Pero (za pisanje)

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Ukoliko ste tražili drugo značenje, pogledajte članak Pero (višeznačna odrednica).
Luksuzno pero
Pera

Pero (praslovenska riječ indoevropskog porijekla), perce, zaoštrena naprava za pisanje i crtanje tečnom bojom, mastilom ili tušem. [1] Pero je uobičajen deo pribora za pisanje koji nanosi mastilo na površinu, obično papir, za pisanje ili crtanje.[2] Rana pera kao što su pera od trske, ptičija pera, umačuća pera i ploter držala su malu količinu mastila na vrhu pera ili u maloj praznini ili šupljini koja je morala da se periodično dopunjuje uranjanjem vrha olovke u mastionicu. Danas takva pera nalaze samo mali broj specijalizovanih upotreba, kao što su ilustracija i kaligrafija. Trščana pera, ptičija pera i umačuća pera, koje su služila za pisanje, zamenjena su hemijskim olovkama, rolerima, penkalima i flomasterima ili perima sa keramičkim vrhovima.[3] Ploteri, koji su korišteni za tehničko crtanje i kartografiju, zamenjeni su tehničkim olovkama kao što je rapidograf. Sve ove moderne olovke sadrže unutrašnje rezervoare za mastilo, tako da ih nije potrebno potapati u mastilo tokom pisanja.

Poreklo imena[uredi | uredi izvor]

Većina naprava za pisanje se jednim imenom nazivaju pera bile one organskog ili neorganskog porijekla (trska, ptičije pero, metalno pero...). Ptičije pero je odredilo naziv ovoj napravi za pisanje. [1]

Tipovi[uredi | uredi izvor]

Moderni tip[uredi | uredi izvor]

Olovke koje se danas obično koriste mogu se kategorisati na osnovu mehanizma vrha za pisanje i vrste mastila:

Close-up picture of the tip of a ballpoint pen showing the ink-covered ball.
Vrh hemijske olovke za pisanje i bela traka od 1 mm za skalu.
  • Hemijska olovka dozira viskozno mastilo na bazi ulja pomoću male tvrde sfere, ili kuglice, koja se kotrlja preko površine na kojoj se piše. Kublica se drži zarobljena u ležištu na vrhu olovke, pri čemu je jedna polovina otvorena, a druga polovina uronjena u mastilo iz rezervoara olovke. Kada se kuglica rotira, ona prenosi mastilo - koje vlaži kuglicu - iz rezervoara na spoljnu površinu. Kublica je obično manje od milimetra u prečniku i napravljena je od mesinga, čelika ili volfram karbida.[4] Mastilo, zbog svog visokog viskoziteta, ne prodire kroz papir i kapilarnim delovanjem ne napušta vrh olovke. Stoga se dozira minimalna količina mastila, ishod čega je da se pisanje suši skoro trenutno, a mastilo traje duže nego kod drugih vrsta olovaka. Hemijske olovke su pouzdane, raznovrsne i robusne i dostupne su po veoma širokom rasponu cena. One su zamenile naliv-pera kao najčešći alat za svakodnevno pisanje.
alt=Picture of writing tips of a gel pen and a ballpoint pen lying on a piece of paper next to lines created by each pen.
alt=Picture of writing tips of a gel pen and a ballpoint pen lying on a piece of paper next to lines created by each pen.
Linije kreirane gel olovkom (gore) i hemijskom olovkom (dole)

Istorijat[uredi | uredi izvor]

M. Klajn i Henri V. Vin su 1867. godine dobili SAD patent #68445 za komoru za mastilo i sistem za isporuku u dršci nalivpera.

Čovjek je kvalitetno uznapredovao kada je prvi put sopstvena opažanja izmjestio i zabilježio van sopstvenog pamćenja u svoju okolinu - stanište. Crtao je po zidovima pećina u kojima je živio, prvo sirovim nađenim materijalima iz okoline, onda preuređenim – zaoštrenim kamenom, životinjskom kosti, obojenom zemljom. Čovjek je uz pribor za pisanje usavršavao i boju kojom je ostavljao tragove, ali i objekte po kojima je pisao. Pisalo se po papirusu, posebno pripremljenoj koži, papiru... Kinezi su slova pisali tankom četkicom od devine dlake. Japanci su pisali zaoštrenom trskom. Prva prava pera verovatno su napravili Egipćani. Pričvrstili su komadić bakra sličan današnjem čeličnom percetu za kraj šupljeg štapića. Prva slova pisana rukom javila su se kod Grka prije skoro 4000 godina. Grci su upotrebljavali pero od metala, kosti ili slonovače, a pisali su na pločicama presvučenim voskom. Još kasnije pravila su se rascijepljena pera od šupljih, cjevastih travki, koja su umakali mastila i pisali njima po papirusu.

U srednjem vijeku su ljudi po prvi put počeli pisati zaoštrenim guščijim , vraninim ili labudovim perima.

Čelična pera su se počela proizvoditi u Engleskoj već 1780. godine, ali su prešla u opštu upotrebu tek 40 godina kasnije. Prva nalivpera, kojim i mi danas pišemo, patentirao je 1884. godine L. E. Vaterman. [1] Deo kojim se piše napravljen je obično od 14 karatnog zlata, a sam vrh je presvučen iridijem. To su glatki, čvrsti metali koji omogućavaju da pero ne grebe papir prilikom pisanja. Mastilo se nalazi u samom peru, u rezervoaru od tvrde gume ili plastične mase, koje ima oblik cevčice.

Pero s kuglicom umesto vrha napravljeno je u XX veku. Piše se sićušnom kuglicom od hromiranog čelika.[5]

Istorijski primeri[uredi | uredi izvor]

Stari Egipćani su razvili pisanje na svicima papirusa pri čemu su pisari koristili tanke četkice od trske ili pera od trske Juncus maritimus ili morskog rogoza.[6] U svojoj knjizi Istorija pisanja, Stiven Rodžer Fišer sugeriše, na osnovu nalaza iz Sakare, da je pero od trske možda korišćeno za pisanje na pergamentu još od prve dinastije, ili oko 3000. godine pre nove ere. Pera od trske nastavile su da se koriste sve do srednjeg veka, ali su ih polako zamenjivale ptičija pera iz otprilike 7. veka. Trsčano pero, uglavnom napravljeno od bambusa, još uvek koriste mladi studenti u nekim delovima Pakistana, i koristi se za pisanje na malim drvenim pločama.[7][8]

Istorijska pera

Pero od trske je preživelo sve dok papirus kao površina za pisanje nije zamenjen životinjskim kožama, velumom i pergamentom. Glatka površina kože omogućavala je finije, sitnije pisanje ptičijim perom, napravljenim od letačkog perja.[9] Pero je korišćeno u Kumranu u Judeji za pisanje pojedinih svitaka sa Mrtvog mora, koji datiraju od oko stote godine pre nove ere. Svici su pisani hebrejskim dijalektima sa ptičjim perima. U spisima svetog Isidora Seviljskog u 7. veku se specifično spominju pera.[10] Pera su još uvek bila široko korištena u osamnaestom veku i korištena su za pisanje i potpisivanje Ustava Sjedinjenih Država 1787.

U ruševinama Pompeja pronađeno je bakarno pero, što pokazuje da su metalna pera korišćena 79. godine.[11] U dnevniku Semjuela Pepisa za avgust 1663. takođe se pominje „srebrno pero koje nosi mastilo”.[12] 'Novoizumljena' metalna pera su oglašavana u Tajmsu 1792. godine.[13] Metalni vrh za olovku patentiran je 1803. godine, ali patent nije komercijalno iskorišćen. Brajan Donkin je 1811. godine oglasio na prodaju patent za proizvodnju metalnih olovki.[14] Džon Mičel iz Birmingema počeo je da masovno proizvodi pera sa metalnim vrhom 1822. godine, i nakon toga se kvalitet čeličnih pera dovoljno poboljšao tako da su pera sa metalnim perom ušle u opštu upotrebu.[15]

Deliciae physico-mathematicae, 1636

Najraniji istorijski zapis o olovci sa rezervoarom datira iz 10. veka nove ere. Godine 953, El Muiz, Fatimidski kalif Egipta, zahtevao je pero koja mu ne bi umrljalo ruke ili odeću, i pruženo mu je pero koja je držala mastilo u rezervoaru iz koja je isporučivano u pero.[16] Moguće je da je ovo pero bilo nalivpero, ali njegov mehanizam ostaje nepoznat, a pronađen je samo jedan zapis u kojem se pominje. Kasnija pera sa rezervoarom razvijena su 1636. U svom delu Deliciae Physico-Mathematicae (1636), nemački pronalazač Danijel Šventer opisao je pero napravljenu od dva ptičija pera. Jedno pero je služilo kao rezervoar za mastilo unutar drugog pera. Mastilo je bilo zatvoreno plutom unutar pera. Mastilo je bivalo istisnuto kroz mali otvor do mesta pisanja. Godine 1809. Bartolomeju Folšu je u Engleskoj odobren patent za pero sa rezervoarom za mastilo.[16]

Student u Parizu, Rumun Petrače Poenaru, izumeo je nalivpero koje je koristilo pero kao rezervoar za mastilo. Francuska vlada je patentirala ovo u maju 1827.[17] Nakon toga je rastao broj patenata i obim proizvodnja tokom 1850-ih.

Prvi patent na hemijsku olovku izdat je 30. oktobra 1888. Džonu Džej Laudu.[18] Godine 1938. Laslo Biro, urednik mađarskih novina, uz pomoć svog brata Đorđa, hemičara, počeo je da dizajnira nove tipove olovaka, uključujući i onu sa malom kuglicom na vrhu koja se mogla slobodno okretati u ležaju. Kako se olovka kretala duž papira, kuglica je rotirala, uzimajući mastilo iz kartridža sa mastilom i ostavljajući ga na papiru. Biro je podneo zahtev za britanski patent 15. juna 1938. Godine 1940. braća Biro i prijatelj, Huan Horhe Mejn, preselili su se u Argentinu, bežeći od Nacističke Nemačke. Dana 17. juna 1943. podneli su zahtev za još jedan patent.[19] Oni su osnovali „Biro Pens Argentine”, a do leta 1943. prvi komercijalni modeli su bili dostupni.[20] Izbrisive hemijske olovke je predstavio Pejper Mejt 1979. godine, kada je Irejsermejt stavljen na tržište.

Reklama iz 1915. za olovke sa mastilom tipa „Vulkan”.

Eduard Slavoljub Penkala, naturalizovani hrvatski inženjer i pronalazač poljsko-holandskog porekla iz Kraljevine Hrvatska i Slavonija u Austrougarskoj, postao je poznat po daljem razvoju mehaničko pera (1906) – tada nazvanog „automatsko pero“ – i prvog nalivpera sa čvrstim mastilom (1907). U saradnji sa preduzetnikom po imenu Edmund Moster, pokrenuo je kompaniju Penkala-Moster i izgradio fabriku pera i olovaka koja je u to vreme bila jedna od najvećih u svetu. Ovo preduzeće, koje se sada zove TOZ-Penkala, postoji i danas. „TOZ“ je skraćenica od „Tvornica olovaka Zagreb“.

Moderni flomasteri.

Šezdesetih godina prošlog veka, olovku od vlakana ili flomaster je izumeo Jukio Horie iz Pentela, tokijskog preduzeća za kancelarijski pribor.[21] Pejper Mejt Fler je bio među prvim flomasterima koji su se pojavili na američkom tržištu tokom 1960-ih, i od tada je lider. Markerske olovke i markeri su slični flomasterima, i postali su popularni u poslednje vreme.

Hemijske olovke su predstavljene tokom ranih 1970-ih. One koriste mobilnu kuglicu i tečno mastilo da bi proizvele glađu liniju. Tehnološki napredak tokom kasnih 1980-ih i ranih 1990-ih poboljšao je ukupne performanse loptice. Porozna hemijska olovka sadrži vrh napravljen od nekog poroznog materijala kao što je filc ili keramika. Visokokvalitetna olovka za crtanje obično ima keramički vrh, jer dobro podnosi trenje i ne širi kada se vrši pritisak tokom pisanja.

Iako je pronalazak pisaće mašine i personalnog računara sa metodom unosa putem tastature ponudio još jedan način pisanja, pero je i dalje glavno sredstvo za pisanje.[22] Mnogi ljudi vole da koriste skupe tipove i marke olovaka, uključujući nalivpera, a one se ponekad smatraju statusnim simbolom.[23]

Upotreba pera[uredi | uredi izvor]

Prva pera , i ona od biljaka, i ona od ptica, i ona od metala, su prvo umakana u mastilo da bi mogla da pišu. Pisanje je moralo biti prekidano kada je pero, poslije nekoliko riječi, ostalo bez mastila, a pisanje nije bilo ujednačeno niti je trag bio ravnomjeran. Kada je smišljena pisaljka koja je na sebi imala spremište za mastilo, koje je dozirano doticalo po peru, pisanje nije moralo biti prekidano, a trag mastila je bio ujednačen i ravnomjeran. [1]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g Grupa autora, Enciklopedija leksikografskog zavoda, Leksikografski zavod, Zagreb, 1962. g.
  2. ^ Pen. Merriam-Webster Dictionary
  3. ^ "pen." Word Histories and Mysteries. Boston: Houghton Mifflin, 2004. Credo Reference. Web. 13 September 2007.
  4. ^ „How does a ballpoint pen work?”. Engineering. HowStuffWorks. 1998—2007. Pristupljeno 2007-11-16. 
  5. ^ Grupa autora, Priručni leksikon, Znanje, Zagreb, 1959. g.
  6. ^ Egyptian reed pen Arhivirano 2007-02-21 na sajtu Wayback Machine Retrieved March 16, 2007.
  7. ^ Farah, Iffat (1991-10-01). „School ka sabaq: Literacy in a girls' primary school in rural Pakistan”. Working Papers in Educational Linguistics (WPEL). 7 (2). ISSN 1548-3134. 
  8. ^ „Evolution of pen - From Reed Pen to 3Doodler - Spinfold”. www.spinfold.com (на језику: енглески). Приступљено 2017-11-30. 
  9. ^ "pen." The Hutchinson Unabridged Encyclopedia with Atlas and Weather guide. Abington: Helicon, 2010. Credo Reference. Web. 17 September 2012
  10. ^ The Etymologies of Isidore of Seville, Cambridge Catalogue Retrieved March 11, 2007.
  11. ^ Arnold Wagner – Dip Pens Архивирано на сајту Wayback Machine (28. mart 2019). Retrieved March 11, 2007.
  12. ^ 'This evening came a letter about business from Mr Coventry, and with it a silver pen to carry inke in, which is very necessary.' Diary of Samuel Pepys, 5 August 1663:http://www.pepysdiary.com/archive/1663/08/
  13. ^ The advertisement implies metal nibs had been in use for some years, but had not been generally accepted due to lack of flexibility and tendency to rust. It refers to 'Ivory Handles' with 'Gold Silver or Steel Pens to each', and says that 'new pens may be fitted in at pleasure', indicating that only the nibs were metal. It also claims the pens have 'well-tempered Elasticity' and that the 'Steel Points' are treated to be rustproof, rust being 'a circumstance that has been long and universally complained of in this article'.„The Times”. 8. 6. 1792: 4. 
  14. ^ He offered the patent, which had an unexpired term of 11 years, for sale together with the 'utensils peculiarly adapted to the manufacturing' of the metal pens:„The Times”. 15. 8. 1811: 4. 
  15. ^ In 1832 a woman accused of stealing a silver pen from a London shop said in her defence that she had 'one of the common metal pens' with her:„The Times”. 15. 9. 1832: 3. 
  16. ^ a b Bosworth, C. E. (jesen 1981), „A Mediaeval Islamic Prototype of the Fountain Pen?”, Journal of Semitic Studies, XXVI (i) 
  17. ^ Pierre Poyenar, "Plume sans fin portative, s'alimentant d'encre d'elle même" Patent FR-Poenaru, Application 3208. File: http://www.fountainpen.it/File:Patent-FR-Poenaru.pdf
  18. ^ GB Patent No. 15630, October 30, 1888
  19. ^ [1], "Writing instrument", issued 1943-06-17 
  20. ^ The Ballpoint Pen Arhivirano 2007-04-17 na sajtu Wayback Machine, Quido Magazin. Retrieved March 11, 2007.
  21. ^ History of Pens & Writing Instruments Arhivirano 2012-05-26 na sajtu Archive.today, About Inventors site. Retrieved March 11, 2007.
  22. ^ „Losing touch with paper and pen”. Rediff.com. 2003-05-05. Arhivirano iz originala 12. 05. 2013. g. Pristupljeno 2013-05-03. 
  23. ^ Guilfoil, John M. (August 17, 2008) The power of the pen. Boston.com

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Pero na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Перо_(за_писање)&oldid=26946671”