Transkej
| Republika Transkej iRiphabliki yeTranskei | |||
|---|---|---|---|
 Zastava
 Grb
| |||
 | |||
| Geografija | |||
| Prestonica | Mtata | ||
| Društvo | |||
| Službeni jezik | Kosa | ||
| Politika | |||
| Oblik države | republika | ||
| Vladari | |||
| — Predsednik | Bantu Holomisa | ||
| Istorija | |||
| Postojanje | |||
| — Osnivanje | 26. oktobar 1976. | ||
| — Ukidanje | 27. april 1994. | ||
| Zemlje prethodnice i naslednice Transkeja | |||
| Prethodnice: | Naslednice: | ||
.svg){kind=small}
|
| ||
Transkej je bio nekadašnji prvi (od 10) bantustan (formalno republika) u Južnoafričkoj Republici namenjen crnačkom domorodačkom stanovništvu Kosa za vreme aparthejda.
Transkej je osnovala vlada Južnoafričke Unije 1959. kao autonomni bantustan (zajedno sa bantustanom Ciskej) za narod Kosa. Transkej je proglašen potpuno nezavisnom državom 1976, kako bi pravno poslužio kao država za milione crnačkih Kosa, koji su na taj način izgubili dotadašnje državljanstvo Južnoafričke Unije.[1]
Istorijat nastanka Transkeja[uredi | uredi izvor]
Pozadina[uredi | uredi izvor]
Na početku 15. veka teritoriju istočno od reke Grejt Kej zaposeli su preci današnjeg naroda Nguni. Ta plemena govorila su razne varijante Kosa jezika i bili preteča današnjeg naroda Kosa. Nakon 1820. u taj kraj počela su da se slivaju različita plemena, takozvani Fengu (Lutalice bez domovine), koje su sa teritorije današnje južnoafričke provincije KvaZulu-Natal potisnulo pleme Zulu pod vođstvom svog poglavice Šake Zulua.[1]
Burski kolonisti zvali su zemlje plemena Kosa između Velike riblje reke i reke Grejt Kej — Ciskej, a one zemlje koje leže istočno od Grejt Keja — Transkej.[1]
Kad su Buri počeli da se naseljavaju i u taj kraj pomičući se iz Kejptauna na istok, sukobili su se afričkim domorodačkim Kosama, tako da su 1778. sklopili dogovor s njima, po kome je Velika riblja rijeka utvrđena kao granica između teritorije plemena Kosa i Kolonije Rt dobre nade, ali Kose nisu shvatili poentu tog ugovora, koji je njima sprečavao da se sele na zapad. Nakon toga je usledio čitav niz sukoba na granici između 1779. i 1879. godine. Britanci su 1847. anektirali Kafrariju, teritoriju zapadno od reke Grejt Kej i priključili ju Koloniji Rt dobre nade 1866. godine. Zatim su između 1879. i 1894. anektirali i sve ostale teritorije Transkeja: Istočni Grikalend, Pondolend i Tembulend i priključili ih Koloniji Rt dobre nade. Britanci su 1894. osnovali po Transkeju teritorijalna veća, zamenivši tako tradicionalni plemenski politički sistem svojim organima. Na početku 20. veka, sva ta veća su ujedinjena u jedinstveno Generalno veće za Transkej. Kad je 1910. osnovana Južnoafrička Unija sve zemlje Transkeja postale su deo Provincije Rt dobre nade.[1]
Osnivanje[uredi | uredi izvor]
Nakon izglasavanja Zakona o Bantu samoupravi 1959, u parlamentu Južnoafričke Unije u kojem je inaugurisano načelo Odvojenog razvoja i formalno data samouprava bantustanima, Transkej i Ciskej postali su prvi autonomni bantustani.[1] Nakon toga je 1963. osnovan parlament, ograničene moći, jer je njegove odluke morao da odobriti parlament Južnoafričke Unije. Proces konstituisanja Transkeja dovršen je 1976. kad je on na nagovor Južnoafričke Republike proglasio nezavisnost, koju je odmah priznala JAR i ostali nezavisni bantustani, poslavši svoje diplomate u glavni grad Umtatu.
Nakon stvaranja formalno nezavisnog Transkeja, svi crnački domoroci koji su jezično i etnički imali bilo kakve veze sa Transkejom (bez obzira dali su tamo živeli) izgubili su južnoafričko državljanstvo i postali građani svoje nove države. Organizacija afričkog jedinstva pozvala je svet da ne prizna Transkej, jer bi taj čin značio priznavanje aparthejda. I Organizacija ujedinjenih nacija podržala je takvo stajalište. Uprkos silnim naporima vlade iz Pretorije da obezbedi diplomatsko priznanje bantustana, samo je Izrael neformalno priznao bantustan Transkej, uvrstivši ih u svoj telefonski imenik kao nezavisnu državu[2] Izraelski biznismen Jakov Meridor (bliski prijatelj premijera Menahema Begina) otvorio je predstavništvo svoje kompjuterske kompanije Degem u Transkeju, a profesor Džozef Ben Dak postao je savetnik vlade.[2]
Kraj bantustana Transkej[uredi | uredi izvor]
Nakon prvih slobodnih demokratskih izbora, u kojima su pravo glasa imali svi građani Južnoafričke Republike, i usvajanja novog Ustava 27. aprila 1994, svih 10 bantustana je ukinuto i uključeno u novu-staru državu Južnoafričku Republiku.[3] Teritorija bantustana Transkej postala je deo novih provincija Istočni Kejp i KvaZulu-Natal, a svi njegovi građani dobili su ponovno južnoafričko državljanstvo.[1]
Geografske karakteristike i stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Bantustan Transkej imao je 43 654 km2 i 3 390 000 stanovnika pred kraj svog postojanja 1994. godine.[4] Protezao se uz obale Indijskog okeana, jugoistočno od Durbana, okružen teritorijom Južnoafričke Republike sa svih strana, osim prema severu gde je na malom delu graničio sa Lesotom. Transkej se sastojao od tri odvojene teritorije, jednog većeg centralnog, i dva mnogo manja, u planinskoj unutrašnjosti, istočno i zapadno od centralnog dela.[1] Glavni grad je Transkeja bio je Umtata, a jedina luka Port Sent Džons.
Centralni deo prostirao se od reke Umtamvuna na severu i padina masiva Drakensberg, do reke Grejt Kej na jugu, uz Indijski okean. Velik deo teritorije Transkeja bio je planinsko zemljište, nepogodno za poljoprivredu.[5] Najpoznatiji građanin Transkeja bio je predsednik Južnoafričke Republike 1994 — 1999, Nelson Mandela.
Politika[uredi | uredi izvor]
Nominalno, Transkej je bio demokratska republika, sa najvišim zakonodavnim organom — parlamentom od 150 članova, od kojih su polovina izabrani na višepartijskim izborima, a polovinu su postavljali mesni poglavice. Partija prvog predsednika Kajsera Matanzima Nacionalna partija nezavisnosti, praktički je samostalno vodila zemlju, i predstavljala jedinu stvarnu političku snagu, druga po snazi Demokratska partija, bila je preslaba da bilo šta napravi (ostalih 4 još slabije). Nakon vojnog udara kojeg je izveo Bantu Holomisa 30. decembra 1987. sve partije su ukinute, a zemljom je vladala vojna hunta sve do ukidanja Transkeja.
Na kraju svog postojanja Transkej je imao vojsku od 3 500 do 4 000 vojnika.
Život u Transkeju[uredi | uredi izvor]
Transkej je od samog početka dobivao pomoć vlade Južnoafičke Republike, bez koje nije bio u stanju da se održi. Mala teritorija, sa brojnim stanovništvom i gotovo nikakvom privredom, stvorili su jednu invalidnu političku tvorevinu, tako da je sredinom 1980-ih 85% prihoda Transkeja dolazilo kao pomoć od vlade iz Pretorije. Ostatak prihoda bile su doznake radnika koji su radili po Belačkoj Južnoj Africi.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ e „Bantustan” (na jeziku: engleski). Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 19. 3. 2013.
- ^ a b „Carter Demonized by Israel Lobby” (na jeziku: engleski). Wayne Madsen. Pristupljeno 19. 3. 2013.
- ^ „Former Black Homelands (Bantustans) ” (na jeziku: engleski). Ben Cahoon. Pristupljeno 19. 3. 2013.
- ^ „SAPS Profile - Amalgamation” (na jeziku: engleski). SAPS. Arhivirano iz originala 10. 08. 2013. g. Pristupljeno 19. 3. 2013.
- ^ „Transkei, An early history of the Transkei area” (na jeziku: engleski). South African History Online. Arhivirano iz originala 09. 02. 2010. g. Pristupljeno 19. 3. 2013.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- An early history of the Transkei area (jezik: engleski)
- Transkej na portalu Encyclopædia Britannica (jezik: engleski)
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ostale | |
