Расковников лептир
| Raskovnikov leptir | |
|---|---|
| |
| Naučna klasifikacija | |
| Carstvo: | |
| Divizija: | |
| Tip: | |
| Klasa: | |
| Red: | |
| Podred: | |
| Natporodica: | |
| Porodica: | |
| Potporodica: | |
| Rod: | |
| Vrsta: | G. borelii
|
| Binomno ime | |
| Gortyna borelii Pierret, 1837
| |
Raskovnikov leptir ili raskovnikova sovica (lat. Gortyna borelii) je redak noćni leptir, mestimično rasprostranjen u Evropi. Zbog osetljivih ekološpkih zahteva zastupljen je samo lokalno i zaštićen je na međunarodnom nivou.
Opis i odlike[uredi | uredi izvor]
.jpg)
Raskovnikova sovica je velik leptir sa rasponom krila od preko 4 cm. Odrasli leptir se izleže i leti tokom jeseni, u septembru ili oktobru, kada ženka polaže jaja. Većinu svog veka leptir preživljava kao gusenica u stabljici ili korenu biljke hraniteljke, raskovnika (Peucedanum officinale).
Prema trenutnom taksonomskom statusu populacija ovog leptira koja živi u Francuskoj predstavlja nominalnu podvrstu borelii, dok sve ostale populacije od Engleske i Španije, sve do kavkaskog regiona Rusije pripadaju podvrsti lunata. Prema mišljenju nekih lepidopterologa, G. borelii lunata nastanjuje samo Panonsku niziju i Balkan. Primerci ove podvrste narastu nešto krupniji i boja im je tamnija.[1]
Raniji sinonim naučnog naziva leptira bio je Hydroecia leucographa (sin. Hydraecia leucograma). Mnogi izvori – verovatno greškom – ne navode podvrste[2], dok drugi prikazuju Gortyna borelii lunata Freyer, 1839 kao validan takson.[3]
Sama reč "Gortyna" potiče od imena starog grada na ostrvu Krit iz vremena Rimske vladavine, koji se nalazio u podnožju planine Ida, nedaleko reke Lete.[1]
Ishrana i fenologija[uredi | uredi izvor]
Raskovnik ili slatinsko devesilje je jedina biljka hraniteljka vrste, zbog čega ne čudi što je i rasprostranjenost leptira vezana za ovu biljku.
Leptir ima veoma složen ciklus razvoja koji se sastoji iz tri glavna i šest manjih stadijuma. Sitne gusenice izlaze iz jaja u aprilu i maju (stadijum L1), nakon čega se hrane epidermisom izdanaka biljke hraniteljke. U periodu između maja i jula se penju na više delove stabljike, gde žive endofagno (stadijumi L2 i L3). Košenje livade u ovom stadijumu je fatalno za populaciju leptira, pošto se njegove larve tada nalaze u izrasloj biljci. Tokom stadijuma L4 larve se spuštaju u debeo koren raskovnika gde nastavljaju da se hrane sve do stadijuma L6. One ne nanose veću štetu biljci pošto se gusenice međusobno proždiru, tako da na jednoj biljci preživi samo jedna gusenica. Učestala kiša u ovom periodu može dodatno da smanji broj preživelih larvi. Neka posmatranja ukazuju da su gusenice toliko osetljive na vlagu da prestaju da se hrane tokom vlažnog perioda. Pri tome one mogu da izdrže 2 do 3 dana, dok duži kišni period može da uništi celokupnu populaciju određenog lokaliteta.
U svim stadijumima, od L2 do L6, gusenica se presvlači na svakih 10-15 dana (tačno 5 puta), nakon čega se ulutkava. To se dešava u avgustu ili septembru, na dubini od 10-30 cm u zemlji. Gusenica pre ulutkavanja priprema tunel iz koga će odrasli leptir kasnije moći da izađe. Ovde postoji još jedna opasnost po leptira, pošto košenje livade teškom mehanizacijom može da zatrpa ove tunele. Nakon ulutkavanja razvijeni imago leptira izlazi, pari se i nakon nekoliko dana polaže jaja. Rojenje je najizraženije početkom oktobra. Tada je najveća verovatnoća za širenje populacija na nove lokacije, pošto su leptiri u stanju da odlete dalje od mesta izleganja.
Polaganje jaja je isto tako složen proces. Ženke polažu jaja isključivo na širokolisne trave (Poaceae) u blizini biljke hraniteljke, pa košenje livade u tom periodu nosi dalju opasnost po razvoj leptira. Kao zaštitarska mera predlaže se košenje u šavovima, tako da se uvek ostavi nekoliko traka visoke trave koja će se sasušiti do kraja godine. Leptir prezimljava u obliku jaja, sakrivenih sa donje strane listova trava.[4]
Opšte rasprostranjenje i stanište[uredi | uredi izvor]
Leptir Gortyna borelii je evropska vrsta koju karakteriše lokalizovani, ostrvski areal rasprostranjenja. Naseljava različite nadmorske visine počev od ravnica, pa sve do do 1000 m u francuskim Alpima ili na Pirenejima. Sreće se u Velikoj Britaniji, Francuskoj, Španiji, Italiji, Nemačkoj, Poljskoj, Mađarskoj, Sloveniji, Hrvatskoj, Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini, Makedoniji, Srbiji, Bugarskoj, Rumuniji, Ukrajini i Rusiji.
Izvorne populacije raskovnikovog leptira su ugrožene u Evropi, pošto je veliki deo njegovog staništa pretvoren u poljoprivredna područja. Za očuvanja ovog leptira na međunarodnom nivou (Direktiva o staništima Evropske unije), preporučena je ciljana, aktivna zaštita populacije u Panonskom biogeografskom regionu.
Kod nas je ovaj leptir slabo istraživan i pronađen je svega na nekoliko lokaliteta. U okolnjim zemljama poznat sa više od 120 lokacija, gde je isključivo nalažen u malim izolovanim populacijama. Jedno od najpoznatijih staništa na kojima se još uvek sreću zdrave populacije ove vrste se nalazi u Hortobađu.
Stanište leptira uvek se preklapa sa staništem biljke raskovnik (Peucedanum officinale). To su slatinske visoke zeleni (Peucedano-Asteretum sedifolii Soó 1947 corr. Borhidi 1996), biljne zajednice koje nastaju na obodima, krčevinama i travnatim proplancima slatinskih šuma hrasta lužnjaka (Festuco pseudovinae – Quercetum), kao i u bivšim meandrima Dunava i Tise, na solonjecu. Jedno manje zastuljeno ali takođe tipično stanište su stepski pašnjaci nastali zarastanjem starih vinograda na južnim padinama pobrđa.
Status i zaštita[uredi | uredi izvor]
Leptir je zbog opšte ugroženosti uvršten među Natura 2000 vrste, unutar Dodatka 2 Direktive o staništima. Na svim njegovim staništima postoji pretnja da druge biljke kao što su poljski zvezdan (Aster punctatus) postepeno istisnu raskovnik, što se može sprečiti košenjem livada u pravilnim vremenskim intervalima.
Raskovnikov leptir se navodi kao ugrožena vrsta (EN) prema crvenoj listi noćnih leptira Srbije[5], iako još uvek nije zaštićena zakonom. Poznat je sa samo nekoliko lokaliteta u Bačkoj i Banatu. Zarad očuvanja ove vrste u Srbiji potrebno je što pre zaštititi preostale slatine koje predstvljaju njegova prirodna staništa. Srbija je u okviru mera koje sprovodi u procesu priključenja Evropskoj uniji 2010. započela izradu Nacionalne ekološke mreže, kao pilot-mreže buduće Natura 2000.[6]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Baranyi, et al. (2006): Natura 2000 fajok kutatásai - Natura 2000 species studies - I. tanulmánykötet - Volume I.; Gortyna borelii lunata (Freyer, 1838) — Rytrura musculus (Ménétriés, 1859); Debrecen, ISSN 1787-999X (jezik: mađarski)
- ^ Bisby F.A., Roskov Y.R., Orrell T.M., Nicolson D., Paglinawan L.E., Bailly N., Kirk P.M., Bourgoin T., Baillargeon G., Ouvrard D. (ed.). „Species 2000 & ITIS Catalogue of Life: 2011 Annual Checklist.”. Species 2000: Reading, UK. Pristupljeno 26. 5. 2016.
- ^ LepIndex: The Global Lepidoptera Names Index. Beccaloni G.W., Scoble M.J., Robinson G.S. & Pitkin B., 2005-06-15
- ^ Zoe Ringwood, Julian Hill, Chris Gibson (2004): Conservation management of Gortyna borelii lunata (Lepidoptera: Noctuidae) in the United Kingdom, Journal Of Insect Conservation, Volume 8, Issue 2. str. 174 (jezik: engleski)
- ^ Stojanović et al. (2013): The application of IUCN Red List criteria to assess the conservation status of moths at the regional level: a case of provisional Red List of Noctuidae (Lepidoptera) in Serbia. Journal of insect conservation 17(3): 451-464.
- ^ Ekološka mreža Srbije Arhivirano na sajtu Wayback Machine (26. август 2016) Приступљено [26.5. 2016]
