Matija Zmajević

Matija Zmajević
Admiral Matija Zmajević portret iz XVIII veka
Puno ime	Matija Kristiforović Zmajević
Datum rođenja	(1680-01-06)6. januar 1680.
Mesto rođenja	Perast  Mletačka republika
Datum smrti	18. avgust 1735.(1735-08-18) (55 god.)
Mesto smrti	Tavrov na Donu  Ruska imperija

Matija Zmajević (rus. Матвей Кристифорович Змаевич; Perast, 6. januar 1680 — Tavrov na Donu, 18. avgust 1735), Bokelj iz Perasta, bio je admiral flote Ruske mornarice i član Admiraliteta Carske Rusije. Brodograditelj i osnivač Kaspijske flotile. Jedan je od najpoznatijih predstavnika porodice Zmajević, sinovac nadbiskupa barskog i primasa srpskog Andrije Zmajevića, a sin poznatog pomorca Kristifora (Krila, Krsta) Zmajevića. Vicko Zmajević, nadbiskup barski i primas Srbije i kasniji nadbiskup Zadra mu je bio rođeni brat i sa njim se, iz Rusije, povremeno dopisivao.

Biografija

Mlađi brat zadarskog nadbiskupa Vicka i rođak barskog crkvenog prelata Andrije, jeste Matija Zmajević, u pomorskim i vojničkim poduhvatima svakako najzapaženiji izdanak ove istaknute peraške familije. Nasleđujući porodičnu, ali i pomorsku tradiciju rodnoga kraja, Matija prve dragocene spoznaje o pomorskim veštinama stiče u rodnome Perastu, gde već u ranoj mladosti zapoveda očevim trgovačkim brodovima. Imao je cetiri brata i pet sestara, od kojih je jedna, Marija, bila prva žena Vicka Bujovića.

Pomorsku je školu Marka Martinovića završio u rodnom Perastu. Već sa osamnaest godina Matija zapoveda očevim trgovačkim brodom. Godine 1702, ženi se sa Agnes Visković. Svadbu je obavio kotorski biskup Marin Drago, na ostrvu Gospa od Škrpjela.

U vreme građanskih nemira i učestalih sukoba između peraških porodica Bujović i Zmajević, u kojima u uličnim borbama ginu istaknuti peraški ratnik Vicko Bujović, Matija je zbog navodne umešanosti u ubistvo u 28. godini života prisiljen da napusti Perast i mletačko državno područje. Odlazi u Dubrovnik te u Carigrad, gde zaštitu nalazi kod tamošnjeg ruskog ambasadora grofa Petra A. Tolstoja, koji ga šalje sa preporukom ruskom caru Petru Velikom (1689-1725) u Karlove Vari, gde je car bio na lečenju.

Godine 1712, odlazi u Rusiju, u Petrograd, gde je, kao prvorazredni pomorski stručnjak, stupio u službu Petra Velikog. Zatim jedno vreme provodi u Finskoj, gde se ističe u borbi protiv Šveđana i dobija zvanje kontra-admirala, pa viceadmirala. 30. aprila 1716. godine Petar Veliki traži od Mletačke republike da oslobodi Matiju Zmajevića kazne progonstva i konfiskacije. Godine 1725, Matija pored još sedamnaestorice odabranih, prima od carice Katarine tek ustanovljeno odlikovanje Sv. Aleksandra Nevskog, a 1727. godine dobija čin admirala.

Godine 1728, posle smrti Petra Velikog i carice Katarine, Matija biva neosnovano optužen i osuđen na smrt, zbog navodne pronevere državnog novca. U poslednji je trenutak pomilovan i poslat na Kaspijsko jezero. Međutim, previšnjom potvrdom samo je degradiran u čin viceadmirala i imenovan za guvernera Astrahanske gubernije u Rusiji, a zatim premešten za glavnog komandira luke u Tavrovu na Donu. U teškim uslovima Zmajević onde provodi poslednje godine svog života delujući na osnivanju kaspijske flotile, koja je nakon njegove smrti i upravo njegovom zaslugom izvršila presudnu ulogu u osvajanju južnih područja Rusije. Umro je 25. avgusta 1735. godine u Tavrovu na Donu, a uprkos želji da bude sahranjen u rodnom Perastu, uz najviše državne i vojne počasti sahranjen je u katoličkoj crkvi u Moskvi.

Incident u Perastu

Opštinska hronika navodi da se 6. maja 1709. godine na gradskom trgu pojavio Vicko Bujović u pratnji sina i naoružanih stražara, te da je pred građanima krenuo da vređa i izaziva Matiju Zmajevića (Kristiforovog sina), sudije, ugledne Peraštane i ceo grad.

U opštem metežu koji je nastao, Vicko je ubijen zajedno s pratnjom. Vinovnici njegovog ubistva su se, tokom noći, sklonili u kuću jednog uglednog građanina koji nije učestvovao u sukobu. Izvesno je da samo ubistvo nije učinjeno na mah, već je dobro pripremljeno mnogo pre neposrednog povoda.

Dokaz tome je i činjenica da su svi koji su učestvovali u sukobu bili naoružani. Ubice su dan posle događaja prebegle u Dubrovnik. Na odgovor Venecije o ubistvu svog načelnika i građanina nije se čekalo dugo. Osuđeni su na smrt vešanjem, a glave su im ucenjene na celom području republike. Veće desetorice odlučilo je da smrtna presuda može da se opozove tek nakon trideset godina progonstva, uz odgovarajuću materijalnu nadoknadu rođacima ubijenih, ali još petnaest godina bio im je zabranjen povratak u Boku. To je značilo doživotno progonstvo iz rodnog Perasta i stalnu opasnost po život, dok god su se nalazili u blizini poseda Venecije. Uprkos zalaganjima pape, niko od optuženih nije pomilovan.

Matija Zmajević, kao prvooptuženi u procesu i najodgovorniji za ubistvo, teško je primio presudu. Slao je pisma porodici o tome kako mu ponestaje novca za boravak u Dubrovniku i kako se plaši osvete. Verovatno se iz tih razloga povezao s ruskim izaslanikom u Istanbulu grofom Tolstojem, koga je upoznao u Perastu tokom pomorske obuke ruskih kadeta. Nedugo zatim prešao je u Istanbul u grofovu službu, a onda su, tokom rusko–turskog rata, postali sultanovi zatočenici. Sreća mu je bila naklonjena, pa je zatvorsku ćeliju delio s grofom, na koga je njegovo držanje i obrazovanje ostavilo dubok utisak.

Služba

Godine 1714. Zmajević postaje kapetan-komodor, učestvuje u bici kod poluostrva Hanko (kao komandant prvog sastava ruskih galija) te zarobljava šest švedskih ratnih lađa i jednu fregatu sa švedskim komandantom. Time mu je širom otvoren put ka stiecanju najviših činova u ruskoj mornarici. Unapređen je u kontraadmirala 1719. godine. Iste godine sa 143 ratna broda pod svojim vođstvom u odlučnoj bici nanosi Šveđanima težak poraz zbog čega Švedska mora da sklopi Mir u Ništadu 1721. godine. 1722. komandant je lake flote, a 1723. povereno mu je vođstvo nad gradnjom rečne flote na Donu. Na vest o carevoj smrti (1725) Zmajević se vraća u Petrograd, gde mu je prilikom Petrovog poslednjeg ispraćaja dodeljena čast da u pogrebnoj povorci nosi carsku krunu Romanovih. Carica Katarina I (1725-1727) Odlikuje Zmajevića tek ustanovljenim Veleredom Aleksandra Nevskog, a 1727. imenuje ga admiralom flote, čime je dostigao najviši čin u ruskoj mornarici.

Na osnovu pisama iz 1727. godine saznaje se da je ruska flota u doba Zmajevićevog vrhovnog zapovjednišva imala 17 velikih linijskih brodova, 145 galija, 30 brigatina i oko 400 manjih plovnih jedinica. Prema nekim savremenicima, Zmajević je tokom obavljanja najviših službi u ruskoj mornarici sastavio nacrt ruskog kodeksa ratne i trgovačke mornarice.

Zaveštanje

Još u vreme Matijina života u Rusiji je boravio Matej Karaman, izaslanik tadašnjega zadarskog nadbiskupa Vicka Zmajevića. Posle Matijine smrti Karaman nakon povratka iz Rusije donosi admiralov testament (pisan 1730. u luci Tavrov) te tri ratna stega - Matijina odlikovanja za zasluge iskazane u ruskoj službi.

Matijin testament odaje njegovu odanost i privrženost rodnom Perastu i Boki. U testamentu sve što je stekao ostavio je svom gradu. Osim najbližih članova porodice (brat Vicko ujedno je i glavni izvršilac Matijinih posmrtnih želja), poklonjene su brojne crkvene ustanove i pojedinci iz Boke. Tako, na primer, srebrno kandilo sa svojim plemićkim grbom daruje crkvi sv. Nikole u Perastu, a jednu zlatnu ogrlicu i pedeset dukata godišnje in perpetuo daruje Peraškoj crkvi Gospe od Ružarija. Crkvi Gospe od Škrpjela daruje viteško odlikovanje, verovatno krst Aleksandra Nevskog. Tri ratne zastave, dar ruskih vladara, spominje u dodatku testamenta i izričito navodi da se one, zajedno sa ostalim stvarima, trebaju poslati alla mia Patria. Jedna od tih zastava i pohranjena je u Muzeju grada Perasta, a druge su dvije nestale tokom Napoleonovih ratova. Matijin mač godinama je korišćen u ceremonijalne svrhe. Danas se zajedno s mačem Vicka Bujovića čuva u muzeju u Budvi.

Bogata arhivska građa o Matijinom delu u stvaranju ruske mornarice pohranjena je u ruskim arhivama i delimično je obrađena. Njegov životni put, tokom kojeg je postigao najviše časti i odlikovanja, ponajviše je vezan uz rusku vojno-pomorsku istoriju.

Matijino poreklo, učestalost veza sa rodnim krajem i porodicom, s kojima su ga ceo izbeglički život povezivali osećaji duboke privrženosti i odanosti, svrstavaju ga u Bokeljsku istoriju kao jednog od najznamenitijih predstavnika.

Vidi još

• Andrija Zmajević
• Marko Vojnović