Klisura reke Mileševke
Klisura reke Mileševke je specijalni rezervat prirode u jugozapadnom delu Srbije, na teritoriji opštine Prijepolje. Obuhvata prostor koji je usečen između planina Zlatar i Jadovnik i dugačak je 24 kilometra.[1]
Sama reka Mileševka izvire u selu Milešev Do, a završava se u blizini manastira Mileševe i predstavlja desnu pritoku Lima.[2]
Ukupna površina specijalnog rezervata je 1244,14 hektara.[1]
Klima[uredi | uredi izvor]
Srednja godišnja temperatura klisure Mileševke iznosi 6°C, gde se u januaru spušta na -30°C, a u avgustu podiže na 16°C. Jun je mesec sa najviše padavina, prosečno 100 milimetara, a godišnji prosek je 800 milimetara. Snežni pokrivač debljine 10 centimetara se zadržava 60 dana u području klisure Mileševke.[2]
Geomorfološke odlike[uredi | uredi izvor]
Klisura reke Mileševke predstavlja manju zasebnu morfološku celinu koja čini mozaik raznovrsnih staništa, a odlikuje se krečnjačkom podlogom i izrazito diseciranim reljefom. Duboko usečen kanjon reke stvara uslov za razvoj vertikalnog kraškog procesa, ali je na jugu planine Zlatar ipak uočen zastoj ovog procesa.[3] Pored kraškog, javlja se i koluvijalni proces.[4]
Dubina klisure dolazi i do 1230 metara, a na nekim mestima se sužava čak i do 4 metra.[5]
Biljni svet[uredi | uredi izvor]
Prve pisane informacije o biljnom svetu klisure Mileševke su se pojavile krajem devetnaestog veka u zapisima francuskog putopisca Amija Buea, mada se ozbiljnije istraživalo tek u drugoj polovini dvadesetog veka. Prvi botaničar koji je posetio klisuru Mileševke je bio Pavle Černjavski, rukovodilac herbarijuma Botaničke bašte „Jevremovac“.[4]
Klisura Mileševke predstavlja jedno od floristički i fitogeografski najinteresantnijih područja na prostoru jugozapadne Srbije. Mozaičnog je karaktera i ima razvijene bogate endemo-reliktne zajednice šuma, stena i sipara. Analizirano je 27 biljnih zajednica sa 561 vrstom, što čini oko 15% ukupnog broja vrsta i podvrsta flore Srbije. Utvrđeno je prisustvo 30 endemičnih taksona.[4]
Ovde se nalazi rezervat Ravnište, koji predstavlja najjužnije izolovano stanište endemo-reliktnog četinara Pančićeve omorike (Picea omorica).[1]
Od velikog su značaja i mešovite šume bukve (Fagus moesiaca), pitomog kestena (Castanea sativa), crnog graba (Ostrya carpinifolia), crnog bora (Pinus nigra) i graba (Carpinus betulus), a najinteresantnije jesu litice na čijim se nepristupačnim delovima nalaze očuvani primerci crnog bora, velikih dimenzija.[1]
Životinjski svet[uredi | uredi izvor]
Na strmim stenama klisure žive medved (Usus arctos), vuk (Canis lupus), divokoza (Rupicapra rupicapra), kao i srne (Capreolus capreolus) i vidre (Lutra lutra). Specijalni rezervat klisure reke Mileševke danas predstavlja carstvo ptica grabljivica i do sada je zabeleženo 19 dnevnih i 9 noćnih vrsta, zajedno sa klisurom reke Uvac, koja je u neposrednoj blizini.[2]
Beloglavi sup (Gyps fulvus) je ugrožena vrsta u Srbiji, ali se na području klisure reke Mileševka nalazi druga po veličini kolonija beloglavog supa u Srbiji i jedna od većih na prostoru Balkana, te je njena zaštita od nacionalnog i međunarodnog značaja. Pored beloglavog supa ovde su evidentirani i suri orao (Aquila chrysaetos), orao zmijar (Circaetus gallicus), patuljasti orao (Hieraaetus pennatus), sivi soko (Falco peregrinus), prdavac (Crex Crex), puzgavac (Tichodroma muraria), buljine (Bubo bubo), patuljasta sova (Micrathene whitneyi), uralska sova (Strix uralensis) i druge nacionalno i globalno zaštićene vrste.[1]
Do pre jedne decenije ovde se mogla sresti i jedna od najvećih i retkih ptica grabljivica na svetu, poznata kao „evropski kondor“, težine 13 kilograma i sa rasponom krila od 3 metra.[2]
Faktori ugrožavanja[uredi | uredi izvor]
Bogat i raznovrstan biljni svet klisure Mileševke je izložen dugotrajnim i raznovrsnim faktorima ugrožavanja. Negativni antropogeni uticaji fokusirani su na degradaciju i uništavanje, pre svega šumske, ali i ostalih oblika vegetacije. Odmah nakon otkrivanja, omorike u klisuri prati negativno dejstvo faktora erozije i formiranje klizišta, koje ugrožava njeno stanište.[4]
Kulturno nasleđe[uredi | uredi izvor]
U mileševskom kraju se nalazi veliki broj monumentalnih građevina od izuzetnog značaja. Na ulazu u klisuru se nalazi manastir Mileševa, podignut početkom trinaestog veka, koji je osnovao kralj Stefan Vladislav Nemanjić između 1219. i 1237. godine, kao svoju grobnu crkvu. Ovde su počivale mošti Svetog Save sve do 1594. godine.[1] Manastir je poznat i po freski Beli Anđeo, koja se pojavila u kadrovima prvog satelitskog prenosa između Evrope i Severne Amerike 1962. godine.[5]
Klisura se završava na strmom vrhu gde se nalaze ostaci srednjevekovnog grada Mileševac, najverovatnije izgrađenog u četrnaestom veku, a služio je za odbranu manastira i kontrolu karavanskog puta od Dubrovnika ka Carigradu. Uzani put, koji ide uz samu liticu tvrđave Mileševac, vodi do isposnice Svetog Save (nastale u trinaestom veku po uzoru na hilandarske isposnice[6]) i svete Savine vode. Isposnica je u vidu pećine koju čine dve velike dvorane.[5]
Pod tvrđavom Mileševac, u mestu Hisardžik, smeštena je džamija u kojoj se čuva sveta knjiga Kuran, starosti oko 400 godina.[5]
Turizam[uredi | uredi izvor]
Do Specijalnog rezervata prirode Klisura reke Mileševke može se doći automobilom, autobusom i biciklom iz pravca Prijepolja magistralnim putem M-21. Udaljena je od Beograda 310 kilometara, a od Prijepolja 8 kilometara.[5]
Kroz rezervat se pruža planinarska staza duga 5 kilometara sa koje se na tri mesta može spustiti do reke, a koja vodi do Ravništa.[2] Postoje pešačke staze koje vode ka vodopadima Sopotnice sa jedne strane reke, a sa druge ka planini Zlatar.[5]
Zaštita[uredi | uredi izvor]
Vlada Republike Srbije donela je Uredbu o proglašenju Specijalnog rezervata prirode „Klisura reke Mileševke“ (Službeni glasnik RS br. 104/2014), kao zaštićenog područja I kategorije od izuzetnog nacionalnog značaja. Na zaštićenom području su ustanovljeni režimi sva tri stepena zaštite: 10,67% u prvom stepenu, 88,7% u drugom stepenu i 0,63% površine rezervata u trećem stepenu zaštite. Specijalni rezervat prirode „Klisura reke Mileševke“ je poveren na upravljanje Javnom preduzeću „Srbijašume“ i Šumskom gazdinstvu „Prijepolje“ iz Prijepolja.[7]
Prethodna zaštita[uredi | uredi izvor]
- Regionalni prirodni park „Klisura reke Mileševke“ – Rešenje SO Prijepolje br. 03-352-6/76 od 11.05.1976. godine
- Strogi prirodni rezervat „Ravnište“ – Rešenje SO Prijepolje br. 03-352-5/76 od 11.05.1976. godine
- Regionalni prirodni park „Klisura reke Mileševke“ – Rešenje o dopuni rešenja o stavljanju pod zaštitu dela prirodnog područja na kome se nalazi klisura poznata pod imenom „Klisura reke Mileševke“ od 22.09.1980. godine[1]
Ova oblast uključena je u mrežu međunarodnih značajnih područja ptica (IBA).[5]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ e Moderator (2022-09-15). „Specijalni rezervat prirode „Klisura reke Mileševke“”. Zavod za zaštitu prirode Srbije (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2024-06-06.
- ^ a b v g d Urosevic, Ivana (2016-03-23). „Reka Mileševka - Kanjon Mileševke -” (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2024-06-06.
- ^ Mladenović, Ana, ur. (2023). Knjiga apstrakata 10. Simpozijuma o zaštiti karsta. Beograd: Akademski speleološko – alpinistički klub (ASAK). str. 22. ISBN 9788690792368.
- ^ a b v g Ostojić, Dragana; Zlatković, Bojan (2010). Flora i vegetacija klisure reke Mileševke - raznovrsnost, ugroženost i zaštita. Šumarstvo. 62.
- ^ a b v g d đ e „Turistički vodič Srbije”. www.turistickiklub.com. Pristupljeno 2024-06-06.
- ^ „Specijalni rezervat prirode Klisura rijeke Mileševke”. Parkovi Dinarida (na jeziku: mongolski). Pristupljeno 2024-06-06.
- ^ „Zavod za zaštitu prirode Srbije - Zaštićena klisura reke Mileševke”. web.archive.org. 2016-09-13. Pristupljeno 2024-06-06.
