Vezuv
| Vezuv | |
|---|---|
 Pogled na Vezuv iz Pompeje. | |
| Geografske karakteristike | |
| Ndm. visina | 1.281 m |
| Koordinate | 40° 49′ 17″ S; 14° 25′ 32″ I / 40.821389° S; 14.425556° I 40° 49′ 17″ S; 14° 25′ 32″ I / 40.821389° S; 14.425556° I |
| Geografija | |
  Vezuv | |
| Države |  Italija |
| Geologija | |
| Vrsta planine | stratovulkan |
| Poslednja erupcija | 1944. |
Vezuv (ital. Monte Vesuvio, lat. Mons Vesuvius) je jedini aktivan vulkan na kopnenom delu Evrope.[1] Po poslednjim merenjima njegova visina iznosi 1.281 m, a dubina kratera 30 m.
Vezuv se nalazi na Apeninskom poluostrvu, u Italiji, pored Napuljskog Zaliva.[1] Najpoznatija erupcija se dogodila 79. godine, kada su uništeni gradovi: Pompeja, Herkulaneum i Stabija. Poslednja velika erupcija dogodila se 1944. godine.[1]
Ovaj vulkan je eruptirao mnogo puta i jedini je vulkan na evropskom kopnu koji je imao erupciju u poslednjih sto godina. Danas se smatra jednim od najopasnijih vulkana na svetu zbog populacije od 3.000.000 ljudi koji žive u njegovoj blizini i zbog sklonosti Vezuva ka eksplozivnim (plinijskim) erupcijama. Ovo područje je najgušće naseljena vulkanska regija na svetu.[2]
Etimologija
[uredi | uredi izvor]Ime vulkana Vesuvius se često pominje kod pisaca kasne Rimske republike i ranog Rimskog carstva. U upotrebi su i sinonimi Vesaevus, Vesevus, Vesbius i Vesvius.[3] Pisci na starogrčkom su koristili naziv Οὐεσούιον ili Οὐεσούιος. Mnogi stručnjaci su od tada pretpostavljali etimološko poreklo. Pošto su ljudi različitih nacionalnosti i jezika nastanjivali Kampaniju tokom rimskog gvozdenog doba, poreklo naziva zavisi u velikoj meri od jezika kojim se govorilo u to vreme. Napulj je bio naseljen Grcima, što i njegovo ime Nea-polis, „Novi Grad“, svedoči. Oski, jedni od italskih naroda, živeli su u selu. Latini su se takođe trudili da nasele Kampaniju. Etrurska naselja su bila u blizini. I mnogi drugi narodi nepoznatog porekla se pominju kao stanovnici ovog područja u nekom trenutku, od strane brojnih drevnih pisaca.
Izgled
[uredi | uredi izvor]Vezuv je prepoznatljiva „grbava“ planina, koja se sastoji od velike kupe (Gran Cono) delimično okružene strmim obodima kaldere koju je stvorilo urušavanje ranije i prvobitno mnogo više strukture koja se zvala Monte Soma.[4] Gran Kono je nastao tokom erupcije 79. godine n. e. Iz tog razloga, vulkan se takođe naziva Soma-Vezuv (Somma-Vesuvius).
Kaldera je počela da se formira tokom erupcije pre oko 17.000[5][6] (ili 18.300)[7] godina i bila je proširena kasnijom paroksizmalnom erupcijom.[8] Ovaj vulkan je uzet kao termin „soma-vulkan“, radi opisivanja svakog vulkana sa kalderom koja okružuje noviju kupu.[9]
Visina glavne kupe se stalno menjala erupcijom, i sada iznosi 1.281 m. Monte Soma je visoka 1.149 m, a odvojena je od glavne kupe Gran Kono dolinom Atrio di Kavalo (Atrio di Cavallo), koja je duga oko 5 km. Na padinama planine nalaze se useci od prolaska lave, koji su obrasli gustom vegetacijom, sa šipražjem i šumama na većim visinama i vinogradima nešto niže. Vezuv se još uvek smatra aktivnim vulkanom, iako je njegova trenutna aktivnost svedena na paru iz otvora na dnu kratera. Vezuv je stratovulkan na konvergentnoj granici gde se Afrička ploča spušta ispod evroazijske tektonske ploče. Planinu čine slojevi lave, vulkanskog pepela i plovućca. Njihov mineralni sastav je promenljiv, ali je generalno silikat i bogat kalijumom, sa fonolitom proizvedenim tokom eksplozivnih erupcija.[10]
.svg)
Nastanak
[uredi | uredi izvor]Vezuv je nastao kao rezultat sudara afričke i evroazijske tektonske ploče. Afrička se podvlači ispod evroazijske, tonući dublje u zemlju. Kako vlažni sedimenti okeanske afričke ploče dolaze u dodir sa toplijim slojevima duboko u zemlji, voda je ključala i izazvala delimično topljenje gornjeg sloja stena. Pošto je magma je manje gustine od čvrstog kamena oko nje, ona biva potisnuta naviše. Pronalazeći slabu tačku na površini Zemlje kroz koju može proći, ona stvara vulkan.
[11]Vezuv spada u grupu vulkana koji čine Kampanijski vulkanski luk. Drugi uključuju Flegrejska polja, veliku kalderu nekoliko kilometara ka severozapadu, planinu Epomeo, 20 kilometara na zapad na ostrvu Iskija, i nekoliko podvodnih vulkana na jugu. Luk formira južni kraj većeg lanca vulkana nastalih prethodno opisanim procesom subdukcije, koji se proteže na severozapad celom dužinom Italije, sve do planine Amiata na jugu Toskani. Vezuv je jedini iz ove grupe koji je eruptirao u novijoj istoriji, mada su neki od ostalih imali erupcije u poslednjih nekoliko stotina godina. Mnogi su ugašeni ili nisu aktivni preko deset hiljada godina.
Aktivnost
[uredi | uredi izvor]Vezuv je eruptirao mnogo puta. Čuvenoj erupciji 79. godine n. e. su prethodile brojne druge u preistoriji, uključujući najmanje tri znatno veće, najpoznatija od njih je Avelino erupcija oko 1800. p. n. e. koja je zahvatila nekoliko naselja iz bronzanog doba. Od 79. nove ere, vulkan je takođe imao erupcije tokom 172, 203, 222, možda 303, 379, 472, 512, 536, 685, 787, oko 860, oko 900, 968, 991, 999, 1006, 1037, 1049, oko 1073, 1139, 1150, i možda je bilo erupcije 1270, 1347 i 1500.[8] Vulkan je ponovo eruptirao 1631, šest puta u 18. veku, osam puta u 19. veku (posebno tokom 1872) i 1906, 1929. i 1944. godine. Nije bilo erupcija od 1944. godine, a nijedna posle 79. godine nije bila velika ili destruktivna kao Pompejska.
Jačine erupcija variraju u velikoj meri, ali se karakterišu eksplozivnim ispadima plinijskog tipa nazvanim po Pliniju Mlađem, rimskom piscu koji je objavio detaljan opis erupcije iz 79, uključujući i smrt svog ujaka.[12] U nekim slučajevima, erupcije Vezuva su bile toliko velike da je cela južna Evropa bila prekrivena pepelom; tokom 472 i 1631, pepeo iz Vezuva pao je na Konstantinopolj (Istanbul), udaljen preko 1.200 kilometara. Nekoliko puta od 1944. godine, klizišta u krateru su podigla oblake pepela i prašine, šaljući lažne uzbune zbog erupcije.
Važnije erupcije | |
| Datum | Tip erupcije |
| 79 | eksplozija |
| 472 | efuzivno-eksplozivan |
| 512 | nepoznat |
| 685 | efuzivan (izliv) |
| 787 | efuzivno-eksplozivan |
| 968 | nepoznat |
| 27. januara 1037 | nepoznat |
| 29. maja 1139 | eksplozivan |
| 1500 | eksplozivan |
| 16. decembar 1631. | efuzivno-eksplozivan |
| 3. jul 1660. | eksplozivan |
| 1694 | efuzivan |
| 25. maj 1698. | efuzivno-eksplozivan |
| 28. jul 1707. | efuzivno-eksplozivan |
| 20. maja 1737 | efuzivno-eksplozivan |
| 23. decembar 1760. | efuzivno-eksplozivan |
| 1767 | efuzivno-eksplozivan |
| 1779 | eksplozivna |
| 15. juna 1794 | efuzivno-eksplozivan |
| 1822 | efuzivno-eksplozivan |
| 1834 | efuzivno-eksplozivan |
| 1850 | efuzivno-eksplozivan |
| 1. maja 1855 | efuzivna |
| 1861 | efuzivno-eksplozivan |
| 15. novembar 1868. | efuzivna |
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ a b v Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. V-Đ. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 28. ISBN 86-331-2112-3.
- ^ McGuire, Bill (16. 10. 2003). „In the shadow of the volcano”. guardian.co.uk. Guardian News and Media Limited. Pristupljeno 25. 10. 2015.
- ^ Lewis, Charlton T.; Short, Charles (2010) [1879]. „Vesuvius”. A Latin Dictionary. Medford, MA: The Perseus Project, Tufts University.
- ^ „Summary of the eruptive history of Mt. Vesuvius”. Osservatorio Vesuviano, Italian National Institute of Geophysics and Volcanology. Arhivirano iz originala 03. 12. 2006. g. Pristupljeno 25. 10. 2015.
- ^ „Vesuvius, Italy”. Volcano World. Arhivirano iz originala 05. 07. 2008. g.
- ^ „The world's top volcanoes”. Scentia. Arhivirano iz originala 26. 08. 2010. g.
- ^ „The Pomici Di Base Eruption”. Osservatorio Vesuviano, Italian National Institute of Geophysics and Volcanology. Arhivirano iz originala 22. 10. 2006. g. Pristupljeno 25. 10. 2015.
- ^ a b „Vesuvius”. Global Volcanism Program. Smithsonian Institution. Pristupljeno 25. 10. 2015.
- ^ „Definition of somma volcano”. Volcano Live. Pristupljeno 25. 10. 2015.
- ^ „Vesuvius”. volcanotrek.com. Pristupljeno 25. 10. 2015.
- ^ „Vezuv - Istorija jedne planine - Društvo - Dnevni list Danas” (na jeziku: srpski). 2019-04-13. Pristupljeno 2023-01-26.
- ^ Pliny the Younger, Letters 6.16.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Guest, John; Cole, Paul; Duncan, Angus; Chester, David (2003). „Chapter 2: Vesuvius”. Volcanoes of Southern Italy. London: The Geological Society. str. 25—62.
- Sigurdsson, Haraldur (2002). „Mount Vesuvius before the Disaster”. Ur.: Jashemski, Wilhelmina Mary Feemster; Meyer, Frederick Gustav. The natural history of Pompeii. Cambridge UK: The Press Syndicate of the University of Cambridge. str. 29—36.
- Sigurdsson, Haraldur; Carey, Steven (2002). „The Eruption of Vesuvius in AD 79”. Ur.: Jashemski, Wilhelmina Mary Feemster; Meyer, Frederick Gustav. The natural history of Pompeii. Cambridge UK: The Press Syndicate of the University of Cambridge. str. 37—64.
- Waldstein, Sir Charles; Shoobridge, Leonard Knollys Haywood (1908). Herculaneum, past, present & future. London: Macmillan and Co.
- Zanella, E.; Gurioli, L.; Pareschi, M.T.; Lanza, R. (2007). „Influences of urban fabric on pyroclastic density currents at Pompeii (Italy): Part II: temperature of the deposits and hazard implications” (PDF). Journal of Geophysical Research. American Geophysical Union, Earth-prints. 112. Bibcode:2007JGRB..112.5214Z. doi:10.1029/2006jb004775.
- Purcell, N.; Talbert, R.; Gillies, S.; Elliott, T.; Becker, J. (20. 3. 2015). „Places: 433189 (Vesuvius M.)”. Pleiades. Pristupljeno 8. 3. 2012.
- Garrett, Roger A.; Klenk, Hans-Peter (april 2005). „Vesuvius' next eruption”. Geotimes. Arhivirano iz originala 12. 5. 2007. g. Pristupljeno 8. 12. 2006.
- „Vesuvius: The making of a catastrophe: Il problema ignorato”. Global Volcanic and Environmental Systems Simulation (GVES). 1996—2003.
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]
- Erupcija Vezuva 1785. godine
- Istorijska biblioteka: Odjek Vezuva na Balkanu 1631. godine
- Projekat ERUPT - Vezuv
- Herkulanum: Uništenje i otkriće
- Užive vebkamere Vezuva: iz Kasalnuova, iz Sorenta
- Zvanični vebsajt Nacionalnog parka Vezuv (na italijanskom)
- Fraser, Christian (10. 1. 2007). „Vesuvius escape plan 'insufficient'”. Naples: BBC News. Pristupljeno 11. 5. 2010.
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Ostale | |
