Feministička teorija

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Feministička teorija je proširenje feminizma na polje teorijskog, odnosno filozofskog diskursa. Njen cilj je razumevanje prirode rodne neravnopravnosti. Proučava društvene uloge žena, njihova iskustva, interese, te feminističku politiku i pristupe u različitim oblastima kao što su antropologija i sociologija, komunikacije, psihoanaliza[1], ekonomija, književnosti, obrazovanje, te filozofija.[2]

Feministička teorija je usmerena ka analizi rodne neravnopravnosti. Teme koje istražuje feminizam uključuju diskriminaciju, objektifikaciju (naročito seksualnu objektifikaciju), opresiju, patrijarhat[3][4], stereotipizaciju, istoriju umetnosti[5], savremenu umetnost[6][7] i estetiku.[8][9]

Istorija feminističke teorije[uredi | uredi izvor]

Istorijski gledano, feministička teorija razvila se kao posledica feminističkog aktivizma koji je prošao kroz „talase“ kolektivne mobilizacije.[10]

Klasični koreni savremene feminističke teorije nalaze se u prvom talasu feminističkog aktivizma (otprilike između 1848. i 1920. godine) koji je bio usmeren na borbu žena za pravo glasa i učešće u političkom procesu. Savremena feministička teorija javlja se nakon drugog talasa aktivizma (1960—1990) koji je bio usmeren na to da se osnovna politička prava upotrebe da bi se žene ekonomski i socijalno izjednačile sa muškarcima. Borba se nastavlja s trećim talasom aktivizma koji je otpočeo 1990. godine i traje sve do danas.[11]

Osnovna teorijska pitanja[uredi | uredi izvor]

Savremena feministička teorija započinje naizgled jednostavnim pitanjem: Šta ćemo sa ženama?[12]

To se može iskazati i na sledeći način:

  • Gde se, u situaciji koja se ovde istražuje, nalaze žene?
  • Ako nisu prisutne, zašto nisu?
  • Ako jesu prisutne, šta one zapravo rade?
  • Kako one doživljavaju situaciju koja se istražuje?
  • Koji je njihov doprinos tome o čemu pišemo?
  • Šta to znači za njih?[12]

Četrdeset godina neprekidnog postavljanja tog pitanja dovelo je do nekih opštih zaključaka. Žene su prisutne u najvećem broju društvenih situacija. Ako ih negde nema, razlog nije u tome što one za to nisu sposobne ili zato što nemaju interesa da tu budu, već u tome što postoji namera da se one odatle isključe. Tamo gde su prisutne, žene igraju uloge koje se prilično razlikuju od onih u kojima ih većina ljudi zamišlja (na primer, kao pasivne supruge ili majke). Zaista, kao supruge i majke, ali obavljajući i čitav niz drugih uloga žene su, zajedno sa muškarcima, aktivno stvarale veliki broj situacija koje sociolozi danas istražuju. Međutim, iako su žene bile aktivno prisutne u najvećem broju društvenih situacija, naučnici, javnost i društveni akteri, kako muški, tako i ženski, često su bili slepi za njihovo prisustvo. Osim toga, ženske uloge u najvećem broju situacija, iako od suštinske važnosti, razlikovale su se od muških uloga — ženske uloge bile su manje privilegovane i bile su podređene muškim ulogama. Njihova nevidljivost samo je jedan od pokazatelja nejednakosti između muškaraca i žena.[12]

Drugo osnovno pitanje feminizma glasi: Zašto je onda sve tako kako jeste? Prvo pitanje iziskuje opis društva; drugo pitanje zahteva objašnjenje tog društva. Opis i objašnjenje društva dva su lica bilo koje sociološke teorije. Pokušaji feminizma da odgovori na ta pitanja doveli su do teorije koja je od univerzalnog značaja za sociologiju.[12]

Feministkinje postavljaju i treće pitanje: kako možemo promeniti i unaprediti društvo tako da ono bude pravedno za sve ljude? Ta privrženost društvenoj transformaciji u interesu pravde posebna je karakteristika kritičke socijalne teorije. Osim u feminizmu, nju nalazimo još u marksizmu, neomarksizmu, društvenim teorijama koje nastaju pod uticajem teoretičara koji pripadaju rasnim i etničkim manjinama i teoretičarima iz postkolonijalnih društava. Budući da feminističke teoretičarke prihvataju kritičku teoriju one se pitaju kako njihov rad može da unapredi živote ljudi koje one proučavaju.[13]

Pošto se krug feminista i feministkinja koji istražuju navedena pitanja sve više širio i uključivao sve veći broj ljudi iz različitih disciplina (kako iz SAD, tako i iz drugih delova sveta), feministička teorija postavila je i četvrto pitanje: Šta ćemo sa razlikama među ženama? Istraživanje tog pitanja vodilo je do opšteg zaključka da se nevidljivost, nejednakost i razlika u ulogama u odnosu na muškarce, koje načelno karakterišu živote žena, nalaze pod velikim uticajem položaja žene u društvu, položaja koji se definiše klasom, rasom, starosnim dobom, emotivnim preferencijama, bračnim statusom, religijom, etnicitetom i globalnim položajem.[13]

Ali, feministička teorija ne bavi se samo ženama. Feministkinje su, pokušavajući da odgovore na osnovna pitanja feminističke teorije, stvorile univerzalno primenjivu teoriju socijalnog života koja može da se poredi s Marksovom revolucionarnom misli. Karl Marks je pre više od jednog veka tvrdio da znanje, za koje ljudi veruju da predstavlja apsolutne i univerzalne iskaze o istini i društvu, zapravo nije ništa drugo do odraz iskustva onih koji ekonomski i politički upravljaju društvom. On je tvrdio još i to da je moguće gledati na svet sa stanovišta radnika koji je ekonomski i politički podređen. Osnovna teorijska pitanja feminizma danas vode do sličnog radikalnog preokreta u razumevanju sveta: ono što se prihvata kao univerzalno i apsolutno znanje, zapravo je znanje koje je izvedeno iz iskustva moćnih slojeva društva, to jest muškaraca kao gospodara. To znanje može da se relativizuje ako se vratimo na stanovište žene koja je kroz istoriju zauzimala uvek podređenu ali neophodnu ulogu pomoću koje se stvaralo i održavalo društvo u kome živimo.[13]

Feminizam na jedan radikalan način dovodi u pitanje etablirani sistem znanja, suprotstavljajući mu žensko razumevanje realnosti. Na taj način, feminizam ne samo da relativizuje etablirano znanje, već ga takođe dekonstruiše, ukazujući na njegovu mušku pristrasnost i rodnu politiku koja ga uobličuje iz koje ono crpi svoje osnovne postulate. Međutim, u poslednje dve decenije, feminizam je sam, iz sopstvenog teoretskog okvira, postao predmet relativizovanja i dekonstrukcionističkih pritisaka. Obojene žene, žene u postkolonijalnim društvima, žene koje pripadaju radničkoj klasi i lezbejke počele su da se suprotstavljaju beloj privilegovanoj klasi heteroseksualnih vodećih feministkinja. Te žene tvrde da ne postoji samo jedno jedinstveno žensko stanovište i jedan sistem znanja, već da postoji više njih. Druga dekonstrukcionistička struja unutar feminizma dolazi iz narastajuće postmodernističke literature koja postavlja pitanje o rodu kao neizdiferenciranom konceptu i individualnom sopstvu kao stabilnoj poziciji svesti i ličnosti iz kojih se rod i svet mogu iskusiti.[14]

Savremene feminističke teorije[uredi | uredi izvor]

Različite varijante feminističke teorije nude različite odgovore na pitanje: „Šta ćemo sa ženama?“. U ovom delu članka će biti izložena tipologija feminističkih teorija koje su proizašle iz odgovora na to pitanje. Postoje četiri glavna odgovora[14]:

  1. Položaj žena i njihovo iskustvo, u najvećem broju situacija razlikuju se od položaja i iskustva muškaraca u istim situacijama.[14]
  2. Položaj žena u najvećem broju situacija ne samo da je različit, već je takođe manje privilegovan ili nejednak položaju muškaraca.[14]
  3. Položaj žena treba da se razume kao direktna posledica odnosa moći muškarca i žene. Žene su ugnjetavane: drugim rečima, one su sputane, podređene, učaurene i iskorišćavane od strane muškaraca.[14]
  4. Žensko iskustvo razlike, nejednakosti i ugnjetavanja razlikuje se u zavisnosti od njihovog opšteg položaja unutar društvenog uređenja, strukturalnog ugnjetavanja ili vektora ugnjetavanja i privilegija u koje spadaju klasa, rasa, etnicitet, starosno doba, emotivne preferencije, bračni status i globalni položaj.[15]

Ovi načelni odgovori mogu dalje da se razlože u zavisnosti od odgovora na drugo osnovno pitanje feminističke teorije: „Zašto je sve tako kako jeste?“ (vidi tabelu ispod).[15]

Pregled varijanata feminističke teorije[15][uredi | uredi izvor]

Osnovne varijante feminističke teorije — odgovori na deskriptivno pitanje: Šta ćemo sa ženama? Distinkcije unutar teorija — odgovori na eksplanatorno pitanje: Zašto je pozicija žene takva kakva jeste?
RODNE RAZLIKE Položaj žena i njihovo iskustvo, u najvećem broju situacija razlikuju se od položaja i iskustva muškaraca u istim situacijama.
RODNE NEJEDNAKOSTI Položaj žena u najvećem broju situacija ne samo da je različit, već je, takođe, manje privilegovan ili nejednak položaju mušakraca.
RODNO UGNjETAVANjE Žene su ugnjetavane: drugim rečima, one su sputane, podređene, učaurene i iskorišćavane od strane muškaraca.
STRUKTURALNO UGNjETAVANjE Žensko iskustvo razlike, nejednakosti i ugnjetenosti razlikuje se s obzirom na položaj žene unutar kapitalizma, patrijahata i rasizma.

Rod[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Rod (sociologija)

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Chodorow, Nancy J., Feminism and Psychoanalytic Theory (Yale University Press: 1989, 1991)
  2. ^ Brabeck, M. and Brown, L. (with Christian, L., Espin, O., Hare-Mustin, R., Kaplan, A., Kaschak, E., Miller, D., Phillips, E., Ferns, T., and Van Ormer, A.) 'Feminist theory and psychological practice', in J. Worell and N. Johnson (eds.) Shaping the future of feminist psychology: Education, research, and practice (Washington, D.C.: American Psychological Association, 1997), pp. 15-35
  3. ^ Gilligan, Carol, 'In a Different Voice: Women's Conceptions of Self and Morality' in Harvard Educational Review (1977)
  4. ^ Lerman, Hannah, Feminist Ethics in Psychotherapy (Springer Publishing Company, 1990) ISBN 978-0-8261-6290-8
  5. ^ Pollock, Griselda. Looking Back to the Future: Essays on Art, Life and Death. G&B Arts. 2001. ISBN 90-5701-132-8
  6. ^ de Zegher, Catherine. Inside the Visible. Massachusetts: MIT Press 1996
  7. ^ Armstrong, Carol and de Zegher, Catherine. Women Artists at the Millennium. Massachusetts: October Books / MIT Press 2006. ISBN 0-262-01226-X
  8. ^ Arnold, Dana and Iverson, Margaret (Eds.). Art and Thought. Blackwell. 2003. ISBN 0-631-22715-6
  9. ^ Florence, Penny and Foster, Nicola. Differential Aesthetics. Ashgate. 2000. ISBN 0-7546-1493-X
  10. ^ Ricer 2012, str. 295.
  11. ^ Ricer 2012, str. 295–296.
  12. ^ a b v g Ricer 2012, str. 296.
  13. ^ a b v Ricer 2012, str. 297.
  14. ^ a b v g d Ricer 2012, str. 298.
  15. ^ a b v Ricer 2012, str. 299.

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Ricer, Džordž (2012). Savremena sociološka teorija i njeni klasični koreni. Beograd: Službeni glasnik.

Dodatna literatura[uredi | uredi izvor]

  • Andre, Mišel (1997). Feminizam. Beograd: Plato/XX vek.
  • Butler, Judith (2000). Nevolje s rodom. Zagreb: Ženska infoteka.
  • Burdije, Pjer (2001). Vladavina muškaraca. Podgorica: CID.
  • Bell Hooks (2004). Feminizam je za sve: strastvena politika. Zagreb: Centar za ženske studije.
  • Batler, Džudit i Skot, Džoan (2006). Feministkinje teoretizuju političko. Beograd: Centar za ženske studije i istraživanje roda.
  • Benhabib, Šejla et al. (2007). Feministička sporenja: filozofska razmena. Beograd: Beogradski krug.
  • Gros, Elizabet (2005). Promenljiva tela. Beograd: Centar za ženske studije.
  • Mill, John Stuart (2000). Podređenost žena. Zagreb: Naklada „Jesenski i Turk“.
  • Mil, Džon Stjuart; Tejlor Mil Herijeta (1995). Rasprave o jednakosti polova. Beograd: „Filip Višnjić“, Centar za ženske studije.
  • Nedović, Slobodanka (2005). Savremeni femenizam. Položaj i uloga žene u savremenom društvu. Beograd: Centar za unapređivanje pravnih studija, Centar za slobodne izbore i demokratiju.
  • Pejtmen, Kerol (2001). Polni ugovor. Beograd: Feministička 94.
  • Papić, Žarana (1989). Sociologija i feminizam. Savremeni pokreti misao o oslobađanju žena i njegov uticaj na sociologiju. Beograd: Istraživačko izdavački centar SSO Srbije.
  • Papić, Žarana i Lydia Sklevicky [uredile] (2003). Antropologija žene. Beograd: Biblioteka XX vek.
  • Simon de Bovoar (1982). Drugi pol. Beograd: Beogradsko izdavačko-grafički zavod.
  • Vujović, Sreten [urednik] (2008). Društvo rizika. Promene, nejednakosti i socijalni problemi u današnjoj Srbiji. Beograd: Institut za sociološka istraživanja Filozofskog fakulteta u Srbiji.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Феминистичка_теорија&oldid=26002092”