Zglobna hrskavica

Zglobna hrskavica
Klasifikacija i spoljašnji resursi

Zglobna hrskavica je sunđerasta masa koja je pričvršćena na krajnjim delova epifiza kostiju i ima zadatak da svojom elastičnošću smanji prenošenje pritiska na koštani deo zgloba.

Ona se nalazi unutar zgloba i služi kao „amortizer“ pritiska za vreme držanja tela, nošenja tereta i pri raznim pokretima. Hrskavica se ponaša kao sunđerasta masa koja se pri pritisku sakuplja a po prestanku pritiska širi i vraća u prvobitni položaj.

Istorijat

Još u rimsko doba lekari toga doba su znali da zglobna hrskavica može u slučaju oštećenja da bude potencijalni uzrok zdravstvenih problema. U rimskom carstvu nakon međusobnih borbi gladijatore, njihove brojne sekotine, proučavao je jedan od njihovih lekara, Galen, koji je među prvima opisao ljudske tetive, hrskavicu i ligamenate i proučavao uzroke pojave artritisa kod sportista. Poznati anatom Hunter 1743. primetio je da nakon pojave ruptura (ulceracija) hrskavice, dolazi do njenog trajnog oštećenja koje organizam nije u stanju da regeneriše.

U 21. veku na hiljade ljudi u svetu svake godine ima simptome uzrokovane oštećenjem hrskavice (zglobne hrskavice) i koštanozglobne hrskavice (zajedničke zglobne i koštane hrskavice). Lečenje oštećenja hrskavice velikih zglobova je jedno od najvažnijih nerešenih pitanja humane medicine na koje se godišnje samo u SAD, za hirurške i farmakološke postupke, troši više od 20 milijardi dolara.

Građa i vrste zglobne hrskavice

Građa

Histološki prikaz hijalina hrskavice bojen histološkim bojama.

Hrskavičavo tkivo zglobne hrskavice je izgrađeno od amorfne mase čiju osnovu čine agregati proteoglikena, osteociti i kolagena vlakanca ili vlakna. Kod hijalina (hijalinska hrskavica) nalazimo kolagena vlakanca građena od kolagena tipa 2, a u vezivnoj (fibroznoj) hrskavici nalazimo kolagena vlakna od kolegena tipa 1. Proteoglikeni su ugrađeni u proteoglikanske agregate hijaluronske kiseline i sadrže glikozaminoglikene: hondroitin-4-sulfat, hondroitin-6-sulfat i keratin sulfat. Glikoprotein hidronektin je posrednik za prianjanjanje honrocita uz kolagen. Ima konzistenciju kaučuka odnosno gume i može se rezati i savijati. Funkcionalne karakteristike hrskavici daje međućelijska supstanca, a posebno njena vlaknasta komponenta. Hrskavičavo tkivo ne sadrži krvne sudove već se ona ishranjuje iz vezivnog tkiva koji okružuje hrskavicu - perihondrijuma. U telu čoveka postoje dva tipa zglobnog hrskavičavog tkiva:

Hijalina (staklasta) hrskavica

Najzastupljenija je u telu. Ima veliku količinu homogene međućelijske materije u koju su uklopljena kolagena vlakanca bez ikakvog pravila u raznim pravcima. Kolagena vlakanca su građena od kolagena tipa 2. Veliki deo matriksa čine proteoglikeni koji apsorbuju neophodnu vodu potrebnu za difuziju kojom se hrane hondrociti. Za vreme razvoja ona čini skelet trupa, udova i donjeg dela lobanje. To je prolazna hrskavica koja predstavlja model za izgradnju definitivnog koštanog skeleta. Podložna je degenerativnim promenama, slabo regeneriše i propada starenjem.

Fibrozno (vezivna) hrskavica

Zglobna hrskaviva i fibrozni disk

Fibrozna hrskavica ima nešto drugačiju građu od hijaline, i nalazi se na onim mestima u telu koji su izloženi dejstvu velikih sila, i ima zadatak da u pojedinim zglobovima poboljša usklađenost odnosa zglobnih površina. Primeri za vezivnu hrskavicu su menisci u kolenom zglobu ili hrskavica u predelu čašice zgloba kuka, između ključne i grudne kosti, između ključne kosti i lopatice, područja međupršljenskog diska, simfiza stidnih kosti, i pripoji pojedinih tetiva za kost. Fibrozna hrskavica je prelazna forma prema vezivnom tkivu i po građi je između hijaline hrskavice i gustog vezivnog tkiva kao što je tkivo ligamenata i tetiva. U matriksu vezivne hrskavice preovladavaju vlakna kolagena tipa 1 u paralelnim snopovima među kojima se nalaze područja hijaline hrskavice tipične građe. Vezivna hrskavica građena je od ostrvca hijaline hrskavice smeštenih u gustom vezivnom tkivu. Ona na svojoj površini nema perihondrijum.

Fiziologija

Struktura zgloba

Zglobna hrskavica se sastoji od ćelija hrskavice i matriksa.

• Ćelije hrskavice; se zovu hondrociti i različito su raspoređeni u hrskavici. Broj ćelija sa starenjem se smanjuje.
• Matriks hrskavice; sastoji se od kolagena (vezivnih) vlakana i osnovne supstance, u kojoj su potopljena vlakna. Osnovna supstanca se sastoji od proteinskopolisaharidnog kompleksa, elektrolita, belančevina i vode. Poređanost kolagenih vlakana u osnovnoj supstanci daje hrskavici funkcionalnu čvrstinu i elastičnost. Matriks hrskavice deluje kao barijera, koja sprečava ulazak limfocita ili difuziju imunoglobulina, pa ovo njeno svojstvo omogućava transplantaciju hrskavice sa jednog čoveka na drugog bez straha od odbacivanja tkiva.

Kolagena vlakna kao male čelične opruge izlaze iz koštanog tkiva ispod hrskavice i pružaju se prema njenoj površini, gde se savijaju poput „potkovice“ i u svom središnjem delu se horizontalno pružaju duž površine hrskavice, a zatim se ponovo pružaju vertikalno nadole i svojim drugim krajem vezuju za kost. Svako kolageno vlakno na taj način pravi neku vrstu elastične „potkovice“ koja je spremna da primi udarac, odnosno silu udara kosti koji čini drugi deo zgloba, da se pritom udarcu ugne, amortizuje ga, da bi se po prestanku mehaničke sile vratila u prvobitni položaj. Pod dejstvom pritiska hrskavica se smanjuje i na taj način svojom elastičnošću umanjuje prenošenje pritiska na koštani deo zgloba.

Hrskavica pri delovanju pritiska istiskuje iz sebe sinovijalnu tečnost, a pri prestanku delovanja pritiska tu tečnost upija (poput sunđera). Elastičnost zglobne hrskavice je jedna od njenih osnovnih karakteristika. Ona joj daje sposobnost prilagođavanja, mogućnosti savlađivanja velikih pritisaka, koje zglobovi trpe pri držanju tela, nošenju tereta i pri raznim pokretima.

Patofiziologija

Kako hrskavica nema sopstvene krvne sudove, njena elatičnost joj omogućava da upija sinovijalnu (zglobnu) tečnost, iz koje koristi razne hranjljive materije, koje učestvuju u obnavljanju pokidanih vlakana, koje hondrociti prethodno razgrađuju i izbacuju iz hrskavice.

Kada govorimo o razlozima oštećenja hrskavice, na prvom mestu je pojačano mehaničko opterećenje, koje dovodi do kidanja hrskavice. Povreda, bavljenje sportom, preterana telesna težina, urođene i stečene deformacije koštanozglobnog sistema (zbog nejednakog opterećenja hrskavice), vibracije na radnom mestu, bolest itd. ako deluju dovoljno snažno i dugo da organizam nije u stanju da ih obnovi, ostavljaju trajne pukotine u hrskavici, koje se kasnije pretvaraju u vezivno ožiljno tkivo.

Kao drugi razlog navodi se starenje. Hrskavica starenjem gubi određenu količinu vode, što smanjuje njenu čvrstinu i elastičnost, a organizam nije u stanju da vrši njeno obnavljanje kako je to mogao u mladosti, što progresivno vodi pojavi artroza.

Takođe nedovoljna aktivnost nepovoljno utiče na hrskavicu, jer u toku neaktivnosti izostaje promena pritiska i stalno usisavanje i ispuštanje vode, što remeti razmenu materija i pravilnu ishranu i funkcionisanje hrskavice. Prema tome ako se zglob duže vreme na kreće hrskavica izumire zbog izostajanja njene upotrebe.

Faze u razvoju degenerativnih promena fibrozne hrskavice (međupršenski disk)

Degeneracija	Prolaps	Ekstruzija	Sekvestracija

Bolesti zglobne hrskavice

U grupu uobičajenih bolesti zglobne hrskavice spadaju;

Hondroliza

Hondroliza je bolest koju karakteriše progresivno oštećenje zglobne hrskavice, koje dovodi do suženja zglobnog prostora i smanjenja pokreta u zahvaćenom zglobu. Bolest može biti idiopatska (nepoznatog uzroka) ili se može javiti kao posledica infekcija, povreda, dužih imobilizacija zglobova i teških opekotina donjih udova. Hondroliza se najčešće javlja kod dece između 9. i 15. godine života. Kliničku sliku hondrolize u zahvaćenom zglobu, karakteriše ukočenost zgloba, grčevi mišića i hramanje.

Očigledan znak oštećenja hrskavice kod hondrolize je smrt nekih ili svih njenih ćelija, koje prati potpuna ćelijska nekroza, hondroliza. Promene se uglavnom dešavaju u matriksu hrsakvice, što dovodi do njenog cepanja. Ovo cepanje hrskavice može biti ograničeno samo na njen površinski deo, ili može biti produženo u duboke slojeve hrskavice dovodeći do težih oštećenja. Gubitak hrskavice na površini zgloba dovodi u daljem toku do oštećenja kosti ispod ove hrskavice. Ove promene se vide kao površinske nekroze zglobnih površina ili kao pukotine (fisure) i cistične degeneracije kosti. Reparativne ili reaktivne promene u kosti se vide kao izrazito povećanje osteoblastične aktivnosti sa stvaranjem nove kosti i zadebljanjem trabekula. Dolazi do proliferacije nove hrskavice na periferiji zgloba kao i koštanog tkiva. Ovi nastali izraštaji koštanog tkiva nazivaju se osteofitima i pri pokretanju zgloba oni izazivaju jake bolove. Najveći broj artropatija nastaje kao posledica oštećenja zglobnih površina.

Hondromalacija

Hondromalacija (bol prednjeg kolena ili patelofemoralni sindrom) je promena na hrskavici čašice kolena u vidu omekšavanja, stvaranja sitnih pukotina, razlistavanja i ulceracija, koje prati specifičan bolni sindrom.

Bolest se retko javlja kod dece mlađe od 8 godina dok je u adolescenciji mnogo češća, posebno kod devojčica. Hondromalacija je učestalija kod dece koja imaju deformaciju kolena u obliku „iks“ nogu (valgus položaj) ili „o“ nogu (varus položaj), nejednaku dužinu donjih udova ili u njihovoj užoj porodici postoji osoba kod koje se rano javila artroza ili hondromalacija na nekom od zglobova. Bolest se može javiti i kod dece čija je čašica nestabilna, što dovodi do čestih iščašenja i pomeranja čašice van normalnog položaja.

Ahondroplazija

Ahondroplazija je oboljenje koje se nasleđuje autozomno-dominantno, izraženo je odmah po rođenju i najčešći je uzrok patuljastog rasta. Dominantna mutacija na nekom od autozomnih hromozoma uzrokuje skraćenje kostiju udova, dok su kosti trupa normalne i lobanja uvećana. Učestalost ovog oboljenja je 1:25.000. Ahondroplazija je posledica poremećaja u razvoju kostiju. Iako sam naziv bukvalno znači »bez hrskavice«, problem nije u formiranju hrskavice već u njenoj transformaciji u koštano tkivo (proces okoštavanja), naročito dugih kostiju ruku i nogu.

Hernijacija spinalnog diska

Asimetrična kompresija,(nakon podizanja nekog težeg predmeta ili naglih uvrtanja kičmenog stuba), kao završna faze višegodišnjih oštećenja i promena u međupršljenskom (hrskavičavom) disku, dovodi do oštećenja njegove fibroznog prstena (kapsule) i „izliva“ mekog (želatinoznog) sadržaja jezgra diska, što dovodi do pojave hernijacije diska pri jačem naporu. Hernija vrši kompresiju susednih spinalnih nerva i izaziva bol u leđima. Međutim, treba napomenuti da oko 20% ljudi ima hernijacije diska, bez pojave simptoma bolesti.

Ove degenerativne promene nastaju sa starenjem, zbog smanjenja elastičnosti struktura koje formiraju kičmeni stub kao celinu. Jedan od osnovnih razloga za pojavu slabinskog bola jesu hernijacije, protruzija i prolaps, odnosno delimično i potpuno prodiranje međupršljenskog diska, koji nastaju kao posledica tih degenerativnih promena. Kičmeni stub čoveka sastoji se iz 33 međusobno povezana pršljena. Između dva susedna pršljena nalazi se struktura pod nazivom međupršljenski disk. Međupršljenski disk se sastoji iz dva dela;

• Spoljašnjeg dela, fibroznog prstena, koji se većim delom sastoji od kolagena.
• Unutrašnjeg dela, ili jezgra, koji pored kolagen, koji je drugog tipa u odnosu na fibrozni prsten, jer sadrži veći procenat vode.

Starenjem organizma dolazi do oštećenja međupršljenskog diska, zbog sušenja njegovog jezgra i stvaranja pukotina u fibroznom prstenu. Na ovakvoj osnovi prvo dolazi do prodiranja jezgra kroz fibrozni prsten čija je spoljašnja površina dobro inervisana te se javlja lokalizovani bol. Međutim, kao posledica podizanja nekog težeg predmeta ili naglih uvrtanja kičmenog stuba, može doći do daljeg prodiranja jezgra kroz oštećen prsten i pritiska na prednje korenove živaca koji polaze iz kičme. Ukoliko istovremeno dođe i do rascepa uzdužnog ligamenta, koji spaja susedne pršljenove, onda nastaje prolaps međupršljenskog diska, poznat pod nazivom diskus hernije. Prskanje fibroznog prstena i delimično ili potpuno prodiranje jezgra pri naglom naporu, izaziva veoma jak bol.

Tumori hrskavice

Tumori sačinjen od zglobnog hrskavičnog tkiva, mogu biti benigni ili maligni. Oni se obično primarno javljuju u kostima, a retko hrskavici. Benigni tumori zglobne hrskavice se zovu hondromi, a maligni hondrosarkomi.

Literatura

• Potter, David Stone (1999). Life, Death, and Entertainment in the Roman Empire. University of Michigan Press. str. 63—. ISBN 978-0-472-08568-2. 
• Popović M, i sar. Reumatične i srodne bolesti (dijagnoza i terapija) Vojnoizdavački zavod, Beograd 2000, pp. 860 -661
• Popović M, i sar. Podsjetnik-vodič iz reumatologija Vojnoizdavački zavod, Beograd 2000, pp. 88

Spoljašnje veze

• The KNEEguru - educational site packed with knee content with sections on articular cartilage problems
• [3] American Orthopaedic Society for Sports Medicine
• [4] The Steadman-Hawkins Clinic
• MKB-10 M00-M99 2007. - WHO

Molimo Vas, obratite pažnju na važno upozorenje u vezi sa temama iz oblasti medicine (zdravlja).