Zločini četnika u čačanskom kraju

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

U čačanskom kraju nakon nemačke ofanzive na Užičku republiku četnici Draže Mihailovića postali su dominantna snaga na terenu. Svoju nadmoć oni su iskoristili za vršenje terora nad osumnjičenima za pripadništvo NOP-u, simpatizerima i članovima njihovih porodica. Ukupno je van borbe stradalo 976 ljudi iz tog kraja, od čega su 546 usmrtili sami četnici, dok je preostalih 430 predato Nemcima koji su ih zatim usmrtili.

Ovaj teror počeo je nakon izbijanja sukoba između NOVJ i JVuO 1. novembra 1941. Nakon pada slobodne teritorije, početkom decembra 1941. četnički odredi su se velikim delom integrisali u sastav Nedićevih kvislinških snaga. U tom periodu teror je bio najintenzivniji. Veliki broj ljudi četnici su izručili Nemcima.

Teror i predaja uhapnjenih Nemcima nastavljeni su i nakon što su Nemci raspustili legalne četničke odrede krajem 1942. godine. Dana 25. avgusta 1944. Drugi ravnogorski korpus pogubio je 11 civila u selu Rakova.

Akteri u čačanskom kraju[uredi | uredi izvor]

Pod čačanskim krajem podrazumeva se oblast bivših srezova: Jeličkog, Trnavskog, Dragačevskog i Takovskog. Danas je to područje opština Čačak, Gornji Milanovac i Lučani. Na tom području 1931. godine živelo je 129.718, a 1945. 160.807 stanovnika.[1]

Na ovom području delovao je NOP odred „Dr Dragiša Mišović“, koji je osnovan jula 1941. U prvoj polovini avgusta ovaj odred brojno je narastao na 400 ljudi, a početkom novembra na 3.500. Nakon pada slobodne teritorije krajem novembra 1941, 198 boraca Odreda povuklo se sa jedinicama NOVJ u Sandžak. Oni su kasnije postali borci Druge proleterske brigade. Za glavninu Odreda važila je direktiva povratka na vlastiti teren. Međutim, usled intenzivnog terora odred se nije mogao održati, pa se velika većina boraca vratila kućama. Dragačevski bataljon doneo je odluku o privremenom raspuštanju.

Uprkos napuštanju borbe i povratku civilnom životu, bivši borci, članovi porodica i svi koji su održavali kontakte sa njima, bili su izloženi intenzivnom teroru Nemaca, nedićevaca, ljotićevaca i četnika. Od ukupno 2.555 žrtava fašističkog terora u čačanskom kraju, većinu predstavljaju bivši borci Čačanskog NOP odreda.

Tokom septembra aktivirale su se i brojno narasle brojne grupe četnika povezanih sa pokretom Draže Mihailovića. Tokom defanzive Nemaca, ove snage većinom su sarađivale sa Čačanskim NOP odredom, naročito u napadima na Kraljevo.

Od početka novembra, nakon izbijanja sukoba, ove snage isključivo su se posvetile borbi protiv NOP-a i teroru protiv njegovih pripadnika i simpatizera. Znatan deo (Jelički odred narednika Miloja Mojsilovića i Ljubićki odred poručnika Predraga Rakovića[2]), kao i odredi koji nisu formalno legalizovani (odredi Milutina Jankovića i Zvonka Vučkovića), takođe su uspostavili neformalne kontakte sa nedićevskim snagama i učestvovali u teroru nad pripadnicima i simpatizerima NOP-a.

Krajem 1942. Nemci su ukinuli zvanične četničke odrede. Nakon toga svi četnički odredi postali su formalno ilegalni, i imali su nekoliko incidenata sa Nemcima i Bugarima. Međutim, kontakti četničkih rukovodilaca sa Nemcima i obazriva saradnja protiv NOP-a kao zajedničkog neprijatelja nastavila se i dalje.[3]

Čačanski NOP odred obnovljen je u minijaturi tek februara 1943. Međutim, već nakon dve nedelje on je u selu Ostra razbijen od strane četnika, a 14 od 25 boraca je likvidirano. Ostaci odreda i pozadinski radnici krili su se u takovskom kraju do avgusta 1943, kad se grupa od 19 boraca ponovo prebacila u trnavski kraj. Na jesen 1943. ovi borci ušli su u sastav Prve šumadijske brigade, koja je prebašena u Sandžak.

Četničke snage ostale su na tom terenu do kraja oktobra 1944, kad su se zajedno sa Nemcima prebacile u istočnu Bosnu. Teror protiv pripadnika i simpatizera NOP-a i članova porodica nastavljen je tokom celog tog perioda.

Teror tokom Užičke republike[uredi | uredi izvor]

Netrpeljivost prema pripadnicima NOP-a kod pojedinih četničkih komandanata postojala je od početka ustanka. U čačanskom kraju prvi zabeleženi slučaj je ubistvo Vojislava Pajića, zamenika političkog komesara čete u Dragačevskom bataljonu. Nega je tokom borbe partizana protiv nemačkih snaga koje su se povlačile iz Požege, četnički komandant Milutin Janković sa svojom jedinicom presreo, zarobio i nakomn mučenja ubio 22. septembra 1941.[4]

29. oktobra 1941. četnici žandarmerijskog kapetana Vučka Ignjatovića skinuli su Milana Blagojevića, komandanta Drugog šumadijskog odreda, sa voza u Požegi i ubili ga. Dva dana kasnije žandarmerijski narednik Filip Ajdačić je sa svojim odredom zauzeo Kosjerić, zarobivši 80 partizana. Desetoro od njih je nakon mučenja ubijeno, dok su ostali upućeni na Ravnu Goru i kasnije predati Nemcima.

Nakon toga izbili su otvoreni sukobi NOVJ i JVuO. Milutin Janković je 4. novembra u Samaili, pred strojem boraca, ubio komandira Tenkovske čete u Čačanskom NOP odredu Srećka Nikolića, rodom iz Donje Trepče (32). Trifuna Jakovljevića (20), borca Trnavskog bataljona, rodom iz Kukića, i Franca Čerpinšeka, tenkistu, izgnanika iz Slovenije.[5]

Tokom novembra 1941. četnici su u čačanskom kraju ubili ukupno 68 zarobljenika, od kojih je 50 iz drugih krajeva (grupa sanitetskog osoblja iz beogradskih odreda i grupa boraca Rudarske čete Kopaoničkog NOP odreda[6]) i 18 iz čačanskog kraja.

Veći broj boraca NOVJ zarobljenih na prevaru prilikom zauzimanja Gornjeg Milanovca[7] i Kosjerića predat je Nemcima. Njih su Nemci streljali na Krušiku u Valjevu, a od streljanih, 71 je bio iz čačanskog kraja.[8]

Teror nakon legalizacije[uredi | uredi izvor]

Nakon pada Čačka 28. novembra 1941. glavnina četničkih snaga u čačanskom kraju i okolini (Jelički odred Miloja Mojsilovića, Ljubićki odred Predraga Rakovića, delovi Trnavskog odreda pod komandom Mijuška Ristovića, odredi Miloša Glišića, Vučka Ignjatovića i Manojla Koraća) povezala se sa Nedićevim snagama i prihvatila status zvaničnih snaga Nedićeve vlade. Nakon toga ove snage su samostalno ili u sastavu zajedničkih nemačko-nedićevsko-četničkih poternih odreda, povele intenzivnu kampanju uništavanja preostalih boraca i simpatizera NOP-a. Uhvaćeni su likvidirani ili predavani Nemcima.

Takovski četnički odred nije se legalizovao, ali je uspostavio vezu sa Trećim odred Srpske državne straže pod komandom majora Milana Kalabića u Gornjem Milanovcu. Jedinice kojima je komandovao Milutin Janković nisu legalizovane, ali su njegove snage ubile 129 meštana, a 48 bivših boraca Dragačevskog bataljona predale Nemcima.

Teror tokom 1943. i 1944.[uredi | uredi izvor]

Nezavisno od povremenih čarki sa Nemcima i Bugarima, tokom 1943. i 1944. teror četnika nad protivnicima i neistomišljenicima nastavljen je bez prekida. U februaru i martu 1943. u Ostri, Mojsinju, Stančićima, Lipnici, Premeći, Trbušanima, Ljubiću i Donjoj Gorevnici snage Predraga Rakovića ubile su 31 nenaoružanu osobu. Između ostalih, u Mojsinju je 23. februara 1943. od četnika pod komandom Predraga Rakovića, zaklan Mihailo Ćurić (56), učitelj, stari ratnik i rezervni potpukovnik.[9]

Teror je nastavljen do samog kraja četničkog prisustva u ovom kraju. 25. avgusta 1944, na dan kad je kralj Petar II potpisao ukaz o raspuštanju Mihailovićevog štaba, vojni sud Drugog ravnogorskog korpusa JVuO osudio je na smrt 11 civila. U Rakovi, gde je bio četnički zatvor, osuđeni su i zaklani: Ljubinka Popović (31), domaćica i majka devetoro dece, Tanasko Terzić (20), stolar, Svetolik Jakovljević (45), zemljoradnik, Savatije Jakovljević (53), zemljoradnik i Radomir Savić (34), zemljoradnik, iz Vape: Miloš Žagrić (40), zemljoradnik, i Đuro Aleksić (21), zemljoradnik, iz Zablaća, te Vladeta Vlajko Radosavljević (23), zemljoradnik, i Perunika Petrović (39), domaćica iz Stančića, i Janaćko Ćurčić (29) i Miloš Prelić, zemljoradnci iz Ježevice.[9]

Bilans zločina[uredi | uredi izvor]

Ukupno je u čačanskom kraju tokom rata od Mihailovićevih četnika usmrćeno van borbe 702 osobe (od čega 546 iz čačanskog kraja), među kojima je 99 osoba ženskog pola. Od tog broja vatrenim oružjem usmrćeno je 457 osoba (38 žena), a klanjem 209 (61 žena), a njih 36 batinama ili na drugi način.[10]

Posle rata vršen je popis radi utvrđivanja podataka o palim borcima NOVJ, žrtvama fašističkog terora i civilnim žrtvama. Ovaj popis sadrži 4.652 imena sa kraćim biografijama, a objavljen je 1977. u publikaciji „Čačanski kraj u NOB-u - pali borci i žrtve“.

Istoričari Davidović i Timotijević izvršili su istraživanje radi kompletiranja ovog spiska podacima o stradalim pripadnicima drugih formacija. Ovim istraživasem došli su do još 2.035 imena četnika, nedićevaca, ljotićevaca i žandarma koji su poginuli u borbama(njih 1.788), ili (247 njih) stradalih posle okončanja borbi u čačanskom kraju.

Na osnovu ovih istraživanja, uz manje korekcije iz istraživanja i drugih izvora, Radisav S. Nedović: objavio je 2009. u Čačku spisak od 2.555 žrtava u čačanskom kraju. Među njima 546 je ubijeno od strane Mihailovićevih četnika,[11] a 430 je onih koje su Mihailovićevi četnici predali Nemcima, koji su ih zatim ubili.[12]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Republički zavod za statistiku - odeljenje u Kraljevu, knjiga popisa stanovništva.
  2. ^ „Izveštaj Rakovića Mihailoviću”. znaci.org. Arhivirano iz originala 07. 03. 2012. g. Pristupljeno 20. 3. 2013. 
  3. ^ Milojica Pantelić, Radovan M. Marinković i Vladimir Nikolić: ČAČANSKI ODRED DR DRAGIŠA MIŠOVIĆ, ČAČAK 1982, str. 324
  4. ^ „Radoslav S. Nedović, Pantelija Vasović: ZATAMNjENA ISTINA - Početak sukoba četnika i partizana”. znaci.org. Pristupljeno 20. 3. 2013. 
  5. ^ Radoslav S. Nedović, Pantelija Vasović: ZATAMNjENA ISTINA - Pojedinačna ubistva. znaci.org. Pristupljeno 20. 3. 2013. 
  6. ^ Partizanski odredi Kopaonički, Šaljski, Ibarski, Kosovska Mitrovica, 1981, str. 185.
  7. ^ „Relacija takovskog četničkog odreda o dejstvima u rejonu G. Milanovca od 4. do 10. novembra 1941”. znaci.org. Arhivirano iz originala 07. 03. 2012. g. Pristupljeno 20. 3. 2013. 
  8. ^ Radoslav S. Nedović, Pantelija Vasović: ZATAMNjENA ISTINA - Predaja zarobljenih partizana Nemcima. znaci.org. Pristupljeno 20. 3. 2013. 
  9. ^ a b http://www.znaci.org/00001/38_29.htm Radoslav S. Nedović, Pantelija Vasović: ZATAMNjENA ISTINA - Crne trojke na delu
  10. ^ Radoslav S. Nedović, Pantelija Vasović: ZATAMNjENA ISTINA - Bilans četničkih zločina. znaci.org. Pristupljeno 20. 3. 2013. 
  11. ^ Radisav S. Nedović: ČAČANSKI KRAJ I NOB - SLOBODARI NA STRATIŠTIMA Spisak stanovnika čačanskog kraja ubijenih van borbe od strane četnika Draže Mihailovića. znaci.org. Pristupljeno 20. 3. 2013. 
  12. ^ Radisav S. Nedović: ČAČANSKI KRAJ I NOB - SLOBODARI NA STRATIŠTIMA Spisak stanovnika čačanskog kraja predatih Nemcima od strane četnika Draže Mihailovića i zatim ubijenih od strane Nemaca. znaci.org. Pristupljeno 20. 3. 2013. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Злочини_четника_у_чачанском_крају&oldid=27556755”