Pređi na sadržaj

Spomenik žrtvama fašističkog terora na Bagljašu

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Spomenik žrtvama fašističkog terora na Bagljašu

Spomenik žrtvama fašističkog terora se nalazi u spomen-parku na Bagljašu, naselju grada Zrenjanina i posvećen je žrtvama koje je 31. jula 1941. godine na ovom mestu streljao nemački okupator. Spomenik je podignut oktobra 1954. godine, po projektu Aleksandra Milanova i Aleksandra Petričića, a u njegovoj neposrednoj blizini se nalazi Spomen-kosturnica boraca Crvene armije, podignuta 1962. godine.

Na području spomen-parka se do sredine 1950-ih godina nalazilo sirotinjsko gradsko groblje, koje je izmešteno, a u znak sećanja na nevine žrtve fašizma ovde je 2. oktobra 1954. godine na desetu godišnjicu oslobođenja Zrenjanina podignuto spomen-obeležje i kasnije uređen spomen-park. Spomenik se sastoji od tri trapeza — osnovnog trapeza, visine 7 metara, trapeza od 11,8 metara obloženog belim mermerom i table od crnog mermera u obliku okrenutog trapeza. Na spomen-ploči se nalaze imena 90 streljanih rodoljuba, a posebno je istaknuto ime narodnog heroja Sonje Marinković.

Otkrivanje spomenika[uredi | uredi izvor]

Inicijativa za podizanje spomenika i obeležavanje mesta stradanja 90 rodoljuba potekla je od Saveza boraca NOR-a iz Zrenjanina. Spomenik je prvobitno trebalo da bude otkriven na Dan ustanka naroda Srbije, 7. jula, ali je svečanost otkrivanja spomenika bila pomerena za 2. oktobar 1954. godine, na desetu godišnjicu oslobođenja Zrenjanina.[1]

Otkrivanje spomenika izvršeno je u prisustvu 20.000 građana i istaknutih političkih, kulturnih i javnih ličnosti Zrenjanina i AP Vojvodine, među kojima su bili — general-pukovnik JNA i narodni heroj Kosta Nađ; članovi Pokrajinskog komiteta Saveza komunista Srbije za Vojvodinu — Đura Jovanović i Milan Pribićević Đokica; republički poslanik Dušan Bratić, sekretar Sreskog komiteta SK Srbije za Begej Milenko Bojanić, sekretar Gradskog komiteta SK Zrenjanina Dragoljub Kirćanski, predsednik Narodnog odbora grada Zrenjanina Svetislav Ješić i dr.[1]

Prilikom svečanosti otkrivanja spomenika, okupljenim građanima su se obratili predsednik Gradskog odbora Saveza boraca Mita Predojević, Kosta Nađ i Đura Jovanović, koji je na kraju i otkrio spomenik. Nakon otkrivanja, na spomen-obeležje je položeno oko stotinu venaca — ispred Narodnog odbora Zrenjanina, lokalnih organizacija Saveza komunista, Socijalističkog saveza, Saveza boraca, masovnih organizacija, kolektiva i pojedinaca.[1]

Streljanje rodoljuba 1941.[uredi | uredi izvor]

U toku jula 1941. godine, partizanski odredi i grupe, izvršili su u okolini Petrovgrada više sabotaža i diverzija — 21. jula borci Petrovgradsko-stajićevskog partizanskog odreda su u okolini Petrovgrada spalili kamaru žita, uništili jednu vršalicu i razoružali poljskog stražara, a u rejonu Kumana je Kumanačko-melenački partizanski odred zaplenio 11 kaiševa za vršalice i onemogućio vršidbu i zaplenu žetve od strane okupatora; 25. jula u blizini Petrovgrada, Petrovgradsko-stajićevski odred je spalio preko 50 jutara pšenice; 27. jula borci Kumanačko-melenačkog odreda su izvršili napad na Melence i razoružali policijsku posadu smeštenu u školi; 28. jula borci Kumanačko-melenačkog odreda su na relaciji Novi Bečej—Kumane i Melenci—Taraš presekli telefonsko-telegrafske linije.[2][3]

Kako bi sprečio dalje sabotaže, ali i zaplašio stanovništvo, nemački okupator je otpočeo sa represijom. Najpre je 26. jula na Bošnjakovom salašu, u blizini Petrovgrada streljao pet uhapšenih aktivista NOP-a — Vladimira Kolarova, člana Okružnog komiteta KPJ za Petrovgrad, Ružu Šulman, Samuela Franka, Stojan Arsenova i Tiberija Aldana,[4] a 28. jula dva bataljona iz sastava nemačke 704. i 714. pešadijske divizije su u okolini Petrovgrada okpolile i razbije Petrovgradsko-stajićevski partizanski odred.[5][3]

Spomen-ploča sa imenima streljanih

Kao odmazda za akcije paljenja žita i napada na nemačke vojnike u okolini Petrovgrada, 31. jula 1941. godine je izvršena mera odmazde streljanjem 90 uhapšenih lica sa područja Zrenjaninskog sreza i čitavog Banata. Većina uhapšenih lica, bili su članovi i simpatizeri Komunističke partije Jugoslavije (KPJ), uhapšeni nakon napada Trećeg rajha na Sovjetski Savez, 22. juna 1941. godine, po spiskovima sačinjenim na osnovu ranijih policijskih materijala zaplenjenih od policije Kraljevine Jugoslavije. Takođe, među uhapšenima su bili i drugi saradnici i simpatizeri Narodnooslobodilačkog pokreta (NOP). Oni su se pre streljana nalazili u sudskom zatvoru u Petrovgradu, gde su bili tučeni i maltretirani.[6]

U zoru 31. jula 1941. godine, uhapšeni su iz zgrade zatvora odvedeni u Županijsku palatu, gde su Juraj Špiler i još jedan Nemac određivali ko će biti streljan. Nakon toga su sa pet kamiona odvedeni do napuštenog groblja na Bagljašu i tu streljani u pet grupa po 18 lica. Streljanje si izvršili policajci i pripadnici Dojče Manšafta, specijalne dobrovoljačke oružane formacije sastavljene od folksdojčera, a komandovao im je jedan SS oficir. On je pre početka streljanja prozvao prvih 18 žrtava i naredio im da stanu ispred iskopane rake, a nakon toga je na njih ispaljen plotun iz 30 pušaka. Ukoliko je neko od žrtava još pokazivala znake života, dotukao je oficir, koji je komandovao streljanje ili folksdojčer Hatle iz Petrovgrada.[7]

Pored egzekutora i žrtava, streljanju je prisustvovala grupa Jevreja i nekoliko Cigana, čiji je zadatak bio da iskopaju rake i nakon streljanja ih zakopaju. Oni su bili svedoci ovog zločina, ali i prkosnog držanja narodnog heroja Sonje Marinković, koja je odbila da streljačkom stroju okrene leđa.[8]

Streljano je ukupno 90 lica — 36 iz Kumana, 15 iz Melenaca, 10 iz Kikinde, 9 iz Novog Bečeja, 7 iz Petrovgrada, 5 iz Vršca, 4 iz Pančeva i po jedan iz Aradaca, Izbišta, Padine i Uljme. Među streljanima se nalazilo i 11 žena — 4 iz Kumana, 3 iz Kikinde, 2 iz Petrovgrada i po jedna iz Pančeva i Novog Bečeja.[6]

Spisak streljanih[uredi | uredi izvor]

Spisak streljanih rodoljuba sa spomen-ploča postavljene na Spomenik žrtvama fašističkog terora:

  1. Nikola Kevrešan (1893—1941), iz Petrovgrada
  2. Sofija Sonja Marinković (1916—1941), agronom iz Petrovgrada i član Pokrajinskog komiteta KPJ za Vojvodinu, narodni heroj
  3. Ljubomir Petrovački (1897—1941), iz Petrovgrada
  4. Zoran Petrović (1921—1941), iz Petrovgrada
  5. Mihajlo Predić (1918—1941), iz Petrovgrada i član Okružnog komiteta SKOJ-a za severni Banat
  6. Ratko Purešević (1914—1941), student medicine iz Petrovgrada i član Okružnog komiteta SKOJ-a za severni Banat
  7. Ela Štajn (1913—1941), iz Petrovgrada
  8. Branko Vujin (1911—1841), iz Velike Kikinde
  9. Tinka Vujin (1918—1941), iz Velike Kikinde
  10. Dobrivoj Iličić iz Velike Kikinde
  11. Dobrivoj Jovičin (1909—1941), iz Velike Kikinde
  12. Miloš Krstić iz Velike Kikinde
  13. Jovanka Lipovan Dada (1911—1941), iz Velike Kikinde
  14. Svetozar Putnik (1901—1941), iz Velike Kikinde
  15. Paja Radojčić (1900—1941), iz Velike Kikinde
  16. Nada Terzić iz Velike Kikinde
  17. Kosta Čirlić iz Velike Kikinde
  18. Eliza Zdravec članica KPJ iz Pančeva
  19. Živojin Ješić (1913—1941), iz Pančeva
  20. Jovan Rajh iz Pančeva
  21. Emil Rozarovski iz Pančeva
  22. Lazar Nikin (1922—1941), iz Aradaca
  23. Dina Baračkov (1905—1941), iz Kumana
  24. Sima Baračkov[a] (1904—1941), iz Kumana
  25. Milica Blažić (1906—1941), iz Kumana
  26. Lazar Blažić (1886—1941), iz Kumana
  27. Šandor Vijoglavin iz Kumana
  28. Milan Vuletin[b] (1904—1941), iz Kumana
  29. Živa Eremić iz Kumana
  30. Đurica Eremić (1882—1941), iz Kumana
  31. Svetozar Eremić iz Kumana
  32. Boško Ješić (1907—1941), iz Kumana
  33. Milivoj Kaluđerski (1898—1941), iz Kumana
  34. Rada Kiselički (1898—1941), iz Kumana
  35. Jovan Korovljev iz Kumana
  36. Sima Markov iz Kumana
  37. Milica Markov iz Kumana
  38. Aca Marinac iz Kumana
  39. Ivan Mirčetić iz Kumana
  40. Lazar Mirčetić iz Kumana
  41. Slavko Miškov (1900—1941), iz Kumana
  42. Voja Milankov iz Kumana
  43. Tima Ognjanov (1887—1941), iz Kumana
  44. Žarko Petrović (1906—1941), iz Kumana
  45. Ljubomir Petrović iz Kumana
  46. Radislav Petrović iz Kumana
  47. Sredoje Petrović iz Kumana
  48. Dušan Popov (1891—1941), iz Kumana
  49. Milutin Solarov (1900—1941), iz Kumana
  50. Kajica Stančić (1907—1941), iz Kumana
  51. Slavko Strajnić (1902—1941), iz Kumana
  52. Branko Tatić (1898—1941), iz Kumana
  53. Toma Tatić iz Kumana
  54. Milivoj Teodošin (1912—1941), iz Kumana
  55. Boško Tornjanski iz Kumana
  56. Milutin Tifunjagić (1875—1941) iz Kumana
  57. Boško Cvetić (1915—1941), iz Kumana
  58. Racko Čolić (1880—1941), iz Kumana
  59. Milutin Čolić (1887—1941), iz Kumana
  60. Herman Bergl (1921—1941), iz Novog Bečeja
  61. Borivoj Glavaški iz Novog Bečeja
  62. Veselin Iličin (1885—1941), iz Novog Bečeja
  63. Milorad Popov iz Novog Bečeja
  64. Antal Recko (1908—1941), iz Novog Bečeja
  65. Šandor Tapai iz Novog Bečeja
  66. Margita Huven (1918—1941), iz Novog Bečeja
  67. Đurica Šlezinger (1920—1941), iz Novog Bečeja
  68. Stevan Šlezinger iz Novog Bečeja
  69. Fridrih Tot (1909—1941), iz Izbišta
  70. Laza Ranić (1914—1941), iz Uljme
  71. Sima Berar iz Melenaca
  72. Bogoljub Bengin (1898—1941), iz Melenaca
  73. Đura Gaborov iz Melenica
  74. Dragoljub Gajer iz Melenica
  75. Slavko Kevrešan iz Melenaca
  76. Laza Kišprdilov iz Melenaca
  77. Mihajlo Kuručev iz Melenaca
  78. Milivoj Namčov iz Melenaca
  79. Draga Rakić iz Melenaca
  80. Milorad Rakić (1903—1941), iz Melenaca
  81. Bogoljub Tucić iz Melenaca
  82. Sava Tucić (1909—1941), iz Melenaca
  83. Ivan Frenc (1903—1841), iz Melenaca
  84. Paja Cvetić iz Melenaca
  85. Rudolf Kornauer iz Vršca i član Sreskog komiteta KPJ
  86. Jovan Lenđel iz Vršca i član Sreskog komiteta KPJ
  87. Vikentije Peka iz Vršca
  88. Jovan Rihter iz Vršca
  89. Milan Trnjavčev iz Vršca
  90. Emil Gaus iz Padine

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Na spomeniku upisan kao Sima Bračkov
  2. ^ Na spomeniku upisan kao Milan Vujetin

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v Stević 1954.
  2. ^ Hronologija 1964, str. 66.
  3. ^ a b Hronologija 1964, str. 67.
  4. ^ Vojvodina 1963, str. 259.
  5. ^ Vojvodina 1963, str. 267.
  6. ^ a b Filipović 1977, str. 82.
  7. ^ Filipović 1977, str. 83.
  8. ^ Filipović 1977, str. 84.

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Stević, Branko (1954). Sećanje na prve žrtve. Zrenjanin: Zrenjanin 100. 
  • Vojvodina u borbi. SUBNOR SR Srbije/ Predsedništvo AP Vojvodine. 1963. 
  • Hronologija oslobodilačke borbe naroda Jugoslavije 1941—1945. Beograd: Vojno-istorijski institut. 1964. 
  • Filipović, Stanoje (1977). Pucajte ovo su komunističke grudi — životni put narodnog heroja Sonje Marinković. Gornji Milanovac: Dečje novine. 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Споменик_жртвама_фашистичког_терора_на_Багљашу&oldid=27013203”