Crkva Svetog Save u Žiči
| Crkva Svetog Save u Žiči | |
|---|---|
| Crkva Svetog Save u Žiči | |
 | |
| Osnovni podaci | |
| Tip | crkva |
| Jurisdikcija | Srpska pravoslavna crkva |
| Eparhija | Eparhija žička |
| Osnivanje | 1935. godina |
| Osnivač | Marija Žutić |
| Posvećen | Svetom Savi |
| Lokacija | |
| Mesto | Žiča, Kraljevo |
| Država | Srbija |
Crkva Svetog Save u Žiči nalazi se u kompleksu manastira Žiča kod Kraljeva. Podignuta je 1935. godine po projektu koji je izradio arhitekta Aleksandar Deroko. Živopis je urađen dve godine kasnije, a njegovi autori su baron Nikolaj Majendorf i Naum Andrić. Ikonostas je izradio Ivan Meljnikov.[1]
Istorijat[uredi | uredi izvor]
Crkva Svetog Save i Trpezarija koja se na nju nadovezuje u kompleksu manastira Žiča podignute su 1935. godine. Projekat je izradio arhitekta Aleksandar Deroko.[2] Deo sredstava, u iznosu od 100.000 dinara, obezbedio je Sveti arhijerejski Sinod SPC. Crkva je podignuta jugozapadno od glavne manastirske crkve, a izgrađena je po uzoru na ranohrišćanske crkve. Glavni ktitor je bila Marija Žutić.[3][4] Podizanje ove crkve je u velikoj meri zasluga vladike Nikolaja Velimirovića, koji je bio jedan od pristalica i vođa bogomoljačkog pokreta. Njegova namera je bila da u Žiči podigne 12 oltara i zvonaru sa 12 zvona, koje bi bile simbol 12 apostola. Na ovaj način bi se u Žiči stalno služila liturgija, što je odgovaralo učenju po kom se na nebesima neprestano odvija anđeoska liturgija. Crkva Svetog Save i Trpezarija u njenom produžetku su bile podignute za članove bogomoljačkog pokreta, koji su redovno dolazili u Žiču, a u ovom manastiru su 1937. godine održali i svoj sabor. Crkva je bila posvećena Svetom Savi jer je on uživao veliko poštovanje u bogomoljačkom pokretu.[5]
Izgled[uredi | uredi izvor]
Arhitektura[uredi | uredi izvor]
Crkva Svetog Save je jednostavnog, nenametljivog izgleda. To je jednokupolno zdanje, sa polukružnom oltarskom apsidom na istoku. Naos pravougaone osnove podeljen je poprečnim transeptom koji obrazuje krst, kao kod građevina Raške škole. Zapadno, skromna priprata odvojena je od naosa zidanim stupcima i iz nje se direktno ulazi u Trpezariju. Objekat je flankiran zidanim kontraforima zato što je postavljen na samom obodu platoa manastirske porte, gde teren pada ka Žičkoj reci i delom je zahvatio nasip. Glavni ulaz nalazi se na severnom zidu i vodi u naos, dok zapadni ulaz sa širokim vratima, nadovezuje se na Trpezariju i njihovim otvaranjem dobija se jedinstven prostor. Hram je pravilnim rasporedom prozorskih otvora dobio odlično osvetljenje. Na apsidi je okulus sa upisanim krstom, koji je ravnomerno osvetljava, dok je na travejima po jedna bifora. Potkupolni prostor odozgo osvetljavaju četiri monofore, raspoređene na niskom kubetu. Na bočnim zidovima priprate su još po dve monofore. Crkva je zidana opekom, a fasadna platna su malterisana ravno i belo okrečena. Iznad prozora nalazi se lučni ukras od talasastih keramo-plastičnih elemenata, dok je okulus opervažen nasatično postavljenom fasadnom opekom. Prvobitni krovni pokrivač bila je ćeramida.[6]
Živopis[uredi | uredi izvor]
Crkva je živopisana 1937. godine. Neophodni novac je donirala Marija Žutić u spomen svog sina Petra, koji je preminuo 1929. godine. Marija Žutić se kasnije zamonašila i u Žiči je ostala do izbijanja Drugog svetskog rata. Ikonostas je bio dar predsednika Vlade Milana Stojadinovića, darovan 1936. godine.[3] Autor ikonostasa je ruski emigrant Ivan Justin Meljnikov, a autori fresaka su slikari baron Nikolaj Majendorf, takođe emigrant iz Rusije, i njegov pomoćnik Naum Andrić. Baron Nikolaj Majendorf radio je na izradi kopija srpskih srednjovekovnih fresaka, koje su poslužile kao predlošci za izradu mozaika u mauzoleju Karađorđevića u Oplencu, a zajedno sa Naumom Andrićem je oslikao Crkvu Preobraženja u selu Bančini, za koju je izradio i ikonostas. Majendorfov najpoznatiji rad je oslikavanje većeg dela Dvorske kapele Svetog Andreja Prvozvanog na Dedinju.[7]
Posebne odlike fresaka u ovoj crkvi su rezultat želja vladike Nikolaja, kao i samog slikara. U zapadnom traveju predstavljena je ruska carska tematika. Od ruskih vladara odabrani su car Nikolaja II Romanov (koji u vreme nastanka freske još uvek nije bio kanonizovan) i utemeljivač ruskog hrišćanstva Sveti knez Vladimir. Portret cara Nikolaja je bio urađen na osnovnu njegovih postojećih portreta, a ova freska je izrađena poput akvarela, gotovo prozračno, tankim nanosom boje. Pored freske cara Nikolaja nalazi se freska kneza Vladimira. Osim njih predstavljeni su i sinovi kneza Vladimira, prinčevi Boris i Gleb. Njih je pogubio njihov polubrat Svajtopolk, ali su oni kasnije bili kanonizovani. Kako bi freska cara Nikolaja bila sačuvana u vreme socijalističke Jugoslavije, monahinje manastira su je prekrile. Među ostalim freskama treba pomenuti i fresku Svetog Serafima Sarovskog, kog je naročito poštovao car Nikolaj, kao i fresku Petra Žutića, za čiji spas duše je njegova majka platila oslikavanje ove crkve.[8][9][10] Na freskama je predstavljena i povorka Nemanjića, koju čine četiri člana ove dinastije: Stefan Nemanja, Sveti Sava, Stefan Prvovenčani i Stefan Dečanski.[11] Ikonografski izuzetak predstavlja i predstava Hrista u niši centralne apside, gde je On predstavljen ne kao Hrist Emanuilo ili Mrtvi Hrist na Časnoj trpezi, već kao Car Slave.[12] U tamburu je predstavljena Nebeska liturgija, što je prvo slikanje ovog motiva još od vremena kralja Milutina i oslikavanja Crkve Svetih Joakima i Ane u Studenici.[13] Živopis je znatno oštećen zbog dotrajalog krovnog pokrivača (zamenjen 2006. godine), i zemljotresa koji je pogodio Kraljevo 2010. godine. Međutim, glavni uzrok lošeg stanja u kom se živopis nalazi je vlaga.[14]
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Crkva Svetog Save u okviru kompleksa manastira Žiča -
Crkva Svetog Save -
Crkva Svetog Save zimi -
Crkva Svetog Save 2019. godine -
Bifora
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Lukić Cvetić, Marina (2013). „Crkva Svetog Save u Žiči”. Naša prošlost. 14: 103.
- ^ Petrović, M. (23. 10. 1935). „Novi episkopski dvor i narodna trpezarija sa crkvicom čine celinu sa manastirom”. Vreme. Pristupljeno 17. 11. 2023.
- ^ a b Dragojlović, Anđelka (2014). „Materijalna i duhovna obnova manastira Žiče u međuratnom periodu”. Naša prošlost. 15: 120.
- ^ „Podizanje episkopskog dvora, trpezarije za narod i nove crkvice u Žiči”. Vreme. 3. 4. 1935. Pristupljeno 17. 11. 2023.
- ^ Cvetić Lukić, Marina (2013). „Crkva Svetog Save u Žiči”. Naša prošlost. 14: 103—104.
- ^ Cvetić Lukić, Marina (2013). „Crkva Svetog Save u Žiči”. Naša prošlost. 14: 104—106.
- ^ Cvetić Lukić, Marina (2013). „Crkva Svetog Save u Žiči”. Naša prošlost. 14: 106.
- ^ Dragojlović, Anđelka (2014). „Materijalna i duhovna obnova manastira Žiče u međuratnom periodu”. Naša prošlost. 15: 121.
- ^ Cvetić Lukić, Marina (2013). „Crkva Svetog Save u Žiči”. Naša prošlost. 14: 107—108.
- ^ Jovanović, Duško (2013). „Crkva Svetog Save u manastirskom kompleksu Žiče - uzroci ugroženosti živopisa i mogućnost njegovog hitnog saniranja”. Naša prošlost. 14: 125.
- ^ Cvetić Lukić, Marina (2013). „Crkva Svetog Save u Žiči”. Naša prošlost. 14: 110.
- ^ Cvetić Lukić, Marina (2013). „Crkva Svetog Save u Žiči”. Naša prošlost. 14: 112.
- ^ Cvetić Lukić, Marina (2013). „Crkva Svetog Save u Žiči”. Naša prošlost. 14: 114—115.
- ^ Jovanović, Duško (2013). „Crkva Svetog Save u manastirskom kompleksu Žiče - uzroci ugroženosti živopisa i mogućnost njegovog hitnog saniranja”. Naša prošlost. 14: 126.
