Skitija

Približna lokacija Skitije u 1. veku p. n. e.

Rimska provincija Skitija na Balkanu.

Skitija (grč. Σκυθία [Skythía], lat. Scythia) je istorijski naziv za deo istočne Evrope i centralne Azije koji su u antičko doba naseljavali Skiti. U geografskom smislu, Skitija se delila na Veliku Skitiju i Malu Skitiju.

Skitska kraljevina je postojala od 7. do 3. veka p. n. e, kada su je uništile invazije Kelta, Tračana i Sarmata. Ostaci Skita očuvali su se na Krimu i u Trakiji. Skitsku državu na Krimu uništili su Goti u 2. veku, dok su Skiti na području istočne Trakije došli pod vlast Rimljana koji su na ovom području organizovali provinciju Skitiju (poznatu i kao Mala Skitija).

Istorija

Zaleđina

Poreklo Skita

Skiti su nastali u Centralnoj Aziji, verovatno oko 9. veka pre nove ere, a u Kavkasku stepu su stigli u 8. i 7. veku pre nove ere kao deo značajnog pokretanja nomadskih naroda Evroazijske stepe. Ovaj migracija je započela kada je jedno drugo nomadsko iransko pleme blisko povezano sa Skitima, Masageti ili Isedonci, migriralo na zapad, proterujući rane Skite na zapad preko reke Araks, nakon čega su se Skiti preselili u kaspijsku stepu, gde su osvojili teritoriju Kimerijana, koji su takođe bili nomadski iranski narod blisko povezan sa Skitima, i asimilirali većinu dok su raselili ostale, pre nego što su se naselili u oblasti između Araksa, Kavkaskih planina i jezera Meotis.

Tokom ovog ranog migratornog perioda, neke grupe Skita su se naselile u Severnom Kavkazu i podnožju Kavkaskih planina istočno od reke Kubanj, gde su se naselile među domorodačkim stanovništvom ovog regiona, a nisu se dalje selile na jug u Zapadnu Aziju.

Pod pritiskom Skita, raseljeni Kimerijci su migrirali na jug duž obale Crnog mora i stigli do Anadolije, a Skiti su se zauzvrat kasnije proširili na jug, prateći obalu Kaspijskog mora i stigli u stepe u Predskavkazu, odakle su se proširili na region današnjeg Azerbejdžana, gde su se naselili i pretvorili istočno Zakavkazje u svoj centar operacija u Zapadnoj Aziji do ranog 6. veka pre nove ere, sa ovim prisustvom na Zapadu Azije kao produžetkom skitskog stepskog carstva. Tokom ovog perioda, sedište skitskih kraljeva nalazilo se u ciskavkaskim stepama, i kontakt sa civilizacijom zapadne Azije je imao značajan uticaj na formiranje skitske kulture.

Dolazak u Pontsku stepu

Od svoje baze u Kavkaskoj stepi, tokom perioda od 8. do 7. veka pre nove ere, Skiti su osvojili Pontsku stepu na severu Crnog mora do reke Dunav, koji je činio zapadnu granicu skitske teritorije pa nadalje, iako su Skiti možda imali pristup i Vlaškoj i Moldavskoj ravnici. Ova ekspanzija je raselila još jedan nomadski iranski narod srodan Skitima, Agatirse, koji su bili najstarija iranska populacija koja je dominirala Pontskom stepom, a koju su Skiti potisnuli na zapad, daleko od stepa i njihovog prvobitnog doma u okolini Azovskog mora, nakon čega su odnosi između dve populacije ostali neprijateljski. Unutar Pontske stepe, neka od skitskih plemena su se udružila sa već prisutnim domaćim sedentarnim tračkim stanovništvom da bi formirala nova plemena kao što su nomadski Skiti i Alazoni.

Nekoliko manjih grupa je verovatno takođe raseljeno zbog skitske ekspanzije.

Koristeći pontsku stepu kao svoju bazu, Skiti su tokom 7. do 6. veka pre nove ere često vršili napade u susedne regione, pri čemu je srednja Evropa bila česta meta njihovih napada, a upadi Skita su dopirali do Podolije, Transilvanije i Ugarske nizije, zbog čega su, počev od ovog perioda, novi predmeti, uključujući oružje i konjsku opremu, koji potiču iz stepa i ostaci vezani za rane Skite počeli da se pojavljuju u srednjoj Evropi, posebno u tračkim i ugarskim ravnicama, i u oblastima koje korespondiraju sa današnjom Besarabijom, Transilvanijom, Ugarskom i Slovačkom, od kraja 7. veka pa nadalje. Više utvrđenih naselja lužičke kulture je uništeno napadima Skita tokom ovog perioda, pri čemu su nasrtaji Skita doveli do uništenja same lužičke kulture. Napadi Skita bili su usmereni na južnu Germaniju, a odatle, sve do Galije, pa čak i Pirinejskog poluostrva; ove aktivnosti Skita nisu bile različite od aktivnosti Huna i Avara tokom perioda seobe i Mongola u srednjem veku, a zabeležene su u etrurskim bronzanim figurinama koje prikazuju skitske strelce na konju, kao i u skitskim uticajima u keltskoj umetnosti.

U sklopu ekspanzije Skita u Evropu, jedan deo Skita Sindi plemena migrirao je tokom 7. do 6. veka pre nove ere iz regiona Meotskog jezera ka zapadu, preko Transilvanije u istočni panonski basen, gde su se naselili pored Sigina, i ubrzo su izgubili kontakt sa Skitima iz Pontske stepe. Drugi deo Sinda uspostavio se na Tamanskom poluostrvu, gde su formirali vladajuću klasu nad domorodačkim Meotima, pri čemu su ovi poslednji bili kavkaskog porekla.

Zapadna Azija

Glavni članak: Iškuza

Skitsko carstvo u zapadnoj Aziji u svom maksimalnom obimu.

U zapadnoj Aziji, Skiti će se udružiti sa supersilom regiona, Neoasirskim carstvom, kada se njihov kralj Bartatua oženio asirskom princezom Serua-eterat.

Bartatua je nasledio njegov sin sa Serua-eterat, Madije, koji je 653. p. n. e. napao Medijce, čime je započeo period koji je Herodot iz Halikarnasa nazvao „skitskom vladavinom nad Azijom“, nakon čega je proširio skitsku hegemoniju na države Mana i Urartu, ušao u Anadoliju i pobedio Kimerijce. Skitska moć u zapadnoj Aziji je tako dostigla svoj vrhunac pod Madijom, sa teritorijama kojima su vladali Skiti prostirali su se od reke Halis u Anadoliji na zapadu do Kaspijskog mora i istočnih granica Medije na istoku, i od Zakavkazja na severu do severne granice Novoasirskog carstva na jugu.

Do 620-ih godina pre nove ere, Asirsko carstvo je počelo da se raspada, a 625. p. n. e. medijanski kralj Kijaksar je zbacio skitski jaram nad Medijom ubivši atentatom skitske vođe, uključujući Madija. Skiti su ubrzo iskoristili vakuum moći nastao raspadom moći njihovih bivših asirskih saveznika da pregaze Levant i Palestinu do granica Egipta, odakle su se vratili nakon što ih je presreo faraon Psamtik I i ubedio ih da se okrenu nazad nudeći im poklone; neke skitske lutalice su opljačkale hram Astarta u gradu i njihove potomke je boginja navodno zarazila „ženskom bolešću“, zbog čega su postali klasa transvestita proricatelja tzv. anarija (što na skitskom znači „nemuževno”).

Skite su konačno Medijci proterali iz zapadne Azije tokom 600-ih godina pre nove ere, nakon čega su se povukli u Pontsku stepu. Neke otcepljene skitske grupe su ipak ostale u zapadnoj Aziji i naselile se u Zakavkazju, koje su se sredinom 6. veka pre nove ere potpuno kulturno i politički asimilovale u medijsko društvo i više nisu postojale kao zasebna grupa.

Literatura

• Batty, Roger (2007). Rome and the Nomads: The Pontic-Danubian Realm in Antiquity. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-198-14936-1. 
• Bukharin, Mikhail Dmitrievich (2011). „Kolaksaй i ego bratья (antičnaя tradiciя o proishoždenii carskoй vlasti u skifov” [Kolaxais and his Brothers (Classical Tradition on the Origin of the Royal Power of the Scythians)]. Aristeй: vestnik klassičeskoй filologii i antičnoй istorii (na jeziku: ruski). 3: 20—80. Pristupljeno 2022-07-13. 
• Diakonoff, I. M. (1985). „Media”. Ur.: Gershevitch, Ilya. The Cambridge History of Iran: Volume. 2. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-20091-2. 
• Harmatta, János (1996). „The Scythians”. Ur.: Herrmann, Joachim; Zürcher, Erik. History of Humanity: From the seventh century B.C. to the seventh century A.D. 3. UNESCO. str. 181—182. ISBN 923102812X. 
• Ivantchik, Askold (1993). Les Cimmériens au Proche-Orient [The Cimmerians in the Near East] (PDF) (na jeziku: francuski). Fribourg, Switzerland; Göttingen, Germany: Editions Universitaires (Switzerland); Vandenhoeck & Ruprecht (Germany). ISBN 978-3-727-80876-0. 
• Ivantchik, Askold (25. 4. 2018). „Scythians”. Encyclopædia Iranica. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Melyukova, A. I. (1990). Sinor, Denis, ur. The Cambridge History of Early Inner Asia. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. str. 97—117. ISBN 978-0-521-24304-9. 
• Sulimirski, T. (1985). „The Scyths”. Ur.: Gershevitch, I. The Cambridge History of Iran. 2. Cambridge University Press. str. 149—199. ISBN 978-1-139-05493-5. 
• Sulimirski, Tadeusz; Taylor, T. F. (1991). „The Scythians”. Ur.: Boardman, John; Edwards, I. E. S.; Hammond, N. G. L.; Sollberger, E.; Walker, C. B. F. The Cambridge Ancient History. 3. Cambridge: Cambridge University Press. str. 547—590. ISBN 978-1-139-05429-4. 
• Young, T. Cuyler (1988). „The early history of the Medes and the Persians and the Achaemenid empire to the death of Cambyses”. Ur.: Boardman, John; Hammond, N. G. L.; Lewis, D. M.; Ostwald, M. The Cambridge Ancient History. 4. Cambridge: Cambridge University Press. str. 1—52. ISBN 978-0-521-22804-6.