Jablanički komitski odred

Komandant Jablaničkog komitskog odreda poručnik Dimitrije Begović (stoji drugi sleva) sa svojim komitama u Medveđi 1917. godine

Nakon okupacije Srbije i represalija, koje su u prvom redu sprovodili Bugari, sa ciljem potpune bugarizacije južne Srbije, jača i želja naroda da pruži otpor. Krajem avgusta 1916. godine Kosta Milovanović Pećanac je od štaba Vrhovne komande srpske vojske dobio zadatak da dođe na područje Toplice i Južne Morave i da tamo organizuje obveznike u vojne formacije. Petnaestog septembra 1916. godine, avionom se spušta u selo Mehane na Radan planini. U isto vreme potporučnik Kosta Vojinović Kosovac, u selu Leposavić na Ibru, osnovao je Ibarsko-kopaonički komitski odred i počeo borbu protiv Austrijanaca i Bugara. U isto vreme grupa Crnogoraca koju su činili Toško i Milinko Vlahović, Jovan Radović, Sava Radović, Milan i Đura Drljević, braća Milić i Nikola Lakićević dolaze na teritoriju Kosanice (Radan planina). Nakon sastanka sa Pećancem otišli su u područje Jablanice da organizuju četnički pokret, izuzev Milana Drljevića koji je ostao sa Pećancem. Kosta Pećanac i Kosta Vojinović su se početkom oktobra 1916 godine sastali u selu Grguru i postigli dogovor o daljem organizovanju četničkog pokreta.

Jablanički komitski odredi do februara 1917.

Kapetan Milinko Vlahović

Vodeću ulogu u formiranju Jablaničkog komitskog odreda imali su braća Vlahovići, Jovan Radović i nešto kasnije sveštenik Dimitrije Dimitrijević iz Đakovice, koji je pobegao iz bugarskog zarobljeništva. Pored seoskih četa koje su brojale oko 50 boraca, prve veće formacije organizovane su u selu Gajtan, gde je početkom novembra oformljen četnički odred od 150 boraca a zatim i u Medveđi od oko 100 četnika. Ovakav način organizovanja sproveden je i u oblasti Puste reke kao i u Donjoj Jablanici. Posle ovakvog uspeha, krajem decembra 1916. pristupilo se formiranju prvih četničkih bataljona. Najpre je oformljen Tularski četnički bataljon čiji je komandant bio Milan Đurović a potom u Borovcu i Drugi jablanički bataljon sa oko 150 boraca, čiji je komandant bio Ivan Plavšić iz istog sela. Brojniji bataljon formiran je u Retkoceru i imao je oko 300 boraca. Početkom januara 1917. u Lebanu je formirana četa i podeljena je na vodove: šumanski, velikovojlovački, lugarski, popovačko-grgurovački i klajićki. Kako je odziv stanovništva bio masovan, a vojna organizacija sprovedena u sve delove Jablanice(oblast oko reke Jablanice) i Puste reke, stekli su se uslovi za formiranje Jablaničkog komitskog odreda sa 460 dobrovoljaca, razvrstanih u tri čete. Odred je imao svoj štab koji je komandovao svim seoskim četama u Jablaničkom srezu. Veza između četa je održavana kuririma. U svakom selu je postojao čovek za vezu. Ubrzo je odred brojao oko 1200 boraca. Obuka rukovanja oružjem otpočela je u januaru 1917. godine. Štab Jablaničkog komitskog odreda imao je organizovane čete u svakom selu sa najmanje 15 boraca. Štab je pokušao da uspostavi vezu i sa šiptarskim selima, radi uključivanja istih u ustanak, ali saradnja nije ostvarena.

Komitski odred u periodu od februara do marta 1917.

Vidi još: Toplički ustanak

Jablanički komitski odred nakon sloma ustanka

Ostatak Jablaničkog komitskog odreda sa oko 60 četnika, na čelu sa kapetanom Milinkom Vlahovićem, povukao se prema Oruglici i Kukavici. Nakon nekoliko sukoba sa Bugarskom vojskom, odred se prebacuje u područje sela Kaluđerica i zadržava se na terenima Kukavice. Kapetan Vlahović je sa odredom, bezuspešno pokušao da nastavi dejstvo u području gornje Jablanice i Puste reke i pod pritiskom bugarskih potera ponovo vraća u područje Kukavice. Tek krajem maja 1917, odred prelazi na teren Toplice gde se sastaju Pećanac i Vlahović. Pod pritiskom bugarskih potera prebacuje se na Jastrebac preko Radana i načelnik štaba Jablaničkog četničkog odreda Dimitrije Dimitrijević. Kosta Pećanac ostaje na Radan planini. Jablanički komitski odred na čelu sa Kostom Pećancem napada železničku stanicu u Ristovcu krajem aprila 1917, prekinuvši važnu železničku komunikaciju prema Skoplju. Usledila je jaka potera i odred je razbijen na grupe. Jedna grupa se vratila u leskovački kraj a druga grupa, njih 132 na čelu sa Kostom Pećancem odlazi ka Bosilegradu(tadašnja Bugarska) i čini osvetu prema vojnicima i civilima. U junu 1917 godine Pećanac je izvršio reorganizaciju Jablaničkog komitskog odreda. Na planini Vidojevici sastao se sa vojvodom Toškom Vlahovićem, potporučnikom Dimitrije Begovićem i kapetanom Milinkom Vlahovićem. Za novog komandanta Jablaničkog komitskog odreda postavljen je poručnik Dimitrije Begović najsposobniji Pećančev vojvoda kome Bugari iz osvete zatvaraju ženu i četvoro dece i žive spaljuju. Ni tada ne klonuvši Begović i dalje nastavlja borbu. Posle ranjavanja u Radanskim vrletima ostaje usamljen. Prihvata bugarski poziv za predaju, ali kada su bugarski oficiri potrčali ne bi li na zarobljavanju Begovića zaradili više činove, Begović izlazi sav opasan aktiviranim bombama i poput Stevana Sinđelića ulazi u istoriju dižući u vazduh i sebe i bugarske oficire. Mesto njegove pogibije i danas se zove Begovićev grob. Odred se nakon kraćeg boravka na teritoriji Bugarske i manjih uspeha, vraća u područje Jablanice u avgustu 1917. godine. Ustanici su izbegavali otvorene borbe sa Bugarima, ali ipak su uspevali da im stalno nanose gubitke. Drugog novembra 1917 godine u borbi kod Vlasova poginuo je Toško Vlahović, a sredinom decembra i Todor Mitić-Slišanče, komandir ustaničke čete. Pri pokušaju prenošenja izveštaja Vrhovnoj komandi na Solunskom frontu zarobljeni su pop Dimitrije,Aleksandar Piper i Petar Grk i ubijeni su u Niškoj tvrđavi. Ipak je izveštaj stigao do Vrhovne komande, zahvaljujući preostalim ustanicima. Vrhovna komanda je na osnovu izveštaja naredila da se obustave sve četničke aktivnosti na okupiranoj teritoriji. Zadatak da to prenesu, dobili su kapetan Jovan Ilić i narednik Siniša Stefanović, pilot. 29. oktobra 1917. oni se spuštaju avionom na prostor Pustog Šilova. Avion se na sletanju zapalio, oni su uhvaćeni od strane Bugara, a potom i streljani. I pored represalija koje je sprovodila bugarska vojska a naročito jedinice kontračete — Planinski zvodovi — jedan manji deo ustanika Jablaničkog komitskog odreda ostao je da pruža otpor sve do oslobođenja.

Vidi još

• Dejstva srpske avijacije u okupiranoj teritoriji (1916-1918)
• Vazduhoplovna komanda srpske vojske (Kraljevine Srbije)
• Radan - Begovića grob

Literatura

• Leskovački kraj u Prvom svetskom ratu, Dr Živan Stojković i Hranislav Rakić, Leskovac 1996, str. od 40-43 i 48-56
• Stradanje Leskovčana u Prvom svetskom ratu, Milovan Cvetković, Seminarski rad 2012- mentor Prof. Dr Momčilo Pavlović
• Milivoje Perović , Toplički ustanak, Beograd 1972.