Tajga

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Tajga (višeznačna odrednica).
Tajga
Jezero Džek London u Kolimi, Rusija
Tajga se nalazi u visokim severnim geografskim širinama, između tundre i umerenih šuma, od oko 50 °C do 70 °C, ali sa značajnim regionalnim varijacijama.
Ekologija
BiomKopneni subarktički, vlažni
Geografija
Klimatski tipDfc, Dwc, Dsc, Dfd, Dwd, Dsd

Tajga je biom koji se nalazi u polarnim zonama. Leta i zime čine hladni periodi, pri čemu je godišnja temperatura 2—4 °C, a godišnje padavine su iznad 600 mm. Naziv tajga potiče iz altajskih jezika[1] poput mongolskog[2] i turkijskih jezika[3], gde se odnosi na visoke i šumske planine. To je biom koji karakterišu četinarske šume koje se uglavnom sastoje od borova, smrče i ariša.

Tajga ili borealna šuma je nazvana najvećim kopnenim biomom na svetu.[4] U Severnoj Americi, pokriva većinu unutrašnjosti Kanade, Aljaske i delove severnih susednih Sjedinjenih Država.[5]

Termin „tajga” se ne koristi dosledno u svim kulturama. Na engleskom jeziku, „borealna šuma“ se koristi u Sjedinjenim Državama i Kanadi kada se govori o južnijim regionima, dok se „tajga“ koristi za opisivanje severnijih, neplodnih područja koja se približavaju liniji drveća i tundri. Hofman (1958) raspravlja o poreklu ove diferencijalne upotrebe u Severnoj Americi i kako ova diferencijacija iskrivljuje ustaljenu rusku upotrebu.[6]

Klimatske promene predstavljaju pretnju tajgi,[7] a kontroverzno je kako bi se apsorbovani ugljen-dioksid tretirao pri obračunu ugljenika.[8]

Klima i geografija[uredi | uredi izvor]

Sibirska tajga

Tajga pokriva 17 miliona kvadratnih kilometara (6,6 miliona kvadratnih milja) ili 11,5% Zemljinog kopna,[9] što je na drugom mestu iza pustinja i kseričnih grmova.[4] Najveće oblasti se nalaze u Rusiji i Kanadi. U Švedskoj je tajga povezana sa terenom Norlanda.[10]

Temperatura[uredi | uredi izvor]

Posle tundre i trajnih ledenih kapa, tajga je kopneni biom sa najnižim godišnjim prosečnim temperaturama, sa srednjom godišnjom temperaturom koja uglavnom varira od −5—5 °C (23—41 °F).[11] Ekstremni zimski minimumi u severnoj tajgi su obično niži od onih u tundri. Postoje područja tajgi istočnog Sibira i unutrašnjosti Aljaske-Jukon gde se srednja godišnja dostiže do −10 °C (14 °F),[12][13] a najniže pouzdano zabeležene temperature na severnoj hemisferi su zabeležene u tajgi severoistočne Rusije.

Tajga ima subarktičku klimu sa veoma velikim temperaturnim rasponom između godišnjih doba. −20 °C (−4 °F) bi bila tipična zimska dnevna temperatura i 18 °C (64 °F) prosečana za letnji dan, ali duga, hladna zima je dominantna karakteristika. Ova klima je klasifikovana kao Dfc, Dwc, Dsc, Dfd i Dwd u Kepenovoj klasifikacionoj šemi,[14] što znači da su kratka leta (24 h prosek 10 °C (50 °F) ili više), iako su generalno topla i vlažna, traju samo 1–4 meseca, dok zime, sa prosečnim temperaturama ispod nule, traju 5–7 meseci.

U sibirskoj tajgi prosečna temperatura najhladnijeg meseca je između −6 °C (21 °F) i −50 °C (−58 °F).[15] Postoje i neke mnogo manje oblasti koje se kreću ka okeanskoj klimi Cfc sa blažim zimama, dok krajnji jug i (u Evroaziji) zapadno od tajge sežu do vlažne kontinentalne klime (Dfb, Dwb) sa dužim letima.

Prema nekim izvorima, borealne šume prelaze u umerenu mešovitu šumu kada srednja godišnja temperatura dostigne oko 3 °C (37 °F).[16] Diskontinuirani permafrost se nalazi u oblastima sa srednjom godišnjom temperaturom ispod nule, dok se u klimatskim zonama Dfd i Dwd javlja kontinuirani permafrost i ograničava rast na drveće sa veoma plitkim korenom poput sibirskog ariša.

Tajga u dolini reke u blizini Verhojanska u Rusiji, na 67 °C, doživljava najhladnije zimske temperature na severnoj hemisferi, ali ekstremna kontinentalnost klime daje prosečnu dnevnu najvišu temperaturu od22 °C (72 °F) u julu.
Borealna šuma u blizini Šovel Pojnta u državnom parku Teteguš, duž severne obale jezera Superior u Minesoti.

Sezona rasta[uredi | uredi izvor]

Sezona rasta, kada vegetacija u tajgi oživi, obično je nešto duža od klimatske definicije leta, jer biljke borealnog bioma imaju niži temperaturni prag za pokretanje rasta od drugih biljaka. Neki izvori tvrde da je sezona rasta od 130 dana tipična za tajgu.[4]

U Kanadi i Skandinaviji, sezona rasta se često procenjuje korišćenjem perioda godine kada je prosečna 24-časovna temperatura +5 °C (41 °F) ili više. Za ravnice tajge u Kanadi, sezona rasta varira od 80 do 150 dana, a u Tajga štitu od 100 do 140 dana.[17]

Drugi izvori definišu sezonu rasta prema danima bez mraza.[18] Podaci za lokacije u jugozapadnom Jukonu daju 80–120 dana bez mraza.[19] Borealna šuma sa zatvorenim krošnjama u Nacionalnom parku Kenozerski u blizini Plesecka, Arhangelska gubernija, Rusija, u proseku ima 108 dana bez mraza.[20]

Najduža sezona rasta se nalazi u manjim oblastima sa okeanskim uticajima; u priobalskim područjima Skandinavije i Finske, sezona rasta zatvorene borealne šume može biti 145–180 dana.[21] Najkraća sezona rasta se nalazi u ekotonu severne tajge-tundre, gde šuma severne tajge više ne može da raste i tundra dominira pejzažom kada se sezona rasta smanji na 50–70 dana,[22][23] i dnevni prosek najtoplijeg meseca u godini obično je 10 °C (50 °F) ili manje.[24]

Jezera i druga vodena tela su uobičajena u tajgi. Nacionalni park Helvetinjarvi, Finska, nalazi se u tajgi sa zatvorenim krošnjama (srednje borealne do južno-borealnih)[25] sa srednjom godišnjom temperaturom od 4 °C (39 °F).[26]

Rasprostranjenost[uredi | uredi izvor]

Tajge se nalaze u polarnim zonama Evroazije (Skandinavija, Sibir, Mongolija), Severne Amerike (Kanada, Aljaska) i Južne Amerike (Ognjena zemlja).

Nalik tropskim šumama, tajge čine cirkumpolarni biom, koji se nalazi u zoni Severnog i Južnog polarnika.

Flora tajgi[uredi | uredi izvor]

Tajga u zoni Anabode, Švedska

U Evroaziji se nalaze sibirski ariš (Larix sibirica), daurijski ariš (Larix gmelinii), sibirska jela (Abies sibirica), pljosnatolistna breza (Betula platyphylla), i smrče (Picea abies i Picea obovata).

U Severnoj Americi se nalaze istočnoamerički ariš (Larix laricina), balzamasta jela (Abies balsamea), bela smrča (Picea glauca) i crna smrča (Picea mariana).

U Južnoj Americi se nalazi antarktička bukva.

Fauna tajgi[uredi | uredi izvor]

Očuvani tajga ekosistemi bogati su životinjskim vrstama.

Faunu tajgi čine vrste poput — vuka, lasice, hermelina, vrste poreklom iz umerenih šuma — rovčice, jež, zec, poljski miš, jelen, srna, mrki medved, veverica, ris, vrste koje su zajedničke za tajge i tundre — irvas, endemske — krtica, leming, samur i poluendemske vrste — veverice, los, žderavac.

U sibirskoj tajgi se nalaze — tigrovi, a u kanadskoj — pume. U rekama i jezerima se nalazi atlantski losos.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Rяsяnen, Toivonen-Festschr. 131
  2. ^ „taiga | Definition of taiga in English by Oxford Dictionaries”. Oxford Dictionaries | English. Arhivirano iz originala 17. 07. 2018. g. Pristupljeno 2018-07-17. 
  3. ^ „Definition of taiga | Dictionary.com”. dictionary.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2019-06-12. 
  4. ^ a b v „Berkeley: The forest biome”. Ucmp.berkeley.edu. Arhivirano iz originala 2019-06-20. g. Pristupljeno 2019-05-12. 
  5. ^ „List of Plants & Animals in the Canadian Wilderness”. Trails.com. 2010-07-27. Arhivirano iz originala 14. 09. 2018. g. Pristupljeno 2016-12-26. 
  6. ^ Hoffmann, Robert S. (1958). „The Meaning of the Word "Taiga"”. Ecology. 39 (3): 540—541. JSTOR 1931768. doi:10.2307/1931768. 
  7. ^ Graham, Karen (2021-05-19). „'Zombie fires' may become more common as the climate warms”. Digital Journal (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-06-04. 
  8. ^ „How should the world's nations account for the carbon absorbed by their forests? We better figure it out”. Bellona.org (na jeziku: engleski). 2021-05-18. Pristupljeno 2021-06-04. 
  9. ^ „Taiga biological station: FAQ”. Wilds.m.ca. Pristupljeno 2011-02-21. 
  10. ^ Sporrong, Ulf (2003). „The Scandinavian landscape and its resources”. Ur.: Helle, Knut. The Cambridge History of ScandinaviaSlobodan pristup ograničen dužinom probne verzije, inače neophodna pretplata. Cambridge University Press. str. 22. ISBN 9780521472999. 
  11. ^ „Marietta the Taiga and Boreal forest”. Marietta.edu. Pristupljeno 2011-02-21. 
  12. ^ „Yakutsk climate”. Worldclimate.com. 2007-02-04. Pristupljeno 2011-02-21. 
  13. ^ „Interior Alaska-Yukon lowland taiga”. Terrestrial Ecoregions. World Wildlife Fund. 
  14. ^ „radford:Taiga climate”. Radford.edu. Arhivirano iz originala 2011-06-09. g. Pristupljeno 2011-02-21. 
  15. ^ Encyclopedia Universalis édition 1976 Vol. 2 ASIE – Géographie physique, p. 568
  16. ^ „The eastern forest – boreal transition”. Terrestrial Ecoregions. World Wildlife Fund. 
  17. ^ „Climate of Canadian ecozones”. Geography.ridley.on.ca. Arhivirano iz originala 2011-05-05. g. Pristupljeno 2011-02-21. 
  18. ^ „Taiga”. Blueplanetbiomes. Arhivirano iz originala 2011-04-10. g. Pristupljeno 2011-02-21. 
  19. ^ „Southwest Yukon:Frost-free days”. Yukon.taiga.net. Arhivirano iz originala 2011-07-24. g. Pristupljeno 2011-02-21. 
  20. ^ „Kenozersky National Park”. Wild-russia.org. Pristupljeno 2011-02-21. 
  21. ^ „University of Helsinki: Carabid diversity in Finnish taiga” (PDF). Pristupljeno 2011-02-21. 
  22. ^ „Tundra”. Blueplanetbiomes. Pristupljeno 2011-02-21. 
  23. ^ „NatureWorks:Tundra”. Nhptv.org. Pristupljeno 2011-02-21. 
  24. ^ „The Arctic”. saskschools.ca. Arhivirano iz originala 2011-04-10. g. Pristupljeno 2011-02-21. 
  25. ^ „Finland vegetation zone and freshwater biome” (PDF). 113.139. Pristupljeno 19. 4. 2018. 
  26. ^ „Tampere/Pirkkala, Finland Weather History and Climate Data”. Worldclimate.com. 2007-02-04. Pristupljeno 2011-02-21. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Tajga na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Тајга&oldid=27553536”