Sevdalinka

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Pesma „Žute dunje“

Sevdalinka ili Ljubopevka (Ljubopjevka) je ljubavna pjesma tugaljivog i čežnjivog ugođaja, sa snažnim istočnjačkim muzičkim motivima.[1] Pod sevdalinkom se često misli na tradicionalne bosanske pesme koje su se u vrijeme nastanka prenosile isključivo usmenim putem.[2]

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Riječ sevdalinka je nastala od turske riječi sevda što znači ljubav, dok su značenja srodne riječi sevdah — milovanje, ljubavna čežnja, strast, zanos, vatrena želja, duboko nagnuće, žarka sklonost; ljubavna patnja, uzdisanje.[1]

Takođe, „Dert” (ili „sevdah”) je osećanje svojstveno svim balkanskim narodima i korenima je vezano za poeziju i umetnost Istoka. Ovaj izraz označava psihološko stanje: „Danas jesmo, sutra ko zna gde smo!”. Ovo osećanje srpska muzika izražava izbegavajući orijentalne lestvice, a zamenjuje ih trilerima i ostalim ukrasima dostojnim francuske barokne muzike.[3]

Postoje i stavovi da reč sevdah, koja se nalazi u osnovi reči sevdalinka, potiče od arapske reči sawda koja označava crnu žuč koja je po verovanju arapskih i grčkih lekara jedan od četiri elementa koji sačinjava ljudski organizam. Pošto je ljubav uzrok melanholičnih raspoloženja, izvršeno je njeno povezivanje sa crnom žuči. Zbog toga je u turskoj jeziku sawda bila osnova za reč sevda (tur. sevda) koja znači ljubav. Dodavanjem slova h nastao je sevdah od kojeg je još mračniji, tužniji i ljubavniji karasevdah, krajnji stadijum ljubavnog zanosa i pripadajuće tuge i žalosti koji ljudi rečima mogu da opišu.[4]

Porijeklo sevdalinke[uredi | uredi izvor]

Omer Pobrić daje sljedeću definiciju sevdalinke: »Sevdalinka je bosanska, gradska ljubavna pjesma, pri čemu riječ „bosanska“ geografski određuje autohtnost sevdalinke, riječ „gradska“ urbanost, a riječ „ljubavna“ sadržajnu tematiku.«

Sevdalinka je prvenstveno gradska bosanska narodna pjesma, mada je popularna, pisana, komponovana i pevana širom jugoistočne Evrope, posebno u Srbiji i Crnoj Gori.[4] Njeni korijeni sežu do vremena osmanske vladavine na Balkanskom poluostrvu, s tim da su prvobitni autori mnogih sevdalinki uglavnom nepoznati, te se stoga može govoriti o sevdalinci kao narodnoj pjesmi.

Nacionalno svojatati sevdalinku i saz (kao što se to dešava danas u slučaju islamskog življa) ili ih nacionalno odbacivati (kako to danas čini pravoslavni i katolički živalj), spada u najveće paradokse istorije muzike.

— Đakon Vladimir Savić u tekstu „O porijeklu saza i sevdalinke“[5]

U muzičkom pogledu sevdalinku odlikuje lagani, spori ili umjereni tempo i bogata harmonija, koji ostavljaju melankoličan osjećaj kod slušaoca. Svojom su strukturom sevdalinke veoma kompleksne pjesme, nabijene emocijama, a tradicionalno se izvode sa dosta strasti i duševnosti.

Vokalni izvođač sevdalinke često nameće ritam i tempo pjesme, koji mogu varirati u njenom toku. Pjesmu obično izvodi jedan muški vokal, mada ženski vokali nisu neuobičajeni. Obično je izvodi manji orkestar, koji sadrži harmoniku (najistaknutiji instrument u ansamblu), violinu, (mahom klasične) gitare s plastičnim žicama i/ili ponekad druge žičane instrumente, flautu ili klarinet, kontrabas i doboš, mada su ranije korišteni i tradicionalni narodni instrumenti poput saza. Između strofa se skoro uvijek može čuti harmonikaški ili violinski solo. Njeni tekstovi su balade, obično posvećene zaljubljivanju ili nesretnoj ljubavi, a otuda i porijeklo sevdalinke, koja osim značenja „ljubav“ u sebi sadrži i ostala značenja kao: „strast“ ili „ljubavni žal“.

Izvođači[uredi | uredi izvor]

Najistaknutiji interpretatori sevdalinke u 20. veku kod nas jesu Safet Isović, Nedeljko Bilkić, Himzo Polovina, Nedžad Salković, Zaim Imamović, Slobodan Lalić, Meho Puzić, Vinko Brnada, a među najpoznatije interpretatorke ubrajaju se Beba Selimović, Nada Mamula, Zehra Deović, Zora Dubljević, Silvana Armenulić, Azemina Grbić, Vida Pavlović, Jasna Kočijašević,.

Iako su je većinom izvodili pjevači tradicionalne narodne muzike, sevdalinka se znala probiti i do muzičara koji ovom žanru tradicionalno ne pripadaju. Tako su tokom svoje bogate karijere sevdalinke snimali ili izvodili Josipa Lisac (legendarna izvedba pjesme Safeta Isovića "Omer-beže"), Ibrica Jusić (sa čitavim albumom sevdalinki Amanet iz 2003. godine), Jadranka Stojaković ("Što te nema"), Toše Proeski i Zdravko Čolić, a sevdalinke su uzete i za osnovu nekoliko pjesama zagrebačkog kantautora Džonija Štulića (njegov bend Azra dobio je ime po stihu iz sevdalinke: "Ja se zovem El Muhamed / Iz plemena starih, Azra"). Jedna pesma Đorđa Balaševića nosi naziv "Sevdalinka".

Tokom 1990-ih godina ansambl Mostar sevdah reunion okuplja se u Mostaru i ranih 2000-ih snima u novoj verziji niz popularnih bosanskih sevdalinki, čime radi na njenoj širokoj popularizaciji na svjetskoj muzičkoj sceni. Ansambl sarađuje s velikanima etno-pjesme u regiji (npr. Esmom Redžepovom, Šabanom Bajramovićem i Ljiljanom Batler) i prima značajne nagrade, predstavljajući sevdalinku mnogim ljudima širom svijeta.

Pisci sevdalinki[uredi | uredi izvor]

Pisci ljubavnih pesama koje su komponovanjem muzike u duhu sevdaha postale poznate sevdalinke bili su i neki od poznatih književnika, kao što su Laza Kostić, Jovan Ilić i sinovi, Jovan Jovanović Zmaj, Jakov Ignjatović, Branko Radičević, Janko Veselinović, Aleksa Šantić, Jovan Dučić, Jovica Petković, Ismet Alajbegović Šerbo, Safet Kafedžić i drugi.[6]. Velikom broju sevdalinki autor se ne zna i smatraju se delom narodne tradicije, tj. narodnim pesmama. Krajem 19. veka počinju da se masovnije beleže tekstovi sevdalinki. Među prvima je tekstove sevdalinki prikupljao i zapisivao Franjo Ksaver Kuhač, a posle njega češki etnomuzikolog Ludvik Kuba, koji je 1893. godine četiri meseca boravio u Bosni i Hercegovini i prikupio i zapisao tekstove 1113 pesama.

Poznate sevdalinke[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Klaić 1987.
  2. ^ „O sevdalinci”. [mrtva veza]
  3. ^ Politika | Kulturni dodatak http://www.politika.rs/rubrike/Kulturni-dodatak/Frula-harmonika-i-truba-I-Srbi.sr.html
  4. ^ a b Miljenko Jergović. „Antologija bosanskog sevdaha”. Arhivirano iz originala 14. 11. 2009. g. Pristupljeno 9. avgust 2010. 
  5. ^ Đakon Vladimir Savić. „O porijeklu saza i sevdalinke”. Arhivirano iz originala 17. 05. 2010. g. Pristupljeno 5. avgust 2010. 
  6. ^ Đakon Vladimir Savić. „O porijeklu saza i sevdalinke”. Arhivirano iz originala 17. 05. 2010. g. Pristupljeno 5. avgust 2010. 
  7. ^ Kad ja pođoh na Bembašu, Pristupljeno 12. 4. 2013.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Vikizvornik ima izvorni tekst povezan sa člankom Sevdalinke.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Sevdalinka na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Севдалинка&oldid=27003500”