Crkva brvnara u Vukušici

Crkva brvnara u Vukušici
Osnovni podaci
Tip	crkva brvnara
Jurisdikcija	Srpska pravoslavna crkva
Eparhija	Žička
Osnivanje	1837.
Posvećen	Svetom Jovanu Krstitelju
Lokacija
Mesto	Vukušica, Opština Vrnjačka Banja
Država	Republika Srbija

Crkva brvnara u Vukušici nalazi se u opštini Vrnjačka Banja. Posvećena je Svetom Jovanu Krstitelju i podignuta je tokom prvih decenija 19. veka.

Istorijat crkve

Crkva brvnara u Vukušici se nalazi oko 8 kilometara južno od puta Kraljevo-Kruševac, pre skretanja za Vrnjačku Banju. Najstariji pomen Vukušice potiče iz 1476. godine, kada je selo pomenuto u popisu Smederevskog sandžaka. Sama crkva brvnara se nalazi iznad sela, na zaravni najviše tačke Vukušićkog brega. Kako je crkva opsluživala više sela, njena lokacija je trebalo da bude na približno jednakoj udaljenosti od svakog od njih. O izgradnji same crkve nema nikakvih podataka. Oko nje se formiralo seosko groblje, na kom se i danas sahranjuju samo meštani Vukušice, iako parohija koju crkva opslužuje obuhvata i Vraneše, Otroke, Kamenicu i Brezna. Crkva brvnara je prvi put bila pomenuta u šematizmu iz 1874. godine, u okviru Eparhije užičke i kao godina njene izgradnje navedena je 1837. godina. U šematizmu iz 1895. godine ponovo je ista godina bila navedena kao godina njene izgradnje, a kao njen tadašnji paroh naveden je Milivoje Vasić.

I za crkvu brvnaru u Vukušici su vezane legende o preletanju crkve, kao i za druge takve crkve u Srbiji. Prema jednoj, bule su u crkvi u Gračacu prostirale pelene kako bi je oskrnavile, pa je crkva preletela u Vukušicu. Nasuprot tome, dosadašnja naučna literatura izgradnju crkve smešta u prve decenije 19. veka, a samu izgradnju su pomagale i najuglednije seoske porodice. Mitropolit Mihailo je u šematizmu iz 1874. godine kao godinu izgradnje crkve brvnare uzeo 1837. godinu, jer se od te godine vođene crkvene knjige. Međutim, u Crkvenom letopisu je navedeno da su u crkvi obredi vršeni i pre uvođenja crkvenih knjiga. Autor Crkvenog letopisa, sveštenik Teohor Teoharević, pokušao je krajem četrdesetih i početkom pedesetih godina prošlog veka da odredi starost crkve na osnovu nadgrobnih spomenika koji su pronađeni pored nje. On je zaključio da je crkva podignuta 1815. godine, u vreme sporazuma između kneza Miloša i Marašli Ali-Paše. Prema Teohareviću, granica između srpske i turske oblasti je išla pored sela Gračaca, koje je ostalo na turskoj strani, a Vukušica je postala deo srpske teritorije. Kako je razdaljina između ova dva sela svega 5 kilometara, Teoharević je smatrao da je bilo moguće da je crkva iz Gračaca bila te godine preneta u Vukušicu, što bi moglo objasniti i legendu o crkvi koja je preletela iz jednog sela u drugo.

U Crkvenom letopisu navedeno je da po predanju crkva u Vukušici postojala još od vremena Nemanjića i da je izgledala identično crkvi Svetog Save u Gračacu, ali je crkva u Vukušici bila srušena nakon Kosovske bitke. Posle obnove Patrijaršije izgrađena je crkva brvnara u Gračacu, koja je nakon Hadži Prodanove bune bila preneta u Vukušicu. Kako mesto na kom se crkva brvnara u Vukušici nalazi nije arheološki istraženo, za sada nije moguće potvrditi ili odbaciti ovo narodno predanje. Za sada nije poznato ni da li je nekropola prethodila crkvi, ili je groblje počelo da se formira oko crkve nakon njene gradnje.

Teoharević je uz samu apsidu crkve otkrio nadgrobnu ploču Nikole Milakića, koji se upokojio 4. decembra 1834. godine i za njega je pretpostavio da je ktitor crkve. Crkva je 1881. godine bila obnovljena i prepokrivena novom šindrom, a 1923. je bila prepokrivena limom i produžena zidanom pripratom od pečene cigle. Nova velika obnova je usledila avgusta 1947. godine, a tom prilikom je crkva bila omalterisana i okrečena, sa izuzetkom brvana sa spoljašnje strane. Nakon ove usledilo je i nekoliko manjih obnova, a tokom jedne od njih su i severna vrata crkve bila obložena limom.

Izgled crkve

Crkva brvnara u Vukušici je pravougaonog oblika, sa polukružnom oltarskom apsidom sa istočne strane, slične onoj koju imaju crkve u obližnjim selima Vrba i Čukojevac. Gradnja, obrada i sklapanje drvenih delova, izvedeni su tradicionalnim postupkom, karakterističnim za ovu vrstu arhitekture. Na zidanom kamenom soklu visine 0,5 m prvo je postavljena greda temeljača, koja je na taj način konstrukciju uzdigla od zemlje. Spojena je zasecima, a iznad nje se uzdižu zidovi od obrađenih hrastovih brvana. Oni se završavaju venčanicama, na koje se oslanja krovna konstrukcija. Ukrućenje zidova postignuto je ugaonim vezama, poput „lastinog repa”, na isti način kao i drvenih elemenata polukruga oltarske apside. Građevina je zasvedena poluobličastim svodom od unizanih šašovaka. Krovna konstrukcija se sastoji od rogova vezanih u slemenu. Krov je strm, dvovodni, sa zaobljenim istočnim delom iznad apside, a prvobitni krovni pokrivač bila je šindra. Po jedan pravougaoni prozorski okvir nalazi se sa svake strane. Prvobitni prozorski otvori su sigurno bili manji i drugačiji. Crkva ima dva ulaza: glavni sa zapadne i sporedni sa severne strane, sa manjim, lučno zasvedenim vratima. Dozidana priprata je pravougaonog oblika i ima istu visinu i širinu kao crkva. Radi izgradnje priprate prvobitni zapadni zid građevine je bio uklonjen. Kako se šašovci poluobličastog svoda iznad naosa nastavljaju se u priprati dobijen je jedinstven prostor.

U crkvenoj porti postojala je zvonara koja je bila sagrađena u isto vreme kao i crkva brvnara, ali se srušila usled dotrajalosti 1906. godine. Već naredne godine je bila podignuta nova, koja služi i danas. Zvono su 1914. godine odneli Austrijanci. Veliko zvono je 1922. godine kupljeno u Kragujevcu, a malo zvono je 1927. godine priložila porodica Blagojević iz Vukušice.

Ikonostasna pregrada je sačinjena od drveta, sa prestonim ikonama i jednim redom manjih ikona sa predstavama: proroka, jevanđelista i apostola, sa Isusom Hristom između njih. Ovaj ikonostas nije prvobitan, jer se na vrhu arhitrava nalaze zakovani fragmenti, sa izrezanim lučnim završecima, koji su se sigurno nalazili iznad carskih i bočnih dveri starije ikonostasne pregrade. Današnji ikonostas ima centralne carske dveri i severne bočne dveri. Ikone po svom stilu pripadaju prvoj polovini 19. veka i vremenu prve vladavine kneza Miloša. Na vrhu ikonostasa je raspeće, rad anonimnog lokalnog majstora, koje je nešto mlađeg datuma. Naročiti značaj imaju liturgijske knjige koje se čuvaju u ovoj crkvi brvnari, a među kojima se ističu Oktoih štampan 1797. godine u Rusiji i Triod iz 1813. godine publikovan u Moskvi.

Literatura

• Lukić Cvetić, Marina (2009). „Crkva brvnara u selu Vukušici”. Naša prošlost. 10: 85—100.