Istorija Jevreja u Albaniji

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Istorija Jevreja u Albaniji datira od prije oko 2.000 godina. Sudeći po istoričaru Apostolu Kotaniju, Jevreji su u Albaniju prvi put došli 70 godine nove ere, kao rimski zarobljenici, na brodovima koji su se iskrcali na južnoj obali države .[1] Njihovi potomci su izgradili prvu sinagogu u južnoj luci u gradu Saranda u petom vijeku, ali malo je poznato o jevrejskoj zajednici u toj oblasti do 15. vijeka.[2][3]

Uvod[uredi | uredi izvor]

U moderno doba, albanski Jevreji, pretežno Romanioni i Sefardi, čine veoma mali procenat populacije.[4] Tokom Drugog svjetskog rata, Albanija je bila jedna od nekoliko država u Evropi koje su štitile Jevreje od deportacije u koncentracione logore, spasili su oko 2.000 Jevreja.[5] Tokom komunističke diktature Envera Hodže, u Albaniji su zabranjene sve religije, uključujući i judaizam, zbog privrženosti državnom vrhu, na čijem čelu su bili ateisti.

U periodu nakon komunizma, sloboda religije je vraćena. Uprkos tome, broj Jevreja u Albaniji danas je veoma mali, mnogi su otišli u Izrael. Tokom Drugog svjetskog rata, nijedan albanski Jevrej nije predat Njemačkoj.[5] Nakon okupacije od strane Italije i Njemačke, populacija Jevreja u Albaniji je porasla zahvaljujući setu zakona o paganima.

Moderni korijeni[uredi | uredi izvor]

Prvi podaci o korijenima Jevreja u Albaniji datiraju od 70. godine nove ere. Početkom 16. vijeka, postojala su jevrejska naselja u najvećim gradovima Albanije, u Valoni, Draču, Elbasanu i Beratu. Te porodice su su uglavnom bile potomci Sefarda, kao i potomci španskih i portugalskih Jevreja, koji su migrirali iz Liberije na kraju 15. vijeka. 1520. godine u Valoni je bilo 609 jevrejskih domanćistava, takođe u Valoni se nalazila jedina sinagoga u Albaniji, koja je uništena tokom Prvog svjetskog rata.[6] Godine 1673. albanski prorok Sabataj Cevi je prognan od strane albanske porte u Ulcinju, gdje je i umro tri godine kasnije.[6]

1900–1939[uredi | uredi izvor]

Sudeći po podacima popisu 1930. godine, u Albaniji je bilo svega 204 Jevreja. Prva organizovana jevrejska naselja odobrena su 2. aprila 1937. godine.[6] Tada je u zajednici bilo 300 Jevreja. Porastom nacizma u Njemačkoj, mnogi njemački i austrijski Jevreji su prebjegli u Albaniju. I u 1938. albanska ambasada u Berlinu je nastavila da izdaje vize Jevrejima, u vremenu kada nijedna druga država nije htjela da ih primi.[6] Jedan od glavnih albanologa, Norberg Jokl, zatražio je albansko državljanstvo, koje mu je dodijeljeno odmah, ali ga to nije spasilo od koncentracionog logora, jer ga je uhvatio gestapo 4. marta 1942. godine.[7]

Drugi svjetski rat[uredi | uredi izvor]

Na početku Drugog svjetskog rata, u Albaniji je živjelo oko 200 Jevreja.[8] Albanija je postala sigurno mjesto za stotine Jevreja koji su pobjegli iz drugih država.[9][10] 25. marta 1939. godine italijanski diktator Benito Musolini dao je ultimatum albanskom kralju Zogu I, u kome traži prihvatanje italijanske vlasti u Albaniji.[11] Kada je Zog odbio ultimatum, Italija je izvršila invaziju na Albaniju 7. aprila 1939. i okupirala je, svrgnuvši Zoga. Albansko kraljevstvo je rasformirano i uspostavljena je albanska država pod protektoratom kraljevine Italije.[12] Pod upravom generala Frančeska Jakomonija, donesen je zakon kojim se zabranjuje migracija Jevreja u Albaniju, kao i deportacija svih stranih Jevreja u državi.[13] Mjesec dana nakon italijanske okupacije, formirana je Albanska fašistička partija (alb. Partia Fashiste e Shqipërisë).[14] Jevrejima je bilo zabranjeno da se pridruže stranci, a zabranjene su im brojne profesije, kao i obrazovanje.[15] Sastavljena od Albanaca i Italijana nastanjenih u Albaniji, partija je funkcionisala kao dio italijanske fašističke partije.[16] Članovi partije su morali da se zakunu na odanost Musoliniju.[14] Od svih Albanaca koji su služili Italijanima zahtijevano je da se pridruže partiji i Albanska fašistička partija je postala jedina legalna politička partija u državi.[17] Nakon okupacije Jugoslavije, populacija Jevreja u Albaniji je porasla, jer su Jevreji iz Makedonije i Sjeverne Srbije, kao i Jevreji koji su pobjegli iz Njemačke, Austrije i Poljske, naselilo oblasti pod italijanskom kontrolom, Albanija je aneksirala Kosovo i oni su se nastanili u Prizrenu, Prištini i Uroševcu.[18] Albanci su bile zaštitnički nastrojeni prema jevrejskim bjeguncima. Dosta njih je prebačeno u albanske luke, odakle su mogli da putuju za Italiju. Drugi Jevreji su se krili u planinskim selima, dok su se neki pridružili pokretu otpora u Albaniji.[19] Tretman Albanaca prema Jevrejima je bio u skladu sa traficionalnom albanskom kulturom gostoprimstva.[20] Uprkos tome, dogodilo se i nekoliko okrutnosti prema Jevrejima tokom rata. U nekoliko slučajeva, Jevreji koji su prošvercovani u državu, ubijeni su od strane Albanaca, koji su oduzeli njihove juvelirnice i novac.[19]

Na Vanzenskoj konferenciji 1942, Adolf Ajhman, glavni za organizovanje planova o istrebljenju Jevreja u Evropi, procijenio je da je broj Jevreja u Albaniji koji treba da budu ubijeni 200.[21] Ipak, Jevreji u Albaniji su ostali zaštićeni od strane lokalnih muslimana.[22] Populacija i zaštita Jevreja je nastavljena i kada su Njemci okupirali Albaniju, nakon kapitulacije Italije, 8. septembra 1943. i na kraju rata, broj Jevreja u Albaniji iznosio je 2.000.[23] Istoričar Bernd Jirgen Fišer napisao je u knjizi sledeće: "Albanija je sigurno jedina država u Evropi gdje populacija Jevreja raste tokom okupacije. Procijenjeno je da je na kraju rata broj Jevreja u Albaniji iznosio 1.800"[24]

Era komunizma[uredi | uredi izvor]

Tokom komunističkog perioda u Albaniji, pod diktaturom Envera Hodže, jevrejska zajednica je izolovana od jevrejskog svijeta, ali izolacija nije podrazumijevala nikakve mjere protiv Jevreja. Sa ciljem da stvori održivu nacionalnu zajednicu, kao i novi socijalizam, Hodža je zabranio ispovijedaonice u svim religijama. Na taj način vjera jevrejske zajednice je bila povezana sa vjerom albanske zajednice u potpunosti.

Ruševine sinagoge u Sarandi

Sve religije u državi su bile zabranjene. Padom komunizma 1991. skoro svi Jevreji su emigrirali iz Albanije. Otišli su uglavnom iz ekonomskih razloga. Oko 298 albanskih Jevreja otišlo je u Izrael, a oko 30 u SAD. Jevreji koji su bili u braku sa ne-jevrejima uglavnom su ostali u Albaniji.[25]

Današnji Jevreji u Albaniji[uredi | uredi izvor]

Danas, oko 40, 50 Jevreja živi u glavnom gradu Albanije, Tirani,[26] dok je stara sinagoga otkrivena u Sarandi.[27][28] Nova sinagoga, poznata kao Hečal Šlomo počela je sa radom u jevrejskoj zajednici u Tirani decembra 2010. Sinagoga postoji i u Valoni, ali nije više u upotrebi. Takođe, u decembru 2010. rabin Joel Kaplan je inaugurisan za glavnog rabina u Albaniji, od strane premijera Albanije, Samija Beriše i glavnog rabina Izraela, Šlomo Amara. Jevrejski centar Moše Rabenu je takođe otvoren u Tirani.[29] Jevrejska zajednica u Albaniji ne priznaje Kapelana za glavnog rabina..[30] Članovi jevrejske zajednice u Albaniji, poslali su pismo u Izrael, u kome se navodi da je Kaplan izabran bez konsultacija sa zajednicom i da ga oni ne priznaju.[30]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Kotani, Apostol (1995). Albania and the Jews. Eureka. Pristupljeno 25. 3. 2017. 
  2. ^ Jewish Virtual Library. „Albania”. Virtual Jewish History Tour: Albania. Jewish Virtual Library. Pristupljeno 26. 3. 2017. 
  3. ^ Kotani, Apostol. „From Titus to Hitler: An Overview of the Jewish Community in Albania”. www.giovanniarmillotta.it. Pristupljeno 26. 3. 2017. 
  4. ^ Dalven, Rae (1989). The Jews of Ioannina. Cadmus Press. ISBN 978-0-930685-03-4. 
  5. ^ a b „Albanians saved Jews from deportation in WWII”. www.giovanniarmillotta.it. Pristupljeno 26. 3. 2017. 
  6. ^ a b v g Elsie, Robert (2001). A dictionary of Albanian religion, mythology and folk culture. C. Hurst & Co. Publishers. str. 141. ISBN 978-1-85065-570-1. 
  7. ^ Jacques, Edwin E. (1995). The Albanians: An Ethnic History from Prehistoric Times to the Present. McFarland & Company. str. 33. ISBN 978-0-89950-932-7. Pristupljeno 26. 3. 2017. 
  8. ^ „Jewish Population of Europe Before the Holocaust Map”. www.jewishvirtuallibrary.org. Pristupljeno 26. 3. 2017. 
  9. ^ Gilbert, Martin (2002). The Routledge Atlas of the Holocaust. London: Routledge. str. 179. Pristupljeno 26. 3. 2017. 
  10. ^ Ehrlich, M. Avrum (2008). Encyclopedia of the Jewish diaspora: Origins, experiences, and culture. 1. Santa Barbara: ABC-CLIO. str. 944. 
  11. ^ Bideleux & Jeffries 2007, str. 30–31.
  12. ^ Fischer 1999, str. 21–57.
  13. ^ Perez 2013, str. 26.
  14. ^ a b Lemkin 2008, str. 102.
  15. ^ Frank 2010, str. 97.
  16. ^ Fischer 1999, str. 45–46.
  17. ^ Bideleux & Jeffries 2007, str. 31.
  18. ^ Mojzes 2011, str. 93.
  19. ^ a b Mojzes 2011, str. 94.
  20. ^ Voice of America & 7. decembar 2010.
  21. ^ „Conclusions of the Estonian International Commission for the Investigation of Crimes Against Humanity”. Arhivirano iz originala 29. 06. 2008. g. Pristupljeno 26. 3. 2017. 
  22. ^ „Albanian Muslims Rescued Jews from the Nazis”. Pristupljeno 26. 3. 2017. 
  23. ^ Epstein, Scarlett (7. 7. 2010). „Albania’s remarkable philo-Semitism”. ajr.org.uk. Pristupljeno 26. 3. 2017. 
  24. ^ Fischer, Bernd Jürgen (1999). Albania at war, 1939-1945. C. Hurst & Co. Publishers. str. 187. ISBN 978-1-85065-531-2; 978-1-85065-531-2 Proverite vrednost parametra |isbn=: invalid character (pomoć). 
  25. ^ „Jewish exodus from Albania ends”. Pristupljeno 26. 3. 2017. 
  26. ^ „Jewish virtual library”. Pristupljeno 26. 3. 2017. 
  27. ^ „Hebrew University archaeologists reveal additional sections of ancient synagogue in Albania”. Pristupljeno 26. 3. 2017. 
  28. ^ „Remnants Of Ancient Synagogue In Albania Revealed”. 9. 10. 2003. Pristupljeno 26. 3. 2017. 
  29. ^ „1st chief rabbi inaugurated in Albania”. Pristupljeno 26. 3. 2017. 
  30. ^ a b „Albanian Jews reject appointment of new chief rabbi”. Pristupljeno 26. 3. 2017. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Istorija Jevreja u Albaniji na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Историја_Јевреја_у_Албанији&oldid=26892047”