Crvena knjiga flore Srbije
U Evropi postoji šest glavnih bioregiona od čega je pet zastupljeno u Srbiji, što dovoljno govori o bogatstvu biodiverziteta u Srbiji. U cilju zaštite tog bogatstva 1999. godine je urađena naučna publikacija Crvena knjiga flore i faune Srbije (I tom - koji sadrži preliminarnu listu najugroženijih biljaka) prema kriterijumima Međunarodne unije za zaštitu prirode. Pojedine vrste biljaka su istovremeno stavljene i na svetsku i evropsku Crvenu listu čime je ukazano na njihov značaj.[1]
Koncepcija[uredi | uredi izvor]
Ova publikacija nastala je uz izuzetan napor i desetogodišnji koordinisani rad stručnjaka, biologa i botaničara iz Srbije. Ovakve knjige su rečima autora daleko više od ilustrovane knjige sa osnovnim botaničkim podacima o biljkama koje su u opasnosti da nestanu, nego neophodni priručnici koji pomažu da se živi svet sačuva.
Tokom rada je postalo jasno da celokupna ugrožena flora Srbije, za koju je procenjeno da sigurno broji do 600 vrsta, ne može biti obrađena za kratko vreme. Stoga je odlučeno da Crvena knjiga bude monografska serija od nekoliko knjiga, od kojih će ovaj prvi tom samo sadržati analizu onih taksona koji su nestali ili se sumnja da su već nestali, kao i onih koji su krajnje ugroženi. Takvih vrsta je po različitim kategorijama ugroženosti 171 u Srbiji, koje su dosledno i detaljno obrađene u monografiji.[1]
Broj vrsta i podela[uredi | uredi izvor]
Broj krajnje ugroženih vrsta biljaka je u međuvremenu samo rastao, tako da se ceni da u Srbiji danas postoji 215 ugroženih biljaka, koje su u zakonu stavljene pod strogi režim zaštite.[2]
Globalno nestale vrste[uredi | uredi izvor]
Opominjuće je da je nekoliko vrsta već zauvek izgubljeno ne samo za Srbiju, već i njihov kompletan genofond za nauku. Te neslavne biljke su kragujevački slez (Althaea kragujevacensis), vranjski slez (Althaea vranjensis), moravski orašak (Trapa annosa) i bezčekinjasta udovičica (Scabiosa achaeta). Ovo su globalno iščezle vrste, svaka od njih živela je pre izumiranja samo u Srbiji.[3]
Metodologija[uredi | uredi izvor]
U monografiji postoji podela vrsta na osnovu ugroženosti. Ova kategorizacija omogućuje da se kod pojedinih grupa ciljano i efektivno interveniše.
Autori su razvrstali biljke u sledeće kategorije:
| – Globalno iščezli taksoni | 4 | ||
|---|---|---|---|
| – Biljke izumrle iz Srbije | 46 | ||
| Iščezli taksoni | 23 | ||
| Taksoni za koje se pretpostavlja da su iščezli | 23 | ||
| – Krajnje ugroženi taksoni | 107 | ||
| – Globalno krajnje ugroženi taksoni – | 11 | ||
| – Taksoni krajnje ugroženi u Srbiji – | 96 | ||
| Taksoni sa populacijama do samo 50 zrelih jedinki: | 21 | ||
| • Taksoni čiji se areal ograničio samo na jedan lokalitet | 3 | ||
| • Taksoni čije se krajnje male populacije ograničile samo na jedan lokalitet | 18 | ||
| Taksoni sa populacijama od 50-250 zrelih jedinki: | 15 | ||
| Taksoni čiji su se areali naglo smanjili za proteklih godina | 4 | ||
| • Populacije svedene na jednu ili nekoliko opadajućih subpopulacija | 4 | ||
| Taksoni sa malim arealima | 11 | ||
| • Populacije svedene na jednu ili nekoliko prostorno bliskih subpopulacija | 11 | ||
| Taksoni sa populacijama od preko 250 zrelih jedinki: | 60 | ||
| • Vrste na malim arealima i opadajućim subpopulacijama, sa naglo smanjenom brojnošću jedinki | 12 | ||
| • Areali naglo smanjeni za proteklih godina sa populacijama svedenim na jednu ili nekoliko subpopulacija, ali sa većim brojem jedinki | 26 | ||
| • Mali areali i populacije svedene na jednu ili nekoliko prostorno bliskih subpopulacija, ali još uvek sa većim brojem jedinki | 22 | ||
| Taksoni za koje se pretpostavlja da mogu biti krajnje ugroženi: | 14 | ||
| Ukupno ugroženih vrsta u Srbiji | 171 | ||
Pregled izabranih biljaka[uredi | uredi izvor]
Ovde su predstavljene samo neke od biljnih vrsta u Srbiji zaštićene zakonom:
- Pančićeva omorika (Picea omorika), koja se može naći na planinama oko srednjeg toka Drine u zapadnoj Srbiji (Tara, Mileševka);
- tisa (Taxus baccata), nalazi se po planinama i klisurama;
- molika (Pinus peuce), raste na Šar-planini i Prokletijama
- stepski božur (Paeonia tenuifolia) koji raste u Deliblatskoj peščari;
- gorocvet (Adonis vernalis), raste na Fruškoj gori, Deliblatskoj peščari, Subotičkoj peščari i dr.
- zeleničje (Prunus laurocerassus L.), raste na Ostrozubu, ogranku Čemernika, u zaštićenoj zoni „Zeleničje";
- rosulja (Drosera rotundifolia), se može naći na Staroj planini, Vlasini i tresavi Blato, iznad Mlačišta (Čemernik)
- sasa (Pulsatilla grandis), koje ima na Fruškoj gori i Deliblatskoj peščari
- runolist (Leontopodium alpinum), ima ga na Kopaoniku, Mučnju, Prokletijama
- žuta lincura (Gentiana lutea), živi na nepristupačnim kamenim liticama
- gospina papučica (Cypripedium calceolus), vrsta orhideje koja raste na Suvoj planini i zaštićena je od strane UNESKO-a kao svetska prirodna retkost;
- bela, šumska breberina (Anemone nemerosa) zaštićena je samo u Vojvodini
- beli lokvanj (Nimphaea alba), zbog isušivanja močvara je pred istrebljenjem
- žuti lokvanj
- zlatni ljiljan (Lilium martagon), raste u vlažnim bukovim šumama;
- kovilje (Stipea pennata);
- kockavica degenova (Fritillaria gracilis);
- srpska ramonda
- jagorčevina
- veprina
- velika sasa
- munika
- bor krivulj
- divlja foja
- stepski lužnjak
- divlji karanfil
- šumska sasa
Spisak zaštićenih biljaka se ovde ne završava već su date samo one biljke koje su karakteristične za određena područja.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Grupa autora, urednik prof. dr Vladimir Stevanović: Crvena knjiga flore Srbije, suizdavači – Ministarstvo za zaštitu prirodnih bogatstava i životne sredine Srbije, Biološki fakultet Univerziteta u Beogradu, 1999.
- ^ RTS:Zaštićena flora i fauna u Srbiji, Pristupljeno 30. 4. 2013.
- ^ Mesaroš, G. (ed.): Vrste biljaka i životinja značajne za zaštitu prirode u Evropskoj uniji, Protego Subotica, 2014; pp. 20-21.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Đukanović, Mara: Ekološki izazov, Beograd, 1991.
- Janković, M: Biodiverzitet, Beograd, 1995.
- Janković, M., Đorđević, V: Primenjena ekologija, Naučna knjiga, Beograd, 1981.
- Janković, M: Fitoekologija, Beograd, 1986.
- Stanković, S: Ekologija životinja, Beograd, 1979.
- Tatić, B, Kostić, G: Naša prirodna dobra i potreba njihove zaštite, CEA i ZUNS, Beograd, 1996.