnovali jezuitski koledž.

Tokom 1629. godine, neposredno pred kraj Poljsko-švedskog rata (1626–29), grad su osvojile švedske trupe koje je predvodio lično švedski kralj Gustav II Adolf. Tokom ovog rata, grad je pretrpeo razaranja. Grad je po drugi i treći put osvojila Švedska 1656. i 1657. tokom Drugog severnog rata. Ovom drugom prilikom, dvorac je potpuno uništen i od tada je ostao ruševina. Posle rata samo 94 kuće su bile naseljene, 103 su bile prazne, a 35 je izgorelo. Predgrađe je takođe bilo znatno oštećeno.

Ugovorom iz Bromberga, koji su 1657. sklopili poljski kralj Jovan II Kazimir Vasa i elektor Frederik Vilijam II od Brandenburg-Pruske, stvoren je vojni savez između Poljske i Pruske istovremeno označavajući povlačenje Pruske iz saveza sa Švedskom.

Nakon sazivnog sejma 1764. godine, Bidgošč je postao jedno od tri sedišta Krunskog suda za Velikopoljsku pokrajinu poljske krune pored Poznanja i Pjotrkova Tribunalskog. Kraljevski kartograf Francišek Florian Čaki je 1766. godine na sednici Odbora krunskog trezora u Varšavi predložio plan izgradnje kanala koji bi povezivao Vislu preko Brda sa rekom Noteć. Jozef Vibicki, poljski pravnik i politički aktivista najpoznatiji kao autor stihova nacionalne himne Poljske, radio je u Krunskom sudu u Bidgošću.

Godine 1772, u Prvoj podeli Poljske, grad je pripao Kraljevini Pruskoj kao Bromberg i inkorporiran je u okrug Netze u novoosnovanoj provinciji Zapadna Pruska. U to vreme, grad je bio ozbiljno depresivan i poluzapušten. Pod Fridrihom Velikim grad je ponovo oživeo, posebno izgradnjom kanala od Bromberga do Nakela (Naklo) koji je povezivao reku Vislu koja teče na severu preko Brda sa zapadnim Notećem, koji je opet tekao do Odre preko Varte.

Tokom Kostjuškog ustanka, 1794. grad su nakratko ponovo zauzeli Poljaci, kojim je komandovao general Jan Henrik Dobrovski, a lokalnu poljsku administraciju je koorganizovao Jozef Vibicki.

Godine 1807, nakon poraza Pruske od Napoleona i potpisivanja Tilzitskog ugovora, Bidgošč je postao deo kratkotrajnog poljskog Vojvodstva Varšave, u okviru kojeg je bio sedište departmana Bidgošč. Sa Napoleonovim porazom u bici naroda 1813. godine, grad je ponovo pripojen Pruskoj kao deo Velikog vojvodstva Pozen (Poznanj), postavši glavni grad regije Bromberg. Tokom Novembarskog ustanka, poljska ustanička organizacija je bila aktivna u gradu i lokalni Poljaci su pomagali u krijumčarenju dobrovoljaca, oružja i municije u rusku podelu Poljske. Posle pada ustanka, kroz grad je vodio jedan od glavnih puteva za bekstvo preživelih ustanika i civilnih ustaničkih vlasti iz podeljene Poljske u Veliku emigraciju. Godine 1871. pokrajina Pozen, zajedno sa ostatkom Kraljevine Pruske, postala je deo novoformiranog Nemačkog carstva. Za vreme nemačke vladavine srušeni su najstarija crkva u gradu (crkva Svetog Gilesa), ostaci zamka, i karmelićanska crkva i samostan. Sredinom 19. veka u grad je stigla Pruska istočna železnica. Prvi deo, od Šnajdemula (Pila), otvoren je u julu 1851. godine.

Tokom Prvog svetskog rata, Poljaci u Bidgošču su formirali tajne organizacije, spremajući se da povrate kontrolu nad gradom u slučaju da Poljska povrati svoju nezavisnost. Posle rata, Bidgošč je Versajskim ugovorom iz 1919. godine dodeljen ponovo stvorenoj poljskoj državi. Sada zvanično ponovo Bidgošč, grad je pripadao Poznanjskom vojvodstvu. Lokalno stanovništvo se zahtevalo da napravi izbor - da stekne poljsko državljanstvo ili da napusti zemlju. To je dovelo do drastičnog opadanja etnički nemačkog stanovništva, čiji se broj u gradu smanjio na 11.016 1926. godine. Kasnije je osnovana nacistička nemačka omladinska organizacija, koja je delila nacističke propagandne knjige iz Nemačke među nemačkom manjinom. Godine 1938. grad je postao deo poljske Velike Pomeranije.

Tokom invazije na Poljsku, na početku Drugog svetskog rata, 1. septembra 1939. Nemačka je izvršila vazdušne napade na grad. Poljska 15. pešadijska divizija, koja je bila stacionirana u Bidgošču, odbila je nemačke napade 2. septembra, ali je 3. septembra bila prinuđena da se povuče. Tokom povlačenja Poljaka, u okviru diverzije koju je planirala Nemačka, lokalni Nemci su otvorili vatru na poljske vojnike i civile. Poljski vojnici i civili bili su primorani na odbrambenu bitku u kojoj je na obe strane poginulo nekoliko stotina ljudi. Događaj, koji propaganda nacističke Nemačke naziva Krvava nedelja, koja je preuveličala broj žrtava na 5.000 „neodbranjenih“ Nemaca, iskorišćena je kao izgovor za izvršenje desetina masovnih egzekucija poljskih stanovnika na Starogradskoj pijaci i u Dolini smrti. Samo u periodu od 3. do 10. septembra 1939. Nemci su u gradu pogubili 192 Poljaka. Odlukom od 5. septembra 1939. godine u Bidgošču je osnovan jedan od prva tri nemačka specijalna suda u okupiranoj Poljskoj.

Nemci su osnovali nekoliko logora i zatvora za Poljake. Od 30. septembra 1939. tamo je bilo zatvoreno preko 3.000 pojedinaca, a u oktobru i novembru Nemci su izvršili dalja masovna hapšenja preko 7.200 ljudi. Mnogi od tih ljudi su tada ubijeni. Poljaci iz Bidgošla masakrirani su na raznim lokacijama u gradu, u Dolini smrti i obližnjem selu Triščin. Žrtve su bili i muškarci i žene, uključujući aktiviste, direktore škola, nastavnike, sveštenike, lokalne zvaničnike, trgovce, advokate, a takođe i izviđače, učenike gimnazije i decu od 12 godina. Pogubljenja su predstavljena kao kazna za navodno „ubistvo Nemaca“ i „uništenje mira“, a nacistička propaganda ih je iskoristila da pokaže svetu da je navodni „poljski teror“ naterao Hitlera da započne rat. Na Dan nacionalne nezavisnosti Poljske, 11. novembra 1939. godine, Nemci su simbolično javno pogubili Leona Barčiševskog, gradonačelnika Bidgošča. 17. novembra 1939. komandant lokalne jedinice SD-EK izjavio je da u gradu više nema poljske inteligencije sposobne za otpor.

Grad je pripojen novoformiranoj pokrajini Rajhsgau Dancig-Zapadna Pruska kao sedište okruga ili okruga Bromberg. Međutim, aneksija nije priznata u međunarodnom pravu. Istrebljenje stanovništva je nastavljeno tokom celog rata, a ukupno je ubijeno oko 10.000 stanovnika, uglavnom Poljaka, ali i poljskih Jevreja. U januaru 1940. godine u selu Jastžebije ubijeni su i neki poljski stanovnici, a među poljskim učiteljima ubijenim u koncentracionim logorima Mauthauzen i Dahau bili su i lokalni učitelji. Istorija Jevreja u Bidgošču okončana je nemačkom invazijom na Poljsku i Holokaustom. Jevrejski građani grada, koji su činili malu zajednicu u gradu (oko dva procenta predratnog stanovništva) i od kojih su mnogi govorili nemački, poslani su u logore istrebljenja ili ubijeni u samom gradu. Grad preimenovan u Bromberg bio je mesto Bromberg-Osta, ženskog podlogora koncentracionog logora Štuthof.

Tokom okupacije, Nemci su uništili neke od istorijskih zgrada u gradu da bi podigli nove strukture u nacističkom stilu. Nemci su izgradili ogromnu tajnu fabriku dinamita (DAG Fabrik Bromberg) sakrivenu u šumi u kojoj su koristili ropski rad nekoliko stotina prinudnih radnika, uključujući i savezničke ratne zarobljenike iz logora za ratne zarobljenike u Torunju. Lokalni Poljaci su 1943. uspeli da spasu kidnapovanu poljsku decu iz Zamošća, tako što su ih otkupili od Nemaca na lokalnoj železničkoj stanici.

Poljski otpor je bio aktivan u Bidgošču. Aktivnosti su uključivale distribuciju poljske štampe, sabotažne akcije, krađu nemačke municije za pomoć poljskim partizanima, špijunažu neprijateljskih aktivnosti i pružanje skloništa za britanske zarobljenike koji su pobegli iz logora za ratne zarobljenike. Gestapo je nekoliko puta razbijao poljski otpor.

U proleće 1945. godine, Bidgošč je zauzela Crvena armija koja je napredovala prema Berlinu. Oni nemački stanovnici koji su preživeli proterani su u skladu sa Potsdamskim sporazumom i grad je vraćen Poljskoj, iako sa sovjetskim komunističkim režimom, koji je ostao na vlasti do 1980-ih. Poljski otpor je ostao aktivan u Bidgošču.

Posleratni period

Iste 1945. godine grad je postao sedište Pomeranskog vojvodstva, čiji je severni deo ubrzo odvojen i formirao vojvodstvo Gdanjsk. Preostali deo Pomeranskog vojvodstva je 1950. preimenovan u Vojvodstvo Bidgošč. Godine 1973. bivši grad Fordon, koji se nalazio na levoj obali Visle, uključen je u gradsku granicu i postao je najistočniji okrug Bidgošća. U martu 1981. aktivisti Solidarnosti su nasilno ugušeni u Bidgošću.

Bidgošč je trenutno najveći centar NATO štaba u Poljskoj, a najpoznatiji je Centar za obuku združenih snaga.

Ekonomija

U gradu postoji 38 banaka predstavljenih kroz mrežu od 116 ekspozitura (uključujući i sedište "Bank Pocztowy SA"), dok 37 osiguravajućih društava takođe ima kancelarije u gradu. JP Morgan Chase, jedna od najvećih finansijskih institucija na svetu, osnovala je filijalu u Bidgošču. Većina industrijskih kompleksa je raštrkana po celom gradu, međutim, hemijska fabrika „Zahem” zaslužuje pažnju, zato što se prostire na desetine kvadratnih kilometara na jugoistoku grada. Ostaci nemačke fabrike eksploziva izgrađene u Drugom svetskom ratu zauzimaju područje koje ima svoje železničke pruge, internu komunikaciju, stanovanje i veliku pošumljenu površinu. na njenoj bazi je izgrađen muzej na otvorenom Eksploseum.

Od 2001. godine, Bidgošč se svake godine podvrgava međunarodnoj „verifikaciji“ rejtinga. U februaru 2008. godine agencija "Fitch Ratings" je rekategorizovala grad, povećavši mu rejting sa BBB- (stabilna prognoza) na BBB (stabilna procena).

Bidgošč je 2004. godine pokrenuo industrijski i tehnološki park površine 283 hektara, atraktivno mesto za poslovanje jer kompanije koje se tamo presele dobijaju poreske olakšice, 24-časovno obezbeđenje, pristup velikim parcelama i medijima i svemu ostalom što je važno. Grad je poslednjih godina postao jedan od najvažnijih ekonomskih centara Poljske. Ovo posebno važi za ulogu koju grad ima u privredi Kujavsko-pomeranskog vojvodstva, čiji je glavni grad (uz Torunj).

Kultura

Bidgošč je veliki kulturni centar u zemlji, posebno za oblast muzike. Tradicija opštinskog pozorišta datira još od 17. veka, kada je jezuitski koledž izgradio pozorište. Godine 1824. podignuta je stalna zgrada pozorišta, koju je 1895. godine obnovio u monumentalnom obliku arhitekta iz Berlina Hajnrih Zeling. Prva muzička škola osnovana je u Bidgošču 1904. godine; imala je bliske veze sa veoma poznatom evropskom fabrikom klavira Bruna Somerfelda. Brojni orkestri i horovi, nemački (Gesangverajn, Lidertafel) i poljski (Sv. Vojčeh Halka, Monjuško), takođe su učinili grad svojim domom. Od 1974. godine, Bidgošč je dom veoma prestižne muzičke akademije. Bidgošč je takođe važno mesto za savremenu evropsku kulturu; jedan od najznačajnijih evropskih centara džez muzike, "Brain club", osnovali su Jacek Majevski i Slavomir Janicki u Bidgošču.

Bidgošč je bio kandidat za titulu Evropske prestonice kulture 2016. godine

Muzeji

Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego (Okružni muzej Leona Vičolkovskog) je muzej u vlasništvu opštine. Pored velike kolekcije dela Leona Vičolkovskog, u njoj se nalaze stalne i povremene izložbe umetnosti. Smešten je u nekoliko zgrada, uključujući stare žitnice na reci Brda i Mlinsko ostrvo i preostalu zgradu poljske kraljevske kovnice novca. Eksplozeum, muzej izgrađen oko fabrike municije iz Drugog svetskog rata u nacističkoj Nemačkoj, takođe je sastavni deo.

U Bidgošču, Pomeranski vojni muzej je specijalizovan za dokumentovanje poljske vojne istorije iz 19. i 20. veka, posebno istorije Pomeranskog vojnog okruga i nekoliko drugih jedinica prisutnih u ovoj oblasti.

U gradu se nalazi mnogo umetničkih galerija, dva simfonijska orkestra, mnogo kamernih orkestara i horova. Kulturni objekti Bidgošča takođe uključuju biblioteke, uključujući Pokrajinsku i opštinsku javnu biblioteku sa obimnom kolekcijom tomova od 15. do 19. veka. Ansambl Palata i parka u opštinskom vlasništvu u Ostromecku u blizini grada sadrži Zbirku istorijskih klavira Andžeja Švalbea, jednu od najvećih takvih kolekcija u Poljskoj.

Demografija

Demografija

2010.	2012.
369.443	361.254

Partnerski gradovi

• Manhajm
• Pavlodar
• Vilhelmshafen
• Pitešti
• Hartford
• Ređo Emilija
• Patra
• Kremenčug
• Čerkasi
• Pert