Svetogorska pustinja
| Svetogorska pustinja | |
|---|---|
 Karta manastira na Svetoj gori | |
| Svetska baština Uneska | |
| Zvanično ime | Svetogorska pustinja |
| Mesto | Grčka |
| Koordinate | 40° 08′ 06″ S; 24° 20′ 06″ I / 40.135° S; 24.335° I |
| Kriterijum | kulturna i prirodna: i, ii, iv, v, vi, vii |
| Referenca | 454 |
| Upis | 1988. (12. sednica) |
| Veb-sajt | http://whc.unesco.org/en/list/454 |
Svetogorska pustinja je nepristupačna oblast na Atosu, tačnije na najistočnijem od tri poluostrva Halkidikija (istočno Atos, središnje Sitonija i zapadno Kasandra) koja se, kao tri kažiprsta, račvaju iz većeg poluostrva Halkidiki (Egejska Makedonija) na severu Grčke - nešto više od Stagire, otadžbine velikog grčkog filozofa Aristotela, kroz čiji krš i guste šume vode samo strme krivudave stazice, kojima može da se kreće isključivo pešice.
Istoričari kažu da je upravo Svetogorska pustinja oblast gde je začeta Sveta gora, kad su u nju pre više od 1.000 godina došli prvi monasi pustinjaci koji su želeli da prekinu sve veze sa spoljnim svetom da bi u opštežićiju ili idioritmijski, tragali za Bogom u sebi. Okruženi mirom i tišinom, okupani svelošću sunca, monasi i putnici namernici u Svetogorskoj pustinji doživljavaju viziju susreta sa Bogom i svecima.[1]
Ženama je pristup Svetogorskoj pustinji potpuno zabranjen; čak su i ženke domaćih životinja zabranjene (s izuzetkom, kažu, mačaka i kokošaka koje legu jaja od čijih žumanaca se prave boje koje se koriste u ikonopisanju). Međutim, za vreme Grčkog građanskog rata, Svetogorska pustinja zbog svoje nepristupačnosti, pružala je utočište izbeglicama, među kojima su bile žene i devojčice.[2]
Opšta razmatranja[uredi | uredi izvor]
Sve je počelo kada je Sveta gora kao organizovana verska zajednica začeta u 9. veku. Godine 885, vizantijski car Mihailo III Amorijac je formalno prepoznao poluostrvo Atos kao pokrajinu monaha i zabranio svima osim religioznih muškaraca da tamo žive. Još jedan edikt zabranio je izgradnju bilo kojeg puta u tom području, a do danas je dostupna samo brodom. Tokom narednih vekova izgrađeni su brojni manastiri, isposnice, ćelije, skitovi od kojih su mnogi prilično impresivni arhitektonski i sadržavali sa mnoštvom lepih ikona i drugih relikvija za koje se kaže da su čudo.[2] Sporazumom pristupanja Grčke Evrepskoj ekonomskoj zajednici, kasnije Evropskoj uniji, 28. maja 1979. godine ujedinjene članice (9 država i Grčka) sa zajedničkom deklaracijom pripajanja primenjenom u činu zbližavanja država članice su se saglasile sa zakonom Svete Gore koja je deo Grčke teritorije i time potvrdile Avato — nedostupnost Svete gore ženama.[3]
U okviru svetogorskog svetilišta svetogorska pustinja je jedno od retkih mesta u Evropi gde su ne samo spomenici srednjevekovne kulture i umetnosti sačuvani do danas u najvećem broju, već gde je i ceo srednjevekovni život u mnogo čemu sačuvan u jednom neprekidnom kontinuitetu kroz hiljadu godina, još od 963. godine kada je tu osnovan prvi manastir. <mnogo što-šta drugo na ovom prostoru ostalo je nepromenjeno. Velelepa planina Atos u svojim nedrima već hiljadu godina skriva skoro isti život, skoro iste fizionomije ljudi, koji zidaju jedne manastire, gase požare na drugima, obnavljaju treće...i nastavljaju svoj večno isti život u njima ili van njih po gudurama i pećinama ove visoke planine.
Kao kakav muzej svetogorska pustinja, čuva čitava poglavlja istorije, političke, religiozne, umetničke i opšte kulturne, vli ne samo to već i prastare životne autentičnosti i dokumentarnosti ono što čini izuzetnu vrednost ovog izdvojenog kraja sveta.
 |
To je carstvo bez krune, država bez vojske, zemlja bez žena, bogatstvo bez novca, mudrost bez škole, kuhinja bez mesa, molitva bez prestanka, veza sa nebesima bez prekida, slavopoj Hristu bez umora, smrt bez žaljenja - to vam je Sveta Gora."
|
Veličanstvena svetogorske pustinje je i lepota tog prostranog i mirnog pejzaža sa vrhom atosa (do više od pola godine prekrivenog belom snežnom kapom), morem do horizonta i tamnozelenim obroncima čije se stene survavaju u talase, pejzaža tako različitog u svojoj monumentalnoj jednostavnosti od dopadljivih, veselih i slikovitih predela raznih evropskih rivijera.
Monaške ustanove u svetogorskoj pustinji[uredi | uredi izvor]
U Svetogorskoj pustinji u pogledu organizacije i načina života, postoji više tipova monaških ustanova. To su: manastiri, skitovi, kolibe, isposnice, kelije. Iapk u svetogorskoj pustinji najviše ima skitova i kelija.
| Monaška ustanova | Karakteristike |
|---|---|
| Osobenožiteljni manastir | U kome je zajedničko prebivalište i zanimanje, molitva je lična i zajednička, ishrana zasebna (monasi dobijaju namirnice i hleb u određene dane i sami spremaju obroke u svojim kelijama, i novac za odeću), a manastirom, umesto igumana, upravlja svešteni sabor od članova jednom izabranih za ceo život. |
| Isposnica | To je mesto za tihovanje - ili u prevodu sa grčkog isihastirion", mlčanica", isposnica. Malo boravište u svetogorskoj pustinji, u kome monah upražnjava najvišu i besprekornu askezu. Sveti Sava je za ovu vrstu ustanova propisao poseban reži života, Karejskim tipikom. |
| Koliba | Mala kućica sa svojom malom kapelom unutra za jednog ili dva-tri monaha; u njoj se živi u najstrožem podvigu i izrađuju ikone, brojanice i predmeti duboreza i umetnosti. |
| Kelija | Nešto prostranije monaško boravište za tri ili više iskušenika, koje ima svoju unutrašnju crkvicu i obradivo zemljište. Po svoj prilici to je konak (stambena zgrada). |
| Skit | Veće kelije s grupom monaha; pripadaju određenom manastiru; skitom upravlja dikej. |
Svetogorska pustinja je u sastavu Sveta gore samoupravna zajednica pravoslavnih monaha koja se prostire na celoj površini najistočnijeg od tri poluostrva u oblasti Halkidiki na severu Danas na Svetoj gori pored 20 suverenih manastira i monaških naseobine uključujući i one u svetogosrskoj pustinji nema drugih naselja. Manastiri čine Sveštenu opštinu čije je administrativno sedište u varošici Kareji. Tu se sastaje sabor dvadesetorice predstavnika manastira (antiprosopa) i donosi odluke glasanjem. Izvršni organ Sveštene opštine je Sveta epistasija na čelu sa protoepistatom (prot). Pet prvih manastira, među kojima je i Hilandar, daju prota koji se menja redom svake godine. Predstavnik državne vlasti je guverner koga imenuje Ministarstvo spoljnih poslova Grčke. Sveta gora je pod kanonskom jurisdikcijom Carigradske patrijaršije čija uloga je ograničena na duhovni nadzor. Nalazi se na listi Svetske baštine organizacije Unesko.
Geografske odlike[uredi | uredi izvor]
Poluostrvo Atos, nazvano po planini, čiji jedan od njenih najnepristupačnijig delova čini oblast Svetogorska pustinja je morfološki različito od ostala dva poluostrva na Halkidikiju. Razlike se ogledaju u strmim padinama i liticama duž obale, u duboko naborane terena i nadmorskoj visini koja od Svete gore čini formaciju u obliku piramide visine prelazi 2000 metara (2003 m). Strme litice, u kombinaciji sa kamenim obalama i morskim strujama na južnom kraju poluostrva, podstakle posebno su geografska karakteristika pustinjskog dela poluostrva.
Kimatske odlike[uredi | uredi izvor]
Iako je klima na Svetoj gori od mediteranske bliže moru do kontinenatlne u sredinjem delu, zime u svetogorskoj pustinji, na većim visinama su oštre, vlažne i vetrovite. Njena brda, uvale i doline obrasle su veoma bujnom vegetacijom, među kojom dominiraju širokolisno drveće (hrast, kesten, breza) i planinski mediteranski četinari (jela i crni bor), što takođe utiče na klimu ovog podneblja.
Na klimu poluostrva Atos utiču brojni faktori kao što su značajan nadmorske visine, severno-istočni vetrovi koji vladaju u regionu, uzlazne i silazne struje vazduha niz planinu Atos, vrsta vegetacije i drugo. Tipičnu mediteransku klimu uočavamo samo na severu i duž obale, na 150-500 (800) metara nadmorske visine, u zavisnosti od mesta, strmine terena vrste stena, i prostornih predela sa vegetacijom. U najvišim oblastima Atosa, na nadmorskoj visini od oko 1600 m, postoji tipična kontinentalna klima sa alpskom vegetacijom.
Ekosistemski diverzitet Svete gore[uredi | uredi izvor]
Dok su raznolikosti geoloških formacija i vrsta stena, veoma raznolika topografija i varijacije u klimi, poluostrva Atos uticale na veliku raznovrsnost biljnih i životinjskih vrsta na svim nivoima, dotle je geografska izolacija doprinela očuvanju drevnih biljnih i životinjskih vrsta u svetogorskoj pustinji, kao i u čitavoj Svetoj gori. Tako se danas u ovoj oblasti nalazi 37 endemičnih vrsta.[4]
Biodiverzitet ovog područja najbolje ilustruje broj biljnih i životinjskih vrsta (više od 1.200 biljnih vrsta i 350 vrsta gljiva). Vegetaciju čini oko 50 biljnih zajednica. Biljne vrste i pejzaž čine jedinstvni mozaik sorti retko nađenih na tako malom prostoru - 30.000 hektara planine Atos.[4]
.jpg)
Istorijski, Atos se značajno razlikuje od ostatka Halkidikija. Dok je u drevna vremena, druga dva poluostrva Halkidikija, Kasandra i Sitoniji, vrlo rano kolonizovane i tako razvili važne gradove od kojih mnoge podigla Atinjani, na poluostrvu Atos postoji, zahvaljujući svojoj izolovanosti, samo nekoliko malih naselja.
Zbog mirnog mora koje ih okružuje i prirodnih luka, šume Kasandra i Sitoniji su krćene za brodogradnju i građevinske radove, a eksploatisani su i metali i rude, a roba se plasirala na tržište Atini, a kasnije u makedonskim zemljama. Kao posledica toga, veliki broj vrsta koje su postojale u davnim vremenima je ugroženo ili iskorenjeno. Nasuprot tome, šume na Atosu ostale su skoro netaknute i zadržale su svoje drevne karakteristike u pogledu raznolikosti vrsta. Tako je danas, u udaljenim područjima.
Monaški život, stvarao je povoljne uslove za razvoj prirodnog okruženja na poluostrvu Atos, kasnije poluostrvu Svete gore, iako se javio dosta rano. Naime, naseljavanja monasima počelo je sporadično do 10. veka (963 godine) izgradnjom manastira Velike Lavre, zatim sistematskim razvojem monaškog života koji je okončan svoj maksimun sredinom 15. veka. Ova zajednica, koja je za više od 1000 godina istorije, prošla je kroz brojne uspone i padove, jer je napadana od strane različitih napadača, uspela je da zadraži svoj sveti, monaški duh i manje više ostane netaknuta, ali je u izvesnoj meri ugrozila biodiverzitet.
Ekosistemski diverzitet delimično je bio narušen u doba najvećeg prosperiteta, kada se na Svetoj gori okupilo samo više od 20.000 monaha. Ako se ovome dodaju i ostali privremeni stanovnici koji su tamo živeli kao radnici, drvoseče i graditelji, Atos je bio puna života. Ovo je ostavilo posledice po prirodno okruženje, posebno u oblastima oko manastira. Veliki deo drvene građe za potrebe izgradnje i popravaku manastira i drugih boravišta dolazio je iz šume Atos. Drvo hrasta i kestena bilo je posebno traženo, ali je korišćeno i drvo i jele i crnog bora, ne samo za izgradnju već kao i ogrevno drvo što je uticalo na biodiveritet.[4]
Uprkos neorganizovanom rezanju, vreme i ograničene mogućnosti prevoza, smanjili su štetu i nisu značajno uticali na raznovrsnosti biljnih vrsta. Treba imati u vidu i snažnu sposobnost prirodnog ekosistema da se regeneriše. Međutim ekosistemi zimzelenih i širokolisne šuma u oblasti u kojima su postoji veći manastiri, brojne kelije i skiti značajno su izmenjeni kao posledica korišćenja drvne mase kao goriva, ili pretvaranjem šuma u poljoprivredno zemljište.
Takva čista područja, bez vegetacije ne čine više od 5—10% od ukupne površine poluostrva sa oko 30.000 hektara (300 km²), dok ostali ekosistem posebno oni u oblasti svetogorske pustinje ostali su netaknuti. Dalje, zahvaljujući činjenici da su vrste koje čine ekosistem Svete gore, osim drveća, uglavnom jednostavne za podmlađivanje i regeneraciju, kao i činjenica da oni nisu ugrožaveni ispašom domaćih životinja (posebno koze), ekosistem se oporavlja relativno brzo. U ovim uslovima pejzaž je ostao relativno dobro očuvan nakon dugog perioda godina.[4]
Ekosistem je u stanju da se oporavi i nakon šumskih požara (koje su ovde poaledica prirodnih pojava) zbog sposobnosti vegetacije, a posebno crnog bora na regeneraciju nakon izlaganja požaru, kao i sposobnosti širokolisnog drveća za reprodukciju.
Velika raznovrsnost geoloških formacija i stena, duboko neravnom terenu i visina planine Atos, u kombinaciji sa različitim vrstama klime, izolacijom područja i činjenice da ga ne pohode velika nomadska stada životinja koja pasu, stvarila u svetogorskoj pustinji mozaik raznovrsne vegetacije od tipično mediteranske do alpske.[4]
Pristupačnost i razmeštaj verskih objekata[uredi | uredi izvor]
Ono što se može smatra svetogorskom pustinjom može se podeliti na četiri oblasti: vrh Atosa, severoistočne padine Atosa, Akratos i samu pustinju.
Vrh Atosa[uredi | uredi izvor]
Na nadmorskoj visini od 2.033 metra nalazi se vrh planine Atos. Ovaj vrh je od dolaska prvih monaha oduvek bio cilj hodoćašća brojnih svetogorskih podvižnika. Ispod kamenitog vrha Atosa, na njegovim nižim kosama i padinama, buja život raznovrsnog biljnog i životinjskog sveta, a i ljudi koji tu borave ga čuvaju i oplemenjuju.
Simbol svetogorske pustinje predstavlja Karulja, To je stenovit i strm obronak gde na litici, kao ptičja gnezda vise pustinjačke isposnice. Iz nekih od njih i danas se mogu videti košare koje su preko čekrka (karulja – čekrk) i kanapa spuštene do mora. Na Karulji ima desetak staništa, uglavnom kombinacija dozidanog dela uz neku pećinu, mada je često i čitava kelija jedna pećina.
Odmah u nastavku Karulje je Katunakija koja ima nešto više staništa, među kojima je najpoznatija kuća Danijela, ikonopisca i po tvrdnji mnogih poznavalaca svtogorskih prilika, najboljih pojaca. U neposrednoj blizini je kuća čuvenog srebrara, oca Tome, kao i kuća oca Gerasima, velikog duhovnika i pisca shimni. Kelije na Katunakiji najčešće služe kao poslednje odmorište za one koji žele da se popnu na vrh Atosa, a one su ujedno i prvo prihvatilište umornome putniku koji silazi sa Atosa.
Nakon tročasovnog pešačenja od podnožja stiže se do poslednjeg monaškog staništa pre uspona - Kerasije. Iako se sastoji od devet kelija, danas ih nastanjuje tri do četiri monaha.
Nakon novog pešačenja od Kerasije nakon dva sata hoda stiže se do crkvice posvećene Bogorodici koja se nalazi na 1.500 metara nadmorske visine. Uspon dalje vodi kroz stenovit predeo sa dubokim ponorima, i uzanim puteljcima kojima se stiće na sam vrh.
Najveći deo male zaravni na vrhu Atosa zauzima crkvica posvećena Preobraženju sa malim ikonostasom i starim nalonjem.
Popeti se, a i spustiti se sa vrh Atosa što zbog velikog uspona i konfiguracije terena, što zbog vremenskih prilika koje su vrlo promenljive, nije nimalo jednostavno, i često je pravi podvig samo za iskusne i fizički dobro pripremljene osobe. Zbog toga monasi dobronamerno preporučuju da se u osvajanje vrha Atosa krene obavezno sa nekim iskusnijim i obavezno tokom letnjih meseci.
Severoistočne padine Atosa[uredi | uredi izvor]
Severoistočne padine Atosa, na kojima se smenjuju krš i guste šume, većina putića potiče od dna vododerina, posutih kamenjem koji čine pešačenje napornim. One postaju opasne u vreme posle kiša i otapanja snega, jer jake bujice tad kotrljaju gomile kamenja „klisuricama” kojima vode staze. Tad su male monaške naseobine - skitovi - izolovane s kopna. U vreme jakih vetrova izolovane su i sa maora jer im se i sa te strane ne možeprići.
Na ovom području nalazi se veći broja skitovi i kelije Velike Lavre. Predeo počinje Milopotamom (koji je van zemljišta koje pripada Lavri), a nastavlja se Morfinom. Na oko pola sata hoda od Morfine leži stanište sa sedamnaest nenastanjenih kelija koje se naziva Provata. Smatra se da je to u vreme postojanja Amalfićanskog manastira bio osobenožiteljni skit u kome su iskušenici provodili period predmonašenje.
Na ovom području krajem 10. veka kaluđeri iz italijanskog grada Amalfija osnovali su manastir u kome je bilo puno monaha, a kao zvanični jezik koristio se latinski. Oko 1274. godine manastir je raspušten, a tako je ostalo sve do danas.
Od nastanka prvih skitova posle sedam vekova na severoistočnim padinama Atosa preostalo je četiri kelije sa tek po kojim monahom.
Akratos[uredi | uredi izvor]
U području Akratosa nalaze se najvažniji skitovi, kelije-pećine isposnice svetogorske pustinje.[5]
| Skitovi | |
| Pećine |
|
| Isposnice |
|
Pustinja[uredi | uredi izvor]
Od brda Karmela na čijem vrhu se nalazi crkvica posvećena svetom proroku Iliji, pa sve do skita Svete Ane proteže se surov, kamenit, suncem spržen i sa jako oskudnom vegetacijom predeo koji su monasi nazvali pustinjom. Zimi je, međutim, klima u ovoj oblasti izuzetno prijatna i blaga.
Iako se naziva pustinjom ova svetogorska oblast, je najpovoljnija za monaški život i nastanjena je na stotinama monaha.
Na oko sat hoda od Kavsokalivije nailazi se na prvu naseobinu - nekadašnji skit Svetog Vasilija. Danas tu boravi samo nekoliko monaha. U blizini, prema jugozapadu, na krševitom obronku je skit Katunakija sa svojih devetnaest staništa. Neki od skitova u svom sastavu imaju svoje crkvice, od kojih su dve do tri veoma raskošno opremljene.
Monasi se bave ikonopisanjem, drvorezom i izradom raznih rukotvorina, a u kući Danileja brižljivo se neguje muzika.
Prodor civilizacije[uredi | uredi izvor]
Iako su mnoge dobrobiti moderne civilizacije stigle i na Svetu goru, one ne ugrožavaju Svetogorsku pustinju ni njenu prirodu, niti duh koji njome vlada, mir, spokoj i blaženstvo monaških zajednica i monaha. Neke su (ali samo) na prvi pogled neprimerene - na primer bešumni liftovi i automati za kafu (doduše besplatnu) u manastiru Vatoped ili video nadzor u manastiru Ksiropotam, dok su druge neprimetne, ali dobrodošle i čine život zajednica lakšim i jednostavnijim.
Tako je npe. skoro ceo Atos pokriven signalom mobilne telefonije (Hilandar je jedno od retkih mesta gde ga nema), sistemi zalivanja su uobičajen prizor u mnogim manastirima, razne vrste putničkih, poljoprivrednih ili građevinskih mašina krstare putevima. Ovde nedostaju asfaltni putevi, pa su najprometniji putevi prekriveni debelim slojevima najfinije bele prašine.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ „Skitovi na Svetoj Gori”. www.atlantaserbs.com. Pristupljeno 1. 2. 2018.
- ^ a b Cecil Adams, Is there a monastery in Greece that won’t even allow female animals? „straightdope.com”. Pristupljeno 4. 2. 2018. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (15. maj 2008)
- ^ „Avato - Nedostupnost Svete Gore ženama”. svetagora.info. Pristupljeno 4. 2. 2018.
- ^ a b v g d Spyros, Ntafis. „Nature and the natural environment of mount Athos”. Remptousia.com 1 9. 2012. Pristupljeno 5. 2. 2018.
- ^ „Pećine Svete Gore i svetitelji”. Hilandar info. Pristupljeno 6. 2. 2018.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
Mediji vezani za članak Svetogorska pustinja na Vikimedijinoj ostavi