Kito
| Kito[1] Quito | |
|---|---|
 Kolažni prikaz gradskih znamenitosti | |
 Zastava
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Ekvador |
| Pokrajina | Pičinča |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2019. | 1.978.376 |
| — gustina | 6.821,99 st./km2 |
| Aglomeracija | 2.700.000 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 0° 13′ 07″ J; 78° 30′ 35″ Z / 0.218611° J; 78.509722° Z |
| Aps. visina | 2.850 m |
| Površina | 290 km2 |
![Kito[1] na karti Ekvadora](/wiki/%D0%94%D0%B0%D1%82%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BA%D0%B0:Ecuador_location_map.svg)
![Kito[1]](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/8px-Red_pog.svg.png){kind=small}
| Kito | |
|---|---|
| |
| Svetska baština Uneska | |
| Zvanično ime | Kito |
| Mesto | Ekvador |
| Koordinate | 0° 13′ 12″ J; 78° 30′ 45″ Z / 0.22° J; 78.5125° Z |
| Površina | 37.239 km2 (4,0084×1011 sq ft) |
| Kriterijum | kulturna: ii, iv |
| Referenca | 2. |
| Upis | 1978. (2. sednica) |
| Veb-sajt | http://whc.unesco.org/en/list/2 |
San Fransisko de Kito (šp. San Francisco de Quito) je glavni i najveći grad Ekvadora u severozapadnoj Južnoj Americi.[2] Nalazi se u severnom delu Ekvadora (vidi: Satelitska mapa) u dolini reke Gvajljabamba na istočnim padinama vulkana Pičinča [1] (4.794 m), aktivnom stratovulkanu u planinama Anda. Na nadmorskoj visini od 2.850 m, izmerenoj na Trgu nezavisnosti, Kito je drugi najviši glavni grad na svetu. Kito je, po poslednjem popisu 2019, imao 1.978.376 stanovnika. Površina Kita je oko 290 km².
Kito se nalazi oko 35 km južno od ekvatora. Spomenik koji označava ekvator lokalni stanovnici zovu „središte zemlje“ (la mitad del mundo). Zahvaljujući nadmorskoj visini i položaju, klima u Kitu je umerena do hladna, uglavnom konstantna tokom cele godine, sa najvišom temperaturom od 21 °C. U Kitu postoje samo dva godišnja doba, leto (suva sezona) i zima (kišna sezona).
Kito je drugi po veličini grad u Ekvadoru, posle Gvajakila.
Centralni deo grada Kito je upisan 1978. godine na listu Svetske baštine kao jedno od prvih mesta na toj listi s obzirom da je najbolje očuvan i najmanje izmenjen gradski centar u Latinskoj Americi, a predstavlja spoj domorodačke, španske, italijanske, mavarske i flamanske umetnosti.
Geografija[uredi | uredi izvor]
Pičinča je aktivni vulkan koji se nalazi neposredno zapadno iznad Kita. Dva najviša vrha na ovoj planini-vulkanu jesu Guagua[3] (4784 m) i Ruku (4698 m). Aktivna kaldera je Guagua na zapadnoj strani planine[4].
Oba vrha vidljiva su iz Kita i na njih se lako može popeti. Na Guaguu se obično kreće iz sela Loa u okolini Kita. U oktobru 1999. desila se erupcija vulkana i grad je bio prekriven s nekoliko centimetara pepela. Pre toga, poslednje veće erupcije desile su se 1553.[5] i 1660, kad je oko 30 cm pepela palo na grad.
Vulkan Kotopaksi se nalazi 50 km južno od Kita.
Klima[uredi | uredi izvor]
Južni deo Kita ima suptropsku visoravansku klimu (Kepenova klasifikacija klimata Cfb), dok severni deo ima mediteransku klimu sa toplim letnjim periodom (Kepenova klasifikacija klimata Csb). Zbog nadmorske visine i položaja na ekvatoru, Kito ima prilično konstantnu hladnu klimu. Prosečna popodnevna maksimalna temperatura je 21,4 °C (70,5 °F), a srednja noćna minimalna temperatura 9,8 °C (49,6 °F).[6] Srednja godišnja temperatura je 15,6 °C (60,1 °F).[7] Grad ima samo dve sezone: suvu i vlažnu. Sušna sezona, od juna do septembra (4 meseca), naziva se letom; vlažna sezona, od oktobra do maja (8 meseci), naziva se zimom. Godišnja količina padavina, zavisno od lokacije, iznosi oko 1.000 mm (39 in).
Zbog svoje nadmorske visine, Kito prima neke od najvećih nivoa solarne radijacije na svetu, ponekad dostižući UV indeks od 24 do solarnog podneva.[8][9]
Činjenica da Kito leži gotovo na ekvatoru znači da su sistemi visokog pritiska izuzetno retki. Pritisak je stabilan, tako da su sistemi veoma niskog pritiska takođe retki. Od 1. jula 2010. do 30. juna 2011. najniži zabeleženi pritisak bio je 998,2 hPa (29,48 inHg), a najviši 1.015,2 hPa (29,98 inHg). Uprkos odsustvu visokog pritiska, Kito još uvek može da oseti ustaljene vremenske prilike. Generalno, najviši pritisak je oko ponoći, a najniži usred popodneva.[10]
| Klima Kita | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 33,0 (91,4) |
28,6 (83,5) |
32,0 (89,6) |
25,6 (78,1) |
30,4 (86,7) |
29,0 (84,2) |
31,0 (87,8) |
27,0 (80,6) |
29,0 (84,2) |
27,0 (80,6) |
29,3 (84,7) |
29,0 (84,2) |
33,0 (91,4) |
| Maksimum, °C (°F) | 21,2 (70,2) |
21,0 (69,8) |
20,8 (69,4) |
20,9 (69,6) |
21,0 (69,8) |
21,1 (70) |
21,5 (70,7) |
22,2 (72) |
22,3 (72,1) |
21,8 (71,2) |
21,3 (70,3) |
21,3 (70,3) |
21,4 (70,5) |
| Prosek, °C (°F) | 15,5 (59,9) |
15,6 (60,1) |
15,5 (59,9) |
15,6 (60,1) |
15,6 (60,1) |
15,5 (59,9) |
15,5 (59,9) |
15,9 (60,6) |
15,9 (60,6) |
15,7 (60,3) |
15,5 (59,9) |
15,5 (59,9) |
15,6 (60,1) |
| Minimum, °C (°F) | 9,8 (49,6) |
10,1 (50,2) |
10,1 (50,2) |
10,2 (50,4) |
10,1 (50,2) |
9,8 (49,6) |
9,4 (48,9) |
9,6 (49,3) |
9,4 (48,9) |
9,5 (49,1) |
9,6 (49,3) |
9,7 (49,5) |
9,8 (49,6) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | 3,0 (37,4) |
4,7 (40,5) |
5,1 (41,2) |
5,3 (41,5) |
2,5 (36,5) |
3,0 (37,4) |
3,0 (37,4) |
2,2 (36) |
3,4 (38,1) |
4,2 (39,6) |
2,5 (36,5) |
2,5 (36,5) |
2,2 (36) |
| Količina padavina, mm (in) | 82,5 (3,248) |
111,0 (4,37) |
146,6 (5,772) |
171,2 (6,74) |
105,5 (4,154) |
39,5 (1,555) |
21,5 (0,846) |
27,7 (1,091) |
68,9 (2,713) |
114,9 (4,524) |
108,5 (4,272) |
100,4 (3,953) |
1.098,2 (43,236) |
| Dani sa padavinama (≥ 1.0 mm) | 10 | 11 | 15 | 15 | 13 | 7 | 5 | 5 | 11 | 14 | 11 | 11 | 128 |
| Sunčani sati — mesečni prosek | 197 | 140 | 122 | 136 | 164 | 189 | 249 | 256 | 196 | 177 | 197 | 215 | 2.238 |
| Izvor #1: World Meteorological Organization,[11] (precipitation data),[12] | |||||||||||||
| Izvor #2: NOAA[13][14] Vudu skajs (zapisi),[15] Danski metereološki institut (sunčanost i relatvna vlažnost)[16] | |||||||||||||
| Klimatski podaci za Kito | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mesec | Jan | Feb | Mar | Apr | Maj | Jun | Jul | Avg | Sep | Okt | Nov | Dec | Godina |
| Dnevni prosek svetlih sati | 12,0 | 12,0 | 12,0 | 12,0 | 12,0 | 12,0 | 12,0 | 12,0 | 12,0 | 12,0 | 12,0 | 12,0 | 12,0 |
| Prosečni UV indeks | 11+ | 11+ | 11+ | 11+ | 11+ | 11+ | 11+ | 11+ | 11+ | 11+ | 11+ | 11+ | 11 |
| Izvor: Vremenski atlas[17] | |||||||||||||
Istorija[uredi | uredi izvor]
Arheološka istraživanja su potvrdila da je ovo područje bilo naseljeno još oko 900. pr. n. e. Još tada je imalo veliku važnost zbog strateškog položaja raskršća nekoliko trgovačkih puteva i kao mesto intenzivne trgovine.
Ime grada je izvedeno od naroda Kitu koji je naseljavao ovo područje mnogo pre španskog osvajanja. Godine 1533. Sebastijan Benalcazar je mirno osvojio svoj rodni grad koji je do tada bio prestonica Inka, te je 1541. godine postao i prestonica španske kolonije. San Francisco de Quito je ostao glavni grad pokrajine ili naroda Kito do kraja španske kolonijalne vladavine.
Franjevački red koji je prvi uspostavljen u Kitu odmah je počeo sa izgradnjom samostana koji je postao središte obrazovanja i umetnosti sa svojom školom slikarstva i vajarstva. Usledili su avgustinci, dominikanci i isusovci koji su svojim samostanima naknadno oblikovali izgled grada u baroknom stilu.
Godine 1822. general Antonio Hose de Sukre je u Kitu proglasio nezavisnost Ekvadora i grad je postao političko i privredno središte novoformirane države.
Grad je pretrpeo više zemljotresa od kojih je najveća šteta nastala 1797, 1859. i 1917. godine.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
![[ikona]](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Wiki_letter_w_cropped.svg/20px-Wiki_letter_w_cropped.svg.png){kind=small} | Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
| 1950. | 1962. | 1974. | 1982. | 1990. | 2001. | 2010. | 2019. |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 209.932 | 354.746 | 599.828 | 866.472 | 1.100.847 | 1.399.378 | 1.607.734 | 1.978.376 |
Privreda[uredi | uredi izvor]
| Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Saobraćaj[uredi | uredi izvor]
| Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Partnerski gradovi[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Ecuador”, Encyclopædia Britannica, 9th ed., Vol. VII, New York: Charles Scribner's Sons, 1878, str. 649.
- ^ „Quito se convirtió en la ciudad más poblada del Ecuador con más de 2,7 millones de habitantes en el 2018”. Grupo El Comercio. Pristupljeno 14. 11. 2019.
- ^ Fabián Potosí C. et al, Ministerio de Educación del Ecuador: Kichwa Yachakukkunapa Shimiyuk Kamu, Runa Shimi - Mishu Shimi, Mishu Shimi - Runa Shimi. Quito (DINEIB, Ecuador) 2009. (Kichwa-Spanish dictionary)
- ^ El Volcanismo en el Ecuador, Hall, Minard; Sección Nacional del Ecuador, (1977). str. 120 (jezik: španski)
- ^ Climate & Weather, Kington, J. Collins, London, 2010.
- ^ „Weather”. Sitio Oficial Turístico de Quito. Arhivirano iz originala 19. 7. 2011. g. Pristupljeno 2. 8. 2008.
- ^ „Average weather for Quito”. The Weather Channel. Pristupljeno 2. 8. 2008.
- ^ „Radiación UV nociva en Guayaquil y Quito”. www.eluniverso.com. El gran Guayaquil. Pristupljeno 29. 9. 2014.
- ^ „Alertan sobre rayos UV en Quito”. www.metroecuador.com. Metro Ecuador. Arhivirano iz originala 6. 10. 2014. g. Pristupljeno 29. 9. 2014.
- ^ „Yanahuaico Weather – Personal Weather Station: IPICHINC3 by Wunderground.com – Weather Underground”. wunderground.com.
- ^ „World Weather Information Service – Guayaquil”. Met Office. Pristupljeno 16. 1. 2016.
- ^ „World Weather Information Service – Quito”. World Meteorological Organization. Arhivirano iz originala 13. 03. 2013. g. Pristupljeno 2. 3. 2013.
- ^ „WMO Normals – Guayaquil”. NOAA. Pristupljeno 16. 1. 2016.
- ^ „Quito Mariscal Sucre”. World Weather Records 9th Series 1991–2000. NOAA. Arhivirano iz originala 05. 07. 2015. g. Pristupljeno 2. 3. 2013.
- ^ „Quito Monthly Temperature weather history”. Voodoo Skies. Pristupljeno 21. 11. 2014.
- ^ Cappelen, John; Jensen, Jens. „Ecudaor – Quito” (PDF). Climate Data for Selected Stations (1931–1960) (na jeziku: Danish). Danish Meteorological Institute. str. 81. Arhivirano iz originala (PDF) 16. 1. 2013. g. Pristupljeno 2. 3. 2013.
- ^ „Quito, Ecuador - Monthly weather forecast and Climate data”. Weather Atlas. Pristupljeno 25. 1. 2019.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- W. B. Stevenson (1825). „Quito”. Historical and Descriptive Narrative of 20 Years' Residence in South America. London: Hurst, Robinson, and Co.
- José Toribio Medina (1904). La imprenta en Quito (1760-1818) (na jeziku: španski). Santiago de Chile: Imprenta Elzeviriana — preko HathiTrust. (Annotated list of titles published in Quito, arranged chronologically)
- „Quito”. Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski). 22 (11 izd.). 1910.
- A.A. MacErlean (1911). „Quito”. Catholic Encyclopedia. New York.
- Nicholas P. Cushner (1982). Farm and Factory: The Jesuits and the Development of Agrarian Capitalism in Colonial Quito. State University of New York Press. ISBN 978-0-87395-570-6.
- Metropolitan Planning and Management in the Developing World: Abidjan and Quito. Nairobi: United Nations Centre for Human Settlements (Habitat). 1991. ISBN 9211311802.
- Kris E. Lane (2002). Quito 1599: City and Colony in Transition. University of New Mexico Press. ISBN 978-0-8263-2357-6.
- „Quito”. Understanding Slums: Case Studies for the Global Report 2003. United Nations Human Settlements Programme and University College London. 2003.
- David Marley (2005). „Quito”. Historic Cities of the Americas: An Illustrated Encyclopedia. ABC-CLIO. ISBN 978-1-57607-027-7.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Ostale | |
