Пређи на садржај

Toharci

С Википедије, слободне енциклопедије
Toharci na freski iz 6. veka

Toharci ili Tohari[1] su bili indoevropski narod, koji je govorio toharskim jezicima. Nastanjivali su područje Tarimskog basena, na zapadu današnje Kine (pokrajina Sinkjang). Po veri su bili budisti i manihejci. Toharska kultura je preživela do 7. veka nove ere, kada se na prostore Toharaca naseljavaju turkijski Ujguri, koji će asimilovati Toharce.

Naziv potiče iz 19. veka kad ih tadašnji istraživači poistovećuju sa grupom po nazivu Tókharoi koja nastanjuje Baktriju i o kojoj se pisalo u starogrčkim izvorima. Iako se ne radi o istim plemenima, naziv se ustalio.

Neki istraživači povezuju Toharce s Afanasevo kulturom istočnog Sibira (3500. pne do 2500. pne), s mumijama iz Tarima (1800. pne) i s Juedžima koji su poznati iz kineskih spisa. Potonji su uglavnom migrirali iz zapadnog dela Gansu u Baktriju tokom drugog veka pne, a zatim na severozapad Indijskog potkontinenta, gde osnivaju Kušansko carstvo.[2]

Na početku 20. veka arheolozi otkrivaju niz rukopisa u oazama Tarimske doline koji su pisani dva bliska, ali tada još nepoznata indoevropskim jezika. Još jedan tekst pronađen na istim prostorima, budističko delo pisano staroturkijskim jezikom, sadrži napomenu da se radi o prevodu sa Sanskrta, posredstvom nekog toksri jezika. Istraživač Fridrih V. K. Meler zaključuje da je taj jezik posrednički jezik povezan s novootkrivenim jezicima.[3]

Meler ih naziva toharima (Tocharisch na nemačkom), povezujući toxrï s etnonimom Tókharoi (starogrčki: Τόχαροι) kojeg je Strabon nadenuo jednom od skitskih plemena i koja su osvojila Grčko-Baktrijsko kraljevstvo (današnji Avganistan i Pakistan) u drugoj polovini drugog veka pne[4]. Taj naziv dolazi iz indoiranskog (staropersijski tuxāri-, Sanskrt tukhāra), a naziv Toharistan se obično odnosi na Baktriju iz prvog milenijuma, ali i na provinciju Takar u Avganistanu. Tókharoi se danas često poistovećuju s Juedžima iz kineskih spisa, osnivačima Kušanskog carstva.[5] Međutim, danas je takođe poznato da su ti ljudi govorili baktrijskim jezikom, istočnoiranskim jezikom koji se uveliko razlikuje od toharskih jezika. Uprkos tome, naziv toharski se ustalio kao naziv jezika kojim su pisani rukopisi iz Tarimske doline, kao i za ljude koji su ih proizveli.

Rukopisi su pisani na dva različita jezika koji se nazivaju toharski A (takođe istočnotoharski ili turfanski, prema gradu Turpan) i toharski B (takođe zapadnotoharski ili kučanski prema gradu Kuča). Endonim istorijskih Toharaca iz vremena šestog do osmog veka je možda kuśiññe (toharski B), značenja „od kraljevstva Kuča i Agni”, i ārśi (toharski A). U jednom od tekstova na toharskom A koristi se naziv ārśi-käntwā, što znači „u jeziku Arsi” (gde bi ārśi bilo povezano s argenteus odnosno sjajno, blistavo). Prema Daglasu K. Adamsu, Toharci su za sebe možda koristili naziv ākñi što bi značilo „graničari”.

Istoričar Bernard Sergent je koristio naziv Arśi-Kuči koji je nedavno promenio u Agni-Kuči.[6]

Davni stanovnici Tarimske zavale

[уреди | уреди извор]
Prikaz Tarimske zavale, čiji krajnji sever su nastanjivali Toharci.

J. P. Malori i Viktor H. Majr tvrde da su toharski jezici pristigli u Tarimsku i Turpansku dolinu s područja Afanasevske kulture, neposredno na severu. Afanasevska kultura (3500. pne do 2500. pne) pokazuje kulturološku i genetsku vezu s kulturama srednjoazijskih stepa koje su bile bliske Indoevropljanima, ali je dovoljno starija od Andronovske kulture (dovedene u vezu s Indoirancima) da izoluje toharske jezike od indoiranskih inovacija poput procesa satemizacije.[7]

Mumije iz Tarima

[уреди | уреди извор]

Mumije iz Tarima (1800. pne) su pronađene na istom području kao i toharski tekstovi i freske Tarimske dolin (300. do 900. godina), a indoevropskog su porekla i ukazuju na Evropeidnu rasu svetlih očiju i boje kose. Nepoznato je da li su mumije i freske povezane.

Godine 2008. iskopani su u okolini Turpana ostaci muškarca. Telo muškarca je bilo zakopano s nizom praktičnih i ceremonijskih objekata, među njima strijeljačkom opremom, harfom i 789 grama kanabisa. Istraživači telo povezuju s Guši kulturom. Uz pomoć datiranja ugljenikom-14, sahrana je okvirno datirana na 700. godinu. Od ukupno 500 grobova samo dva sadrže kanabis, što istraživače navodi na zaključak da su te dve osobe možda bile šamani.

Freska s prikazom interakcije toharskog budističkog sveštenika (levo) i njegovog istočnoazijskog učenika. Moguće je da su Toharci imali ulogu u prenosu Budizma na područje Kine.

Godine 2009, analizirani su ostaci trideset osoba iz Sjaohe grobnice kako bi se istražili njihovi Y-hromozom i mitohonrdijski DNK markeri. Rezultati sugeriraju da je na području Tarimske doline još u bronzano doba živelo stanovništvo mešanog zapadnjačkog i istočnjačkog porekla. Mitohondrijski DNA Sjaohe (mtDNA) ljudi je pretežno istočnoazijska haplogrupa C, s manjim brojem H i K haplogrupa, dok su njihove očne linije sve zapadnoeuroazijske R1a1a. Geografsko područje na kojem se zbilo mešanje tih grupa je nepoznato, mada se pretpostavlja se da to verovatno južni Sibir.[8]

  1. ^ Kapović, Mate.: Uvod u indoeuropsku lingvistiku, 2008, str. 88.
  2. ^ Kim, Ronald.: Introduction to Tocharian Архивирано на сајту Wayback Machine (16. јул 2018), 2012.
  3. ^ Tocharian Online: Series Introduction Архивирано на сајту Wayback Machine (29. јун 2015), Todd B. Krause and Jonathan Slocum, University of Texas as Austin.
  4. ^ "Most of the Scythians, beginning from the Caspian Sea, are called Dahae Scythae, and those situated more towards the east Massagetae and Sacae; the rest have the common appellation of Scythians, but each separate tribe has its peculiar name. All, or the greatest part of them, are nomads. The best known tribes are those who deprived the Greeks of Bactriana, the Asii, Pasiani, Tochari, and Sacarauli, who came from the country on the other side of the Iaxartes, opposite the Sacae and Sogdiani" (Strabo, 11-8-2)
  5. ^ Beckwith, Christopher (2009). Empires of the Silk Road: A History of Central Asia from the Bronze Age to the Present. Princeton University Press. стр. 380–383. ISBN 978-0-691-15034-5. 
  6. ^ Sergent, Bernard (2005) [1995]. Les Indo-Européens: Histoire, langues, mythes (2nd изд.). Payot. стр. 113—117. 
  7. ^ Anthony, David W. (2007). The Horse, the Wheel, and Language: How Bronze-Age Riders from the Eurasian Steppes Shaped the Modern World. Princeton, NJ: Princeton University Press. стр. 264—265. ISBN 978-0-691-05887-0. 
  8. ^ Li, Chunxiang. „Evidence that a West-East admixed population lived in the Tarim Basin as early as the early Bronze Age”. BMC Biology. Приступљено 17. 2. 2010. 

Spoljašnje veze

[уреди | уреди извор]