Britanski unionizam
Britanski unionizam, poznat i kao Velikobritanski unionizam, je britanska politička ideologija i oblik građanskog nacionalizma koji zagovara očuvanje sadašnjih granica Ujedinjenog Kraljevstva Velike Britanije i Severne Irske (u nekim slučajevima sa uključivanje u Ujedinjeno Kraljevstvo i Republiku Irsku). Istorijski gledano, pokret je imao mnogo protivnika u Irskoj, a nakon formiranja nezavisne Irske, ostao je samo u Severnoj Irskoj, koja je od 1969. do 1998. godine doživela niz oružanih sukoba između unionista (uključujući lojaliste Ulstera) i irskih nacionalista (uključujući republikance). Ova serija krvavih sukoba naziva se konfliktom u Severnoj Irskoj, a u britanskoj istoriografiji ona je postala poznata kao „Trabls” (problemi).
Od kraja 20. veka, broj protivnika protiv unionista raste u Škotskoj i Velsu. Škotska nacionalna partija, nakon što je pobedila na parlamentarnim izborima 2011. godine, svojim je delovanjem dovela do toga da je referendum o nezavisnosti Škotske održan u jesen 2014. godine, u kojem se 55,3% glasača i izjasnilo protiv nezavisnosti zemlje.
Nastanak Ujedinjenog kraljevstva[uredi | uredi izvor]
Kraljevina Velika Britanija nastala je 1. maja 1707. nakon zaključivanja Zakona o Uniji, usvojenog u engleskom i škotskom parlamentu istovremeno, što je dovelo do formiranja političke unije između Engleske (koja je uključivala i Vels) i Škotske. Zakonu je prethodio Ugovor o jedinstvu, potpisan 22. jula 1706. godine. Zakon o Uniji je formirao jedinstveni britanski parlament u Vestminsteru, jedinstvenu carinu i monetarnu uniju, ali je ostao pravosudni sistem Engleske i Škotske. Godine 1801, nakon potpisivanja još jednog akta o ujedinjenju Velike Britanije i Irske, Kraljevina Irska je postala deo britanske države. Tako je formirano Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Irske, na istoj osnovi na kojoj su se Engleska i Škotska ujedinile stotinu godina ranije.
Mnogi Irci nisu prihvatili uniju, jer su Britanci - pripadnici Anglikanske crkve - počeli progoniti i ugnjetavati Irce, koji su bili vernici Rimokatoličke crkve, na svaki mogući način. Krajem 19. i početkom 20. veka kroz Irsku je prošao niz anti-britanskih ustanaka s ciljem razbijanja unije i formiranja ujedinjene Irske. Na kraju Prvog svetskog rata, Irci su ipak uspeli da ostvare svoj cilj i odbace engleski jaram, ali deo okruga je ostao lojalan britanskoj vladi. Izbijanje anglo-irskog rata završilo je potpisivanjem anglo-irskog sporazuma 1922. godine, prema kome je 26 okruga ujedinjeno u Irskoj slobodnoj državi (sada Republika Irska), a 6 županija je ostalo u Velikoj Britaniji i postalo je poznato kao Severna Irska. Trenutno, zvanično ime ujedinjene zemlje je Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Severne Irske, usvojeno 1927. godine.
Sve tri države, čak i pre formiranja Velike Britanije, bile su u međusobnoj zajednici. Kada je Džejms I Stjuart, kralj Škotske, nasledio engleski tron od Elizabete I, krune Engleske, Irske i Škotske bile su ujedinjene. Ujedinjenje kruna Engleske i Irske dogodilo se nakon što je 1542. godine potpisan Zakon o krunskoj Irskoj. Od XII veka, kralj Engleske bio je gospodar dvorca Irske, ali je sam dvor bio podređen prvenstveno Papi. Zakon iz 1542. godine uveo je termin „kralj Irske” i dopustio kralju Henriju VIII da se konačno oslobodi uticaja pape.
Podrška Uniji[uredi | uredi izvor]
Najveću podršku jedinstvu Velike Britanije pružaju stanovnici Engleske i najniža podrška ovoj ideji je u Irskoj; Postoji i značajan broj ljudi koji žive u Velsu i Škotskoj koji su za secesiju od Velike Britanije. Međutim, ankete ukazuju na suprotno: od secesije Irske, stanovnici sva četiri dela Velike Britanije uglavnom podržavaju nastavak postojanja Ujedinjenog Kraljevstva. Na ove podatke ne može uticati ni rast pristalica nezavisnosti u Škotskoj, ni broj onih koji su nezadovoljni u Velsu, ali istovremeno postoje i lokalne nacionalističke partije koje na ovaj ili onaj način podržavaju devoluciju u zemlji i formiranje regionalnih vlada. Vrhunac decentralizacije došao je krajem devedesetih godina, kada su se prve nacionalističke partije Škotske, Severne Irske i Velsa pojavile na parlamentarnim izborima u Velikoj Britaniji i počele su se boriti za mesta u Donjem domu protiv pristalica unije.
Godine 2014. održan je referendum o nezavisnosti Škotske, na kojem su se sukobili pristalice očuvanja Škotske u Velikoj Britaniji i pristalice nezavisne Škotske. Rezultati referenduma su bili u korist pristalice očuvanja jedinstva zemlje: 55,3% glasalo je protiv nezavisnosti. Sam referendum izazvao je veliki javni protest: stotine poznatih političara, biznismena i poznatih ličnosti iz kulture i sporta potpisalo je otvorena pisma pozivajući na očuvanje jedinstvene zemlje i ne podržavajući škotsku nezavisnost te u nekim britanskim gradovima (uključujući London) Trafalgar Skver održao je skupove u prilog očuvanja Zakona o Uniji.
Velika Britanija je imala najveće poteškoće u Severnoj Irskoj: 1919. godine formirana je Irska republikanska armija, koja je postavila za svoj cilj nasilno vraćanje Severne Irske u Irsku slobodnu državu i tražila potpuno povlačenje britanskih vojnika s ostrva Irske. 1922. godine, nakon potpisivanja ugovora, vojska je otišla u ilegalu, bezuspešno pokušavajući prisiliti irsku vladu na novi rat sa Britancima u međuratnim godinama i čak uspostaviti kontakte sa Trećim rajhom i Abverom. 1969. nemiri u Bogsideu, u kojima su učestvovali katolici i protestanti, postali su razlog obnove sukoba, koji je postao poznat kao „Smoot”. Irska republikanska vojska je ponovo stupila u akciju, ali su se tokom sukoba razne grupe odvojile od nje, od kojih su se neke složile da pregovaraju, a neke su podržavale nastavak oružane borbe do kraja. Situacija je bila komplikovana činjenicom da su među unionistima postojali prilično žestoki radikali koji su verovali da irski katolici trebaju biti potpuno uništeni kao pretnja jedinstvu nacije. Napadi, okršaji i sukobi i unionista i irskih nacionalista sa britanskim jedinicama nisu se smanjili. Godine 1998. potpisan je Belfastov sporazum, koji je konačno uspeo da proširi građanska prava katoličkih Iraca i podigne procenat pristalica jedinstva zemlje. Britanci su 2007. povukli svoje trupe iz Severne Irske, službeno su prestali sa režimom antiterorističkih operacija, ali pristalice povratka Severne Irske u ujedinjenu Republiku Irsku nastavljaju potragu za načinima da postignu svoj cilj do danas.