Nosa
| Nosa (Hajdukovo) | |
|---|---|
| Selo | |
 Ulaz u Nosu iz pravca Subotice | |
.svg)  Nosa | |
| Koordinate: 46° 05′ 33″ S; 19° 51′ 26″ I / 46.092622° S; 19.857283° I | |
 Srbija |  Vojvodina |
| Upravni okrug | Severnobački |
| Opština | Subotica |
| Površina (c.) | |
| • Ukupno | 2,14 km2 (0,83 sq mi) |
| Stanovništvo (2015) | |
| • Ukupno | 600[1] |
| Pozivni brojevi | 024 |
| Registarska oznaka | SU |
Nosa (mađ. Nosza) je naselje seosko-salašarskog tipa u Srbiji u administrativnoj oblasti grada Subotice, na samoj granici sa opštinom Kanjiža. U državnoj administraciji nema status samostalnog naselja, već je pripojeno obližnjem Hajdukovu i vodi se kao deo iste mesne zajednice. Katastarski većim delom pripada području K. O. Palić, a sa manjim delom opštini Kanjiža.
Demografija[uredi | uredi izvor]
Nosa ima oko 100 domaćinstava sa 600 stanovnika,[1] pretežno mađarske nacionalnosti (osetan je pad broja, 2007. je bilo oko 850 stanovnika). Stanovništvo se uglavnom bavi zemljoradnjom i voćarstvom.
Administrativna uprava[uredi | uredi izvor]
Kao što je i samo Hajdukovo do 1978. bilo deo Palića,[2] početkom 1990-ih predloženo je pripajanjem Nose prvo Šupljaku, a kasnije Hajdukovu.
Nosa pripada mesnoj zajednici Hajdukovo, pošto u lokalnim samoupravama nije redak slučaj da se administracija dva ili više manja mesta rešava u jednoj mesnoj kancelariji (na primer Gornji i Donji Tavankut su dva naselja, ali imaju jednu zajedničku mesnu zajednicu).
Hajdukovo se nalazi na severu, a Nosa na istoku Ludaškog jezera, dva mesta razdvaja 1,45 km puta uz jezero.[3]
Interesantna odlika položaja Nose je da se nalazi tačno na granici dve opštine, tako da je na kraju šora jedna polovina sela još u Subotici, a druga već spada na teritoriju Kanjiže.
Poreklo imena i istorijat[uredi | uredi izvor]
Prema narodnoj etimologiji ime je nastalo iz uzvika „hajde” koje se na arhaičkom mađarskom kaže "nosa". „Hajde, idemo zajedno! Hajde, ne daj se!” uzvikivali bi, prema predanju, mladi iz ovog mesta kad bi na nekoj zabavi došli u sukob sa mladima iz drugih sela.
Okolina je nastanjena od najranijih vremena. Uz obalu Ludaškog jezera pronađene su ostave žita iz neolita, a iskopavanja 1950. na „Bisernoj obali” otkrila su 6 eneolitska groba i naselje iz ranog neolita. Nalažena su i kremena oruđa iz ranog praistorijskog doba.
Što se novije istorije tiče, Nosa je veoma staro naselje, već u 18. veku se javlja kao zasebno selo, sa istim imenom. Naravno oblik tadašnjeg naselja je bio karakterističan za panonski tip salašarskog uređenja, zajednica sa raštrkanim kućama i šorevima. I danas, Nosa predstavlja najtipičniji oblik Vojvođanskog sela sa dugim, ušorenim ulicama.
Ekonomija[uredi | uredi izvor]
Za razliku od mnogih okolnjih naselja većina ovdašnjih mladih ljudi ne mora da napusti rodno mesto da bi našlo posao, već može da se zaposli u selu[4], jer je područje Nose na pesku, što je veoma dobro za voćarstvo, a u neposrednom ataru na svega 150-200 m od sela već ima i crne zemlje, pogodne za poljoprivredu. Ovdašnje voće je u vreme bivše Jugoslavije bilo popularno i prodavano po bivšim republikama. Danas se za ovdašnju jabuku zanimaju uglavnom u Rusiji.
Obrazovanje[uredi | uredi izvor]
Zgrada osnovne škole izgrađena je početkom 1900-ih godina. Tokom godina zgrada je zbog nedostatka sredstava za njeno održavanje došla u toliko loše stanje, da je u nekoliko navrata pokušano sa njenim zatvaranjem, što su stanovnici odlučno sprečili, jer je najbliža škola u sledećem naselju 5 km od sela. Konačno je 2005. – zahvaljujući donaciji Američke fondacije za razvoj (America's Development Foundation — ADF) – zgrada renovirana, dobila je sanitarni čvor, a rešeno je i grejanje. Uprkos činjenici da selo nema gasovoda, učionice se greju gasom, iz plinskih boca. U dvorištu škole je izgrađeno i igralište, koje ranije nije postojalo.
Škola je 2007. imala 39 učenika, iz nižih razreda. Nastava se pohađa u konsolidovanim grupama, što znači da đaci iz prvog razreda uče zajedno sa đacima iz trećeg, a đaci iz drugog sa đacima iz četvrtog razreda. U zgradi se nalazi i obdanište, koja pohađa desetoro dece. Deca iz gornjih odeljenja pohađaju školu u obližnjem Hajdukovu ili u Bačkim Vinogradima. Tako, zahvaljujući naporima i borbi meštana za opstanak, ovo selo nije došlo na sudbinu mnogih malih naselja u Srbiji, koja su ostala bez mladih, i dečje vike.
Kultura[uredi | uredi izvor]
U selu deluje KUD „Hinga” osnovano u novembru 2000. godine. Trenutno u društvu deluje tri amaterske pozorišne grupe: „Noćni paun”, „Srednja grupa” i „Receruca”(mađ. Réceruca = patkica). Predsednik udruženja je od 2013. Šomođi Natalija.
Znamenitosti[uredi | uredi izvor]
Crkva[uredi | uredi izvor]
Katolička crkva osvećena 25. marta 2007. godine nosi ime Svetog Avgustina, patrona iste. Crkvu je projektovao Vilmoš Tot (Tóth Vilmos) arhitekta iz Kanjiže. Arhitektura crkve je inspirisana delima mađarskog arhitekte Imrea Makoveca. Osnova crkve ima formu školjke zaglavljene u peskovito dno Panonskog mora. Crkva predstavlja nasukani brod sa razapetim jedrima bez vetra, koji leži na tlu Subotičke peščare.[5]
Nameštaj crkve dizajnirao je i napravio Subotički stolar Bonaventura Lalić. Crkva ima 140 kvadratnih metara i 100 sedišta, a na mestu hora može da se smesti daljnjih 100 ljudi. Na spratu iznad svetilišta uređena je sala za veronauk. Crkva administrativno pripada parohiji Hajdukovo.
Rokin salaš[uredi | uredi izvor]
Na Nosi, pored jezera nalazi se stogodišnji Rokin salaš, danas uređen u Etno-kuću[6] gde posetioce očekuju razne kulturne manifestacije, npr. salašarski piknik, kampovi za decu itd.[7] U autentičnoj kući nekadašnjeg čamdžije koji je meštane prenosio preko jezera na vašar nalazi se etnološka zbirka, zbirka arheoloških predmeta sa obale i zbirka posvećena prirodnim vrednostima rezervata.
Arheološka nalazišta[uredi | uredi izvor]
Na podruju Nose nalazi se nekoliko veoma značajnih arheoloških lokaliteta iz raznih epoha istorije.
Stara Torina[uredi | uredi izvor]
Na lokalitetu "Stara Torina" (mađ. Kővágó[8]) otkrivena je crkva sa grobljem iz IX.–XI. (XIII?) veka, u kojem je sahranjeno najmanje 946 individua iz perioda doseljavanja mađara.[9] Od sahranjenih, pronađeno je čak 327 dece, čija velika smrtnost je povezana sa nekakvom epidemijom. Ovako velik broj grobova ukazuje i na dužu ruralnu nastanjenost u ovoj oblasti.[10]
Hinga[uredi | uredi izvor]
- Vidi i zaseban članak Hinga
"Hinga" je veštački brežuljak iz bronzanog doba nadomak sela. Na njemu je u ranom srednjem veku stajala crkva, okružena grobljem. Ostatak crkve je otkriven ali ujedno i uništen 1940. gradnjom bunkerskog utvrđenja tokom vojnih operacija. Do arheološkog proučavanja ostataka groblja došlo je 1948–49.-e godine, kada je utvrđeno da su grobovi iz XII–XV. veka. I samo okruženje "Hinge" je bogato arheološkim slojevima, ovde su nalažene nekropole iz Sarmatskog perioda, iz perioda seobe naroda, te iz XI. veka.[11]
Pereš[uredi | uredi izvor]
- Vidi i zaseban članak Peres
U neposrednoj blizini se nalazi i registrovani mezolitski lokalitet "Pereš", spomenik kulture od velikog značaja.
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Putokaz u Hajdukovu -
U selo se ulazi preko mosta na Kirešu -
Tabla dobrodošlice -
Zasad jabuke -
Magacin voća -
Crkva Sv. Avgustina -
Oltar crkve -
Crkva, enterijer -
Stara škola još uvek u funkciji -
Prozor škole -
Novi dom kulture -
Ulica na "bucki" (peščana dina) -
Pogranična ulica – Ulica Jedinstva (leva strana je Kanjiža) -
Stara tabla sa brojem, iz vremena kada je Nosa pripadala Šupljaku -
Ruralna sredina -
Život se odvija kao i svagda drugde.
_utca_Nosz%C3%A1n.jpg)
.jpg)
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Konkursna dokumentacija izrade projektno-tehničke dokumentacije za vodovod Hajdukovo-Nosa Arhivirano na sajtu Wayback Machine (30. mart 2019) (PDF) p. 4/35. Grad Subotica, 2015
- ^ Subotica i okolna naselja i sela portal Poreklo
- ^ "Specijalni rezervat prirode nalazi se dvadesetak kilometara severoistočno od Subotice. On uključuje Ludaško jezero i njegove obale duž sela Ludaš, Šupljak, Hajdukovo i Nosa." str. 81 u: Analiza ekonomskog i socijalnog statusa marginalizovanih naselja u pograničnim oblastima AP Vojvodine. IPA projekat Zavoda za urbanizam Vojvodine, Novi Sad, 2013.
- ^ Tómó Margaréta: Noszán otthon maradnak a fiatalok. Magyar Szó, 2. 4. 2007. (jezik: mađarski)
- ^ Vodič & TO Subotica, str. 17.
- ^ Rokin salaš Arhivirano na sajtu Wayback Machine (1. јануар 2017) на сајту Visit Palić
- ^ Rokin Salaš Архивирано на сајту Wayback Machine (27. фебруар 2019) на сајту Salaši.info
- ^ Milan Knežev, ured. (2013). „Otkrivanje našeg zaboravljenog kulturnog i prirodnog nasleđa u Mađarsko–Srpskom pograničnom regionu” (PDF). Novi Bečej. стр. 78. Приступљено 2022-01-10. „'Arheološki ostaci crkvenih građevina otkopanih na lokalitetima Stara Torina ili Kevago (Kővágó) između Palića i Hajdukova i Mali Horgoš ili Crkvine kod Subotice datovani su u period prve polovine 13. veka. Obe građevine su male jednobrodne crkve četvorougaone oltarske apside sa jednovremeno građenim (Mali Horgoš, dokumentacija PZZZSK 52/B, inv. br. 5078) ili naknadno dozidanim zvonikom (Stara Torina) čiji su temelji građeni u tehnici trpanca, od lomljenog kamena vezanog razmućenom glinom. Na osnovu uzetih uzoraka može se pretpostaviti da je za izgradnju ovih objekata korišćen lokalni porozni kamen, slabije tvrdoće, što ukazuje na verovatnu primenu ritskog krečnjaka.'”
- ^ Szekeres László (1994). Hajdújárás–Kővágó (Egy Árpád-kori templomrom Szabadka határában). In: A kőkortól a középkorig. Tanulmányok Trogmayer Ottó 60. születésnapjára: Szeged. стр. 463–470. ISBN 963 7217-26 6.
- ^ M. Đurić, P. Milovanović, A. Janović, M. Drašković, K. Đukić and P. Milenković (2008): Porotic Lesions in Immature Skeletons from Stara Torina, Late Medieval Serbia. International Journal of Osteoarchaeology 18: 458–475
- ^ Arheološka zbirka Архивирано на сајту Wayback Machine (29. jul 2017) Gradski muzej Subotica
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Seoski turizam (PDF). Subotica: TO Subotica. Pristupljeno 17. 3. 2019.[mrtva veza]
